gabapentin

وەسف

• زانیارییە سەرەتاییەکان: - پۆلێنکردنی دەرمان: دەرمانی دژە تشنج (Anticonvulsant) و دەرمانی ئازارشکێن (Analgesic). - گروپی کیمیایی/چارەسەری: GABA analog. گاباپێنتین لە ڕووی پێکهاتەییەوە لە گابا (GABA) دەچێت، کە ماددەیەکی سروشتییە لە مێشکدا. - میکانیزمی کردار: میکانیزمی تەواوی کارکردنی گاباپێنتین بە تەواوی ڕوون نییە. بەڵام وا بیر دەکرێتەوە کە کار لەسەر کەناڵەکانی کالسیۆم دەکات لە دەمارەخانەکاندا، ئەمەش دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی دەردانی هەندێک ماددەی کیمیایی کە دەبنە هۆی ئازار و تشنج. هەروەها، کاریگەری لەسەر گابا (GABA) هەیە، بەڵام ڕاستەوخۆ نییە. • تایبەتمەندییە دەرمانناسییەکان: - ڕێژەی مژینی: گاباپێنتین بە شێوەیەکی ناتەواو لە ڕیخۆڵەکانەوە دەمژرێت. ڕێژەی مژینەکە پەیوەندی هەیە بە دۆزەکە (dose-dependent). هەرچی دۆزەکە زیاتر بێت، ڕێژەی مژینەکە کەمتر دەبێت. - بەردەستبوونی زیندەیی (Bioavailability): بەردەستبوونی زیندەیی دەگۆڕێت بەپێی دۆزەکە، لە نزیکەی 60% لە دۆزی 300mg بۆ نزیکەی 27% لە دۆزی 1600mg. - نیوە تەمەن (Half-life): نزیکەی 5-7 کاتژمێرە لەو کەسانەی کە گورچیلەیان بە دروستی کار دەکات. - لوتکەی چڕیی پلازما (Peak plasma concentration): لە ماوەی 2-4 کاتژمێردا دەگاتە لوتکە. • بەکارهێنانی پزیشکی: - بەکارهێنانی سەرەکی: چارەسەری تشنج (seizures)، بەتایبەتی تشنجە بەشەکییەکان (partial seizures) لەگەڵ دەرمانەکانی تردا. هەروەها بۆ چارەسەری ئازاری دەماری دوای زیپکە (postherpetic neuralgia). - بەکارهێنانی لاوەکی: بۆ چارەسەری ئازاری دەماری شەکرە (diabetic neuropathy)، ئازاری ماسولکە و ئێسک (fibromyalgia)، و هەندێک جۆری تری ئازاری درێژخایەن (chronic pain). - مەرجەکانی ئامانج: نەخۆشانی تشنج، نەخۆشانی ئازاری دەماری، نەخۆشانی ئازاری درێژخایەن. - سودەکانی چارەسەرکردن: کەمکردنەوەی تشنج، کەمکردنەوەی ئازار، باشترکردنی کوالێتی ژیان. • کاریگەرییەکانی دەرمان: - کات بۆ کاریگەری: لە هەندێک حاڵەتدا، کاریگەرییەکانی دەرمان لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا دەردەکەون، بەڵام لە هەندێکی تردا، ڕەنگە چەند هەفتەیەکی پێبچێت. - ماوەی کارکردن: ماوەی کارکردنی دەرمانەکە نزیکەی 6-8 کاتژمێرە. - کارلێکەکانی دەرمان: گاباپێنتین دەکرێت کارلێکی هەبێت لەگەڵ هەندێک دەرمانی تردا، وەک دەرمانی دژە ترشەڵۆکی گەدە (antacids) کە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی مژینی گاباپێنتین. هەروەها لەگەڵ ئۆپیۆیدەکان (opioids) دەکرێت مەترسییەکانی وەک خەواڵوویی و کێشەی هەناسەدان زیاد بکات. - مەودای چارەسەری: مەودای چارەسەری گاباپێنتین فراوانە، بەڵام پێویستە دۆزەکە بە وریاییەوە دیاری بکرێت بۆ ئەوەی کاریگەرییە لاوەکییەکان کەم بکرێنەوە. • تایبەتمەندییە سەرەکییەکان: - تایبەتمەندی تایبەت: گاباپێنتین لە ڕێگەی گورچیلەکانەوە دەردەکرێت، بۆیە پێویستە دۆزەکە ڕێک بخرێت بۆ ئەو کەسانەی کە کێشەی گورچیلەیان هەیە. - سوودەکانی: کاریگەرییەکی باشی هەیە لەسەر کەمکردنەوەی تشنج و ئازاری دەماری. - گرنگی کلینیکی: دەرمانێکی بەربڵاوە بۆ چارەسەری تشنج و ئازاری دەماری. - پرۆفایلی سەلامەتی: بە شێوەیەکی گشتی سەلامەتە، بەڵام دەکرێت ببێتە هۆی هەندێک کاریگەری لاوەکی وەک خەواڵوویی، سەرگێژخواردن، و شڵەژان.

جۆری دەرمان

نیشانەکان

• * بۆ چارەسەری جۆرەکانی تشنج بەتایبەتی تشنجە بەشەکییەکان (partial seizures) لە گەورەکان و منداڵانی سەروو تەمەن 3 ساڵ.
• * بۆ چارەسەری ئازاری دەماری دوای زیپکە (postherpetic neuralgia) لە گەورەکان. ئەم ئازارە بەهۆی ڤایرۆسی زیپکەوە دروست دەبێت.
• * بۆ چارەسەری ئازاری دەماری شەکرە (diabetic neuropathy).
• * لە هەندێک حاڵەتدا بۆ چارەسەری ئازاری ماسولکە و ئێسک (fibromyalgia) و هەندێک جۆری تری ئازاری درێژخایەن بەکاردێت، بەڵام ئەمە بە شێوەیەکی سەرەکی نییە.

کارەساتەکان

• * خەواڵوویی (drowsiness) و سەرگێژخواردن (dizziness). ئەمە یەکێکە لە باوترین کاریگەرییە لاوەکییەکان.
• * شڵەژان (ataxia) و کێشە لە هاوسەنگی (balance problems).
• * ئاوسانی قاچەکان (peripheral edema).
• * زیادبوونی کێش (weight gain).
• * گۆڕانکاری لە mood و ڕەفتاردا، وەک خەمۆکی (depression) و دڵەڕاوکێ (anxiety).

ئاگادارییەکان

• * گاباپێنتین دەکرێت ببێتە هۆی خەواڵوویی و سەرگێژخواردن
• بۆیە پێویستە ئاگاداربیت لە کاتی لێخوڕینی ئۆتۆمبێل یان بەکارهێنانی ئامێرە مەترسیدارەکان. * ئەگەر هەستت کرد کە mood یان ڕەفتارت گۆڕاوە
• یان ئەگەر بیرکردنەوەی خۆکوژیت هەبوو
• دەستبەجێ پزیشکەکەت ئاگادار بکەرەوە. * نابێت بە شێوەیەکی لەناکاو دەرمانەکە بوەستێنیت
• چونکە دەکرێت ببێتە هۆی زیادبوونی تشنج. * ئەگەر کێشەی گورچیلەت هەیە
• پێویستە دۆزەکە ڕێک بخرێت. * ئاگاداربە لە بەکارهێنانی لەگەڵ دەرمانەکانی تردا
• بەتایبەتی ئۆپیۆیدەکان (opioids).

دۆز و بەکارهێنان

• پێگەیشتوو:
• * بۆ تشنج: دۆزی سەرەتایی بە شێوەیەکی گشتی 300mg سێ جار لە ڕۆژێکدا. دەکرێت دۆزەکە بە تدریجی زیاد بکرێت بەپێی پێویست و بەرگەی نەخۆشەکە، بەڵام نابێت لە 3600mg لە ڕۆژێکدا زیاتر بێت.
• * بۆ ئازاری دەماری دوای زیپکە (postherpetic neuralgia): دۆزی سەرەتایی 300mg لە ڕۆژی یەکەمدا، 300mg دوو جار لە ڕۆژی دووەمدا، و 300mg سێ جار لە ڕۆژی سێیەمدا. دەکرێت دۆزەکە بە تدریجی زیاد بکرێت بەپێی پێویست و بەرگەی نەخۆشەکە، بەڵام نابێت لە 1800mg لە ڕۆژێکدا زیاتر بێت.
• منداڵان:
• * بۆ تشنج (تەمەن 3
• 12 ساڵ): دۆزەکە بەپێی کێشی لەش دیاری دەکرێت. بە شێوەیەکی گشتی 10
• 15mg/kg لە ڕۆژێکدا، دابەش دەکرێت بەسەر سێ ژەمدا. دەکرێت دۆزەکە بە تدریجی زیاد بکرێت بەپێی پێویست و بەرگەی منداڵەکە، بەڵام نابێت لە 50mg/kg لە ڕۆژێکدا زیاتر بێت.

دووگیانی یان شیردەر

• * گاباپێنتین دەکرێت ببێتە هۆی خەواڵوویی و سەرگێژخواردن، بۆیە پێویستە ئاگاداربیت لە کاتی لێخوڕینی ئۆتۆمبێل یان بەکارهێنانی ئامێرە مەترسیدارەکان. * ئەگەر هەستت کرد کە mood یان ڕەفتارت گۆڕاوە، یان ئەگەر بیرکردنەوەی خۆکوژیت هەبوو، دەستبەجێ پزیشکەکەت ئاگادار بکەرەوە. * نابێت بە شێوەیەکی لەناکاو دەرمانەکە بوەستێنیت، چونکە دەکرێت ببێتە هۆی زیادبوونی تشنج. * ئەگەر کێشەی گورچیلەت هەیە، پێویستە دۆزەکە ڕێک بخرێت. * ئاگاداربە لە بەکارهێنانی لەگەڵ دەرمانەکانی تردا، بەتایبەتی ئۆپیۆیدەکان (opioids).

تاگ