گەورەیی (Gigantism)
وەسف
گەورەیی نەخۆشییەکی ئەندۆکرینییە کە بەهۆی زۆرڕەوانی هۆرمۆنی گەورەبوون (GH) لە کاتی گەورەبوونی منداڵدا دروست دەبێت. ئەم نەخۆشیە بە گەورەبوونی نائاسایی قەد و ئێسکەکانی جەستە دەناسرێتەوە، بەتایبەتی لە منداڵان و هەرزەکاران. گەورەیی زۆرجار بەهۆی تومۆری دڵۆچەی پێشەوەی مێشک (پیتویتاری) دروست دەبێت کە هۆرمۆنی گەورەبوونی زۆر بەرھەم دەھێنێت. ئەم نەخۆشیە زۆر دەگمەنە و ڕێژەی دروستبوونی لە نێوان ٣ بۆ ٤ کەس لە هەر ملیۆنێکدا دەبێت. گەورەیی کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر تەندروستی و ژیانی نەخۆش دەبێت، چونکە دەبێتە هۆی ئاڵۆزییەکانی وەک نەخۆشییەکانی دڵ، دیابێتی، و کێشەکانی جوڵەی ئێسک. هەروەها، نەخۆشەکە دەکرێت ڕووبەڕووی کێشە دەروونییەکانیش ببێتەوە بەهۆی گەورەبوونی نائاسایی جەستەیی.
نیشانەکان
- **نیشانە سەرەتاییەکان:**
- • گەورەبوونی خێرای قەد و کێشی جەستە
- • گەورەبوونی دەست و پێ و سەر
- • ئازاری جوڵەی ئێسک و ماسولکە
- • زیادبوونی پەستانی خوێن
- • زیادبوونی ڕێژەی ئەندەرۆجین (زۆرڕەوی مووی جەستە)
- **نیشانە پێشکەوتووەکان:**
- • دیابێتی
- • نەخۆشییەکانی دڵ و سوڕی خوێن
- • کێشەکانی بینین (بەهۆی فشار لەسەر دەمارەکانی چاو)
- • کێشەکانی هەناسەدان
- • کێشە دەروونی و کۆمەڵایەتی
هۆکارەکان
- **هۆکارە سەرەکییەکان:**
- ١. **تومۆری پیتویتاری (ئەدینۆما):** زۆرترین هۆکارە کە دەبێتە هۆی زۆرڕەوی هۆرمۆنی گەورەبوون.
- ٢. **نەخۆشی MEN-1:** نەخۆشییەکی بۆماوەییە کە دەبێتە هۆی دروستبوونی تومۆر لە پیتویتاری.
- ٣. **کارەساتەکانی مێشک:** برینداربوونی مێشک یان ژەهراوییەکان کە دەبنە هۆکاری گەورەیی.
- **هۆکارە یارمەتیدەرەکان:**
- • مێژووی خێزانی گەورەیی
- • تەمەنی منداڵی
- • ژەهراوییەکانی پیتویتاری
چارەسەرەکان
- چارەسەری گەورەیی بریتییە لە:
- ١. **نەشتەرگەری:** لابردنی تومۆری پیتویتاری بە نەشتەرگەری.
- ٢. **دەرمان:** دەرمانەکانی وەک سۆماتۆستاتین (ئۆکترۆتاید) یان دۆپامین (کابرگۆلین).
- ٣. **ڕادیۆتراپی:** ئەگەر تومۆر نەتوانرێت بە تەواوی لاببرێت.
- ٤. **چاودێری درێژخایەن:** کۆنتڕۆڵکردنی دیابێتی و نەخۆشییەکانی دڵ.
پێشگری
- **ڕێگرتنی سەرەتایی:**
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام بۆ منداڵانی خێزانی گەورەیی
- • خواردنی تەندروست
- • چالاکییە جەستەییەکان
- • کۆنتڕۆڵکردنی پەستانی خوێن
- **ڕێگرتنی لاوەکی:**
- • چارەسەری زووی تومۆری پیتویتاری
- • دەرمانەکانی کۆنتڕۆڵی هۆرمۆنی گەورەبوون
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام
دۆزینەوە
دیاریکردنی گەورەیی بە چەند هەنگاوێک دەکرێت: ١. **پشکنینی کلینیکی:** پێوانەی قەد و کێش و نیشانەکانی تر. ٢. **پشکنینی خوێن:** پێوانەی هۆرمۆنی گەورەبوون (IGF-1) و هۆرمۆنی TSH. ٣. **پشکنینی MRI:** بۆ دیاریکردنی تومۆری پیتویتاری. ٤. **پشکنینی بینین:** بۆ دیاریکردنی کاریگەری تومۆر لەسەر دەمارەکانی چاو.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی گەورەیی پێویستی بە چاودێری درێژخایەنی هەیە، لەوانە: • پشکنینی بەردەوامی هۆرمۆنەکان • چالاکییە جەستەییەکان بۆ پاراستنی ئێسک و ماسولکە • پەیوەندی بە گرووپی پشتگیری دەروونیەوە • خواردنی تەندروست و کۆنتڕۆڵکردنی کێش
هۆکاری مەترسی
- **فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:**
- • نەخۆشییەکی کۆنتڕۆڵنەکراوی دیابێتی
- • خواردنی ناسەقامگیر
- • کەم جوڵەی جەستەیی
- • پەستانی دەروونی بەردەوام
- **فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:**
- • تەمەنی منداڵی
- • بۆماوەیی (MEN-1)
- • جێندەر (نێرەکان زیاتر تووش دەبن)
- • نەخۆشییە پێشووەکانی پیتویتاری
ئالۆزەکان
- **ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:**
- • ئازاری ماسولکە و ئێسک
- • زیادبوونی پەستانی خوێن
- • کێشەکانی خەو
- • کێشەکانی هەرس
- **ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:**
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • دیابێتی
- • ئۆستیۆپۆرۆسیس
- • کێشە دەروونی و کۆمەڵایەتی