ironfe

دەربارە

• زانیارییە سەرەتاییەکان: - پێناسەی ڤیتامین: ئاسن کانزایەکی گرنگە بۆ تەندروستی مرۆڤ. بەشێکی سەرەکییە لە هیمۆگلۆبین، کە پڕۆتینێکە لە خڕۆکە سوورەکانی خوێندا و ئۆکسجین لە سییەکانەوە بۆ هەموو بەشەکانی تری جەستە دەگوازێتەوە. - جۆری ڤیتامین: ئاسن کانزایە، نەک ڤیتامین بە مانای تەقلیدی. لە ئاودا ناتوێتەوە و لە چەوریشدا ناتوێتەوە. - گرنگی بۆ جەستە: ئاسن ڕۆڵێکی بنەڕەتی دەگێڕێت لە گواستنەوەی ئۆکسجین، بەرهەمهێنانی وزە، گەشەکردن و پەرەسەندنی خانەکان، و کارکردنی سیستەمی بەرگری. • تایبەتمەندییە بایۆکیمیاییەکان: - کارکردنی مۆلیکیولی: ئاسن بەشدارە لە کارلێکە کیمیاییەکان وەک Redox reactions، کە تێیدا ئەلیکترۆن دەبەخشێت یان وەردەگرێت. لەناو هیمۆگلۆبیندا، ئاسن بە ئۆکسجین دەبەسترێتەوە و ڕێگە دەدات بە گواستنەوەی ئۆکسجین. - میتابۆلیزم و هەڵمژین: هەڵمژینی ئاسن لە ڕیخۆڵە باریکەدا ڕوودەدات. هەڵمژینەکە بەندە لەسەر جۆری ئاسن (Heme iron لە ئاژەڵەکاندا باشتر هەڵدەمژرێت لە Non-heme iron لە ڕووەکەکاندا)، هەروەها بوونی ماددەکانی تر لە خۆراکدا (وەک ڤیتامین سی کە هەڵمژین زیاد دەکات). - کۆکردنەوە لە جەستەدا: ئاسن لە جەستەدا لە شێوەی فێریتین و هیمۆسیدرین کۆدەکرێتەوە، بەزۆری لە جگەر، سپڵ، و مۆخی ئێسکدا. - ماوەی مانەوە لە جەستەدا: ئاسن بە شێوەیەکی گشتی لە جەستەدا دەمێنێتەوە، بەڵام بەردەوام لەناو دەورەی خوێندا دەسوڕێتەوە و لە پرۆسە بایۆلۆجییەکاندا بەکاردێت. • کاریگەرییەکانی تەندروستی: - کارکردنی سەرەکی: گواستنەوەی ئۆکسجین، بەرهەمهێنانی وزە، و کارکردنی سیستەمی بەرگری. - کاریگەری لەسەر سیستەمەکانی جەستە: کاریگەری لەسەر هەموو سیستەمەکانی جەستە هەیە، بەتایبەتی سیستەمی خوێن، دڵ و دەمارەکان، و مێشک. - سوودەکانی تەندروستی: یارمەتی دەدات لە ڕێگریکردن لە کەمخوێنی، زیادکردنی ئاستی وزە، باشترکردنی توانای زەینی، و بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری. - ڕۆڵی لە پێشگیری لە نەخۆشی: ڕۆڵی هەیە لە پێشگیری لە کەمخوێنی ئاسن (Iron deficiency anemia)، کە دەبێتە هۆی ماندوێتی، بێهێزی، و کێشەی زەینی. • سەرچاوەکانی سروشتی: - خۆراکە سەرەکییەکان: گۆشتی سوور، پەلەوەر، ماسی، سەوزە گەڵا سەوزەکان (وەک سپێناخ)، فاسۆلیا، نیسک، و دانەوێڵە دەوڵەمەندکراوەکان. - میقداری بەردەست لە خۆراکەکاندا: میقداری ئاسن لە خۆراکەکاندا جیاوازە. گۆشتی سوور دەوڵەمەندترین سەرچاوەیە، لەکاتێکدا سەوزەکان و دانەوێڵەکان ڕێژەیەکی کەمتریان تێدایە. - فاکتەرەکانی کاریگەر لەسەر هەڵمژین: ڤیتامین سی هەڵمژینی ئاسن زیاد دەکات، لەکاتێکدا ماددەکانی وەک تانین (لە چادا) و فیتات (لە دانەوێڵەکاندا) ڕەنگە هەڵمژین کەم بکەنەوە. • تایبەتمەندییە تایبەتەکان: - خاڵە گرنگەکان: ئاسن پێویستە بۆ گەشەکردنی منداڵان و ئافرەتانی دووگیان. کەمی ئاسن دەتوانێت ببێتە هۆی کێشەی تەندروستی جددی. - جیاوازی لە ڤیتامینە هاوشێوەکان: ئاسن جیاوازە لە ڤیتامینەکانی تر، چونکە کانزایە و بەشدارە لە پێکهاتەی هیمۆگلۆبین. - زانیارییە کلینیکییەکان: پشکنینی خوێن دەتوانێت ئاستی ئاسن لە جەستەدا دیاری بکات. چارەسەری کەمی ئاسن دەکرێت لە ڕێگەی تەواوکەرەکان (supplements) و گۆڕینی ڕێجیمەوە بێت.