Alzheimer (نەخۆشی ئەلزەهایمەر)
وەسف
نەخۆشی ئەلزەهایمەر نەخۆشییەکی بەرەوپێشچوونی تێکچوونی دەمارەکانە کە دەبێتە هۆی بەفیڕۆدانی خانەکانی مێشک (تێکچوون) و مردن. باوترین هۆکاری نەخۆشی بیرچوونەوەیە، بە دابەزینی بەردەوامی تواناکانی بیرکردنەوە و ڕەفتار و کۆمەڵایەتی کە توانای کارکردنی مرۆڤ بە شێوەیەکی سەربەخۆ تێکدەدات.
نیشانەکان
- لەدەستدانی بیرەوەری کە ژیانی ڕۆژانە تێکدەدات.
- سەختی پلاندانان یان چارەسەرکردنی کێشەکان.
- سەرلێشێواوی لەگەڵ کات یان شوێن.
- کێشە لە تێگەیشتن لە وێنەی بینراو و پەیوەندییە فەزاییەکان.
- کێشەی نوێ لەگەڵ وشەکان لە قسەکردن یان نووسیندا.
- هەڵە دانانی شتەکان و لەدەستدانی توانای گەڕاندنەوەی هەنگاوەکان.
- کەمبوونەوەی یان خراپی حوکمدان .
- کشانەوە لە کار یان چالاکییە کۆمەڵایەتییەکان.
- گۆڕانکاری لە میزاج و کەسایەتیدا.
هۆکارەکان
- هۆکاری وردی تووشبوون بە نەخۆشی ئەلزەهایمەر بە تەواوی نەزانراوە، بەڵام پێدەچێت تێکەڵەیەک بێت لە هۆکارە بۆماوەییەکان و ژینگەییەکان و شێوازی ژیان کە کاریگەرییان لەسەر مێشک هەیە بە تێپەڕبوونی کات. هۆکارە سەرەکییەکان بریتین لە:
- تەمەن (گەورەترین هۆکاری مەترسی ناسراو).
- مێژووی خێزان و جینات.
- گۆڕانکارییەکانی مێشک کە پەیوەندییان بە نەخۆشی ئەلزەهایمەرەوە هەیە (پلاکی ئامیلۆید و ئاڵۆزی ڕیشاڵی دەماری).
چارەسەرەکان
- دەرمانەکان بۆ بەڕێوەبردنی نیشانەکان (بۆ نموونە، ڕێگریکەرانی کۆلین ئیستراز، میمانتین).
- دەرمانەکان بۆ بەڕێوەبردنی نیشانەکانی ڕەفتار (بۆ نموونە، دژە خەمۆکی، دژە دەروونی).
- ڕاهێنانی مەعریفی و یارمەتیدەرەکانی بیرەوەری.
- گۆڕانی شێوازی ژیان (بۆ نموونە، وەرزشکردن، خۆراکی تەندروست)
پێشگری
- لە کاتێکدا هیچ ڕێگەیەکی گەرەنتیکراو نییە بۆ ڕێگریکردن لە نەخۆشی ئەلزەهایمەر، ئەمانەی خوارەوە لەوانەیە مەترسییەکان کەم بکەنەوە:
- وەرزشکردنی جەستەیی بەردەوام.
- خۆراکی تەندروست بۆ دڵ (بۆ نموونە، خۆراکی دەریای ناوەڕاست).
- هاندانی دەروونی.
- بەشداریکردنی کۆمەڵایەتی.
- بەڕێوەبردنی هۆکارەکانی مەترسی دڵ و خوێنبەرەکان (بۆ نموونە، پەستانی خوێن، کۆلیسترۆڵ، و ئاستی شەکری خوێن).
دۆزینەوە
مێژووی پزیشکی و پشکنینی جەستەیی. پشکنینی دەمارەکان. باری دەروونی و پشکنینی دەروونی دەمار. وێنەگرتنی مێشک (MRI, CT, PET scans).پشکنینی خوێن بۆ ڕەتکردنەوەی هۆکارەکانی تری لەدەستدانی بیرەوەری. شیکاری شلەی مێشک و بڕبڕەی پشت (CSF) (لە هەندێک حاڵەتدا).
بەڕێوەبردن
دروستکردنی ژینگەیەکی سەلامەت و پشتیوان. وەرزشکردنی بەردەوام و چالاکیی جەستەیی. خۆراکی هاوسەنگ و ئاودان. دامەزراندنی ڕۆتینەکان و ئاسانکردنی ئەرکەکان. دابینکردنی یارمەتیدەرەکانی بیرەوەری (بۆ نموونە، ساڵنامە، تێبینی) پاڵپشتی بۆ چاودێران (بۆ نموونە، چاودێری پشوودان، گروپەکانی پشتیوانی).
هۆکاری مەترسی
- تەمەن (زۆربەی ئەو کەسانەی کە نەخۆشی ئەلزەهایمەریان هەیە ٦٥ ساڵ و سەرووترن).
- مێژووی خێزان و جینات.نیشانەکانی دابەزین.
- تێکچوونی سوکی مەعریفی.
- برینێکی زەبراوی مێشک.
- شێوازی ژیان و تەندروستی دڵ (بۆ نموونە، کەمی وەرزشکردن، جگەرەکێشان، بەرزی پەستانی خوێن، بەرزی کۆلیسترۆڵ، خراپی کۆنترۆڵکردنی نەخۆشی شەکرە ).
ئالۆزەکان
- بێتوانایی پەیوەندیکردن.
- زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە هەوکردن.
- خراپی خۆراک و وشکبوونەوە.
- لەدەستدانی توانای ئەنجامدانی چالاکییەکانی ڕۆژانە.
- زیادبوونی مەترسی کەوتن و ڕووداو.