fentanyl

وەسف

• زانیارییە سەرەتاییەکان: - پۆلێنکردنی دەرمان: فێنتانیل دەرمانێکی opioid analgesic-ە، واتە ئازارشکێنێکی بەهێزە کە کاریگەرییەکی زۆر بەهێزی لەسەر کۆنتڕۆڵکردنی ئازارە. ئەم دەرمانە بەشێوەیەکی سەرەکی بۆ کۆنترۆڵکردنی ئازاری بەهێز بەکاردێت، بەتایبەت ئەو ئازارانەی کە بە دەرمانەکانی تر کۆنترۆڵ ناکرێن. ئەم جۆرە دەرمانانە لە لایەن پزیشکەوە بە پێی پێویست بەکار دێت. - گروپی کیمیایی/چارەسەری: فێنتانیل پێکهاتەیەکی کیمیایی تایبەتی هەیە کە لەگەڵ receptor-ەکانی opioid لە مێشکی مرۆڤدا دەبەستێتەوە و ئازار کەم دەکات. ئەم پەیوەندییە کیمیاییە دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی هەستکردن بە ئازار و هەروەها هەستی خۆشی دەبەخشێت. دەرمانێکی synthetic opioid-ە، واتە لە لابۆراتواردا دروست دەکرێت. - میکانیزمی کردار: فێنتانیل بە بەستنی بە receptor-ەکانی mu-opioid لە سیستەمی دەماری ناوەندیدا کار دەکات. ئەم بەستنانە دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی بڵاوبوونەوەی impulse-ەکانی ئازار لە مێشکدا، لە ئەنجامدا کەمبوونەوەی هەستکردن بە ئازار بەدواوە دێت. بەهۆی بەهێزی کاریگەرییەکەیەوە، بە شێوەیەکی بەرنامەرێژکراو و لەژێر چاودێریی پزیشکدا بەکاردێت. • تایبەتمەندییە دەرمانناسییەکان: - ڕێژەی مژینی: فێنتانیل بە زوویی لە لەشدا دەمژێندرێت. ڕێژەی مژینی جیاوازە لەسەر بنەمای ڕێڕەوی دراوی دەرمان (IV, transdermal, etc.). بۆ نموونە، ڕێژەی مژینی لە ڕێگەی IV زۆر خێراترە لە ڕێگەی transdermal. هەموو ئەمانە دەبێت لەلایەن پزیشکەوە بە وردی بەڕێوە بچێت. - بەردەستبوونی زیندەیی: بەردەستبوونی زیندەیی فێنتانیل وابەستەیە بە ڕێگای دراوەکەیەوە. بۆ نموونە، فێنتانیلی transdermal ماوەیەکی درێژتر لە لەشدا دەمێنێتەوە لە بەراورد بە فێنتانیلی IV. ئەمەش دەبێت لە لایەن پزیشکەوە بە وردی هەڵسەنگێندرێت. - نیوە تەمەن: نیوە تەمەنی فێنتانیل لە لەشدا جیاوازە بە پێی ڕێڕەوی دراوی دەرمانەکەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، نیوە تەمەن کاریگەری لەسەر خێرایی لابردنەوەی دەرمانەکە لە لەشدا هەیە. - لوتکەی چڕیی پلازما: لوتکەی چڕیی پلازما بۆ فێنتانیل بەپێی ڕێڕەوی دراوەکەوە جیاوازە. دەستنیشانکردنی ئەم نۆرمە گرینگە بۆ دەستنیشانکردنی دۆزی دەرمانەکە لە لەشدا. • بەکارهێنانی پزیشکی: - بەکارهێنانی سەرەکی: بۆ کۆنترۆڵکردنی ئازاری بەهێز بەکاردێت، بەتایبەت ئازاری کە لە نەخۆشیەکی گرانەوە سەرچاوە دەگرێت. بەشێوەیەکی سەرەکی لە نەخۆشخانەکان بەکاردێت. - بەکارهێنانی لاوەکی: لە هەندێک حاڵەتدا بە شێوەیەکی لاوەکی بۆ کۆنترۆڵکردنی ئازاری پاش نەشتەرگەری بەکاردێت. دەتوانرێت بۆ کۆنترۆڵکردنی هەندێک نیشانەی تری پزیشکیش بەکار بێت، بەڵام تەنها لەژێر چاودێری پزیشکدا. - مەرجەکانی ئامانج: فێنتانیل بۆ چارەسەرکردنی ئازاری بەهێزی درێژخایەن بەکاردێت، بەتایبەت ئازاری شێرپەنجە، ئەو ئازارانەی کە بە دەرمانەکانی تر کۆنترۆڵ ناکرێن. - سودەکانی چارەسەرکردن: فێنتانیل دەتوانێت ئازاری بەهێز کەم بکاتەوە و جۆری ژیانی نەخۆش باشتر بکات. ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی جۆری ژیانی نەخۆشەکە، هەروەها کەمکردنەوەی پێویستی بە دەرمانەکانی تری ئازارشکێن. • کاریگەرییەکانی دەرمان: - کات بۆ کاریگەری: کات بۆ کاریگەری جیاوازە بەپێی ڕێڕەوی دراوی دەرمانەکەوە. ئەم کاریگەرییە زۆر بەخێرایی دەردەکەوێت، بەتایبەت لە ڕێگەی IVەوە. - ماوەی کارکردن: ماوەی کارکردنی فێنتانیل جیاوازە بەپێی جۆری دەرمانەکەوە. بۆ نموونە، transdermal patch ماوەیەکی درێژتر کار دەکات. - کارلێکەکانی دەرمان: فێنتانیل دەتوانێت کارلێکی خراپ لەگەڵ دەرمانەکانی تر بکات، بۆیە پێویستە پزیشک لە بارەی دەرمانەکانی تر کە بەکاریان دێنن ئاگاداربێت. - مەودای چارەسەری: مەودای چارەسەریی فێنتانیل لەسەر بنەمای ڕێژەی دەرمانەکەوە جیاوازە کە بەکار دێت و هەروەها دۆخی تەندروستی نەخۆشەکە. ئەمەش دەبێت لەلایەن پزیشکەوە بە وردی هەڵسەنگێندرێت. • تایبەتمەندییە سەرەکییەکان: - تایبەتمەندی تایبەت: فێنتانیل دەرمانێکی بەهێزە و پێویستە لەژێر چاودێریی پزیشکدا بەکار بێت. - سوودەکانی: کۆنترۆڵ کردنی ئازاری بەهێز. بەرزکردنەوەی جۆری ژیانی نەخۆش. - گرنگی کلینیکی: فێنتانیل ڕۆڵێکی گرنگی لە چارەسەرکردنی ئازاری بەهێزدا دەگێڕێت. - پرۆفایلی سەلامەتی: بەهۆی کاریگەرییە بەهێزەکەیەوە، فێنتانیل دەتوانێت کاریگەری لاوەکی بەهێز دروست بکات، بۆیە پێویستە لەژێر چاودێریی پزیشکدا بەکار بێت.

جۆری دەرمان

نیشانەکان

• * فێنتانیل بۆ چارەسەرکردنی ئازاری بەهێزی درێژخایەن بەکاردێت کە بە دەرمانەکانی تری ئازارشکێن کۆنترۆڵ ناکرێت، وەک ئازاری شێرپەنجە.
• * فێنتانیل لە کاتی نەشتەرگەری و پاش نەشتەرگەری بۆ کۆنترۆڵکردنی ئازاری پاش نەشتەرگەری بەکاردێت، بەتایبەتی ئەو ئازارانەی کە بە دەرمانەکانی تری ئازارشکێن کۆنترۆڵ ناکرێن.
• * ئەم دەرمانە بۆ چارەسەرکردنی ئازاری بەهێز لە کاتی هەندێک نەخۆشیی دیکەش بەکاردێت، بەڵام تەنها لەژێر چاودێریی پزیشکدا.
• * فێنتانیل دەتوانێت بۆ کۆنترۆڵکردنی ئازاری دوا قۆناغی نەخۆشیەکانی دیکەش بەکار بێت، بەڵام پزیشک بڕیاری کۆتایی دەدات.

کارەساتەکان

• * کاریگەری لاوەکی باو: هەستکردن بە سستی، سەرگیژی، قاسێتی، زیادبوونی ئارەزووی خەو، قەبزی، و برین. ئەم کاریگەریانە ئاساییە و بە زۆری بەخێرایی نامێنن.
• * کاریگەری لاوەکی جدی: کەمبوونەوەی بەرهەمهێنانی هەناسدان (Respiratory Depression)، کۆما، دڵ تێکچوون ، و دڵەڕاوکێ. لە حاڵەتی دەرکەوتنی ئەم جۆرە کاریگەرییە لاوەکیانە، پێویستە بە زووترین کات پەیوەندی بە پزیشکەوە بکەیت.
• * هەموو کاریگەریەکانی لاوەکی بە شێوەیەکی تەواو ئاماژە پێ نادرێن.

ئاگادارییەکان

• * فێنتانیل دەرمانێکی بەهێزە و پێویستە لەژێر چاودێریی پزیشکدا بەکاربێت. * مەترسیی کەمبوونەوەی بەرهەمهێنانی هەناسدان (Respiratory Depression) هەیە. * مەترسیی درێژخایەنبوونی بەکارهێنان و هەبوونی گرژیی هەیە. * دەتوانێت ببێتە هۆی گرفت لە جگەر و گورچیلەکاندا.

دۆز و بەکارهێنان

• پێگەیشتوو: ڕێژەی دەرمانەکە بەپێی دۆخی تەندروستی نەخۆش و جۆری ئازارەکە جیاوازە. پزیشک ڕێژەی دەرمانەکە دیاری دەکات. ڕێژەی دەرمانەکە دەتوانێت لە 25 mcg بۆ 50mcg بێت، بەپێی پێویست. دەرمانەکە دەتوانرێت بە شێوەی IV، IM، یان subcutaneous بدرێت. دەبێت ڕێگای دراوی دەرمانەکە لەلایەن پزیشکەوە دیاری بکرێت.
• منداڵان: بەکارهێنانی فێنتانیل بۆ منداڵان زۆر کەمە و تەنها لەژێر چاودێریی پزیشکدا دەبێت. ڕێژەی دەرمانەکە بەپێی تەمەن و کێشی منداڵەکەوە دەگۆڕێت. پزیشک ڕێژەی گونجاو دیاری دەکات. بەکارهێنانی ئەم دەرمانە بۆ منداڵان بەهۆی مەترسییەکانیەوە زۆر کەمە.

دووگیانی یان شیردەر

• * فێنتانیل دەرمانێکی بەهێزە و پێویستە لەژێر چاودێریی پزیشکدا بەکاربێت. * مەترسیی کەمبوونەوەی بەرهەمهێنانی هەناسدان (Respiratory Depression) هەیە. * مەترسیی درێژخایەنبوونی بەکارهێنان و هەبوونی گرژیی هەیە. * دەتوانێت ببێتە هۆی گرفت لە جگەر و گورچیلەکاندا.

تاگ