گورگە (Goiter)

وەسف

گورگە بریتییە لە گەورەبوونی غەدەی درێس (تیرۆید) لە ناو ملدا. ئەم غەدەیە کە لە بەشی خوارەوەی ملدا دایە، بەرپرسیارە لە بەرھەمھێنانی ھۆرمۆنەکانی تیرۆید کە کاریگەرییان لەسەر میتابۆلیزم و گەشەی جەستە ھەیە. گورگە دەکرێت بەھۆی کەمی یۆد، نەخۆشییەکانی خۆبەرگری، یان گەشەی نائاسایی خانەکانی تیرۆیدەوە دروست ببێت. گورگە لە جیھاندا بە شێوەیەکی بەربڵاو بەدی دەکرێت، بەتایبەتی لە ناوچەکانی کە یۆدی پێویست لە خۆراکدا نییە. لە کوردستاندا، بەھۆی کەمی یۆد لە خاک و خۆراکەوە، گورگە کێشەیەکی تەندروستی گشتییە. ئەم نەخۆشییە گرنگە چونکە دەکرێت ببێتە ھۆی کێشە میتابۆلیکییەکان، وەک هایپەرتیرۆیدیزم یان ھایپۆتیرۆیدیزم، و لە ھەندێک حاڵەتدا دەکرێت ببێتە ھۆی شێرپەنجەی تیرۆید. گورگە دەکرێت بێ نیشانە بێت یان بە نیشانەکانی وەک گەورەبوونی مل و فشار لەسەر ڕێڕەوی ھەناسە و قورگ بێت. چارەسەرکردنی زوو دەکرێت لە پەرەسەندنی ئاڵۆزییەکان ڕێگری بکات.

نیشانەکان

• **نیشانە سەرەتاییەکان:**
• • گەورەبوونی ناوچەی مل (ئارام یان بە ئازار)
• • توندی قورگ یان فشار لە ناو قورگدا
• • قوربونی ھەناسە (بەتایبەتی کاتێک خەوتن)
• • قوربونی خواردن یان خواردنەوە
• • دەنگ گۆڕان (خراپبوونی دەنگ)
• **نیشانە پێشکەوتووەکان:**
• • سەرئێشە و سەرئێشەی بەھێز
• • لەرزین و زەبر (لە هایپەرتیرۆیدیزم)
• • کێشە لە قسەکردن
• • خنکان و ماندوویی
• • گەورەبوونی غەدەکە بە شێوەیەکی زۆر ئاشکرا

هۆکارەکان

• **هۆکارە سەرەکییەکان:**
• 1. **کەمی یۆد:** یۆد پێویستە بۆ بەرھەمھێنانی ھۆرمۆنەکانی تیرۆید. کەمی یۆد دەبێتە ھۆی گەورەبوونی غەدەکە.
• 2. **نەخۆشییە خۆبەرگرییەکان:** وەک نەخۆشی گراڤز یان ھاشیمۆتۆ، کە دەبنە ھۆی ئەوەی کە سیستمە بەرگرییەکە ھێرش بکاتە سەر غەدەی تیرۆید.
• 3. **شێرپەنجەی تیرۆید:** گەشەی نائاسایی خانەکانی تیرۆید دەکرێت ببێتە ھۆی گورگە.
• **هۆکارە یارمەتیدەرەکان:**
• • مێژووی خێزانی گورگە
• • ژنبوون (ژنان زیاتر تووش دەبن)
• • تەمەن (لە پیری زیاترە)

چارەسەرەکان

• چارەسەری گورگە بەندە لە ھۆکارەکەی. ئەگەر ھۆکارەکە کەمی یۆد بێت، دەرمانی یۆد یان ھۆرمۆنی تیرۆید دەدرێت. لە حاڵەتی هایپەرتیرۆیدیزم، دەرمانی وەک مێتیمازۆڵ بەکاردەھێنرێت. لە ھەندێک حاڵەتدا، نەشتەرگەری بۆ لابردنی بەشی غەدەکە ئەنجام دەدرێت. لە حاڵەتی شێرپەنجە، چارەسەری تیشکی یان کیمۆتراپی پێویست دەبێت.

پێشگری

• **ڕێگرتنی سەرەتایی:**
• 1. بەکارھێنانی خوێی یۆددار
• 2. خواردنی ماسی و خۆراکی دەریایی
• 3. پشتگیریکردن لە خۆراکی تەندروست
• 4. ڕێگری لە جگەرە
• **ڕێگرتنی لاوەکی:**
• 1. پشکنینی تیرۆید بە شێوەیەکی بەردەوام
• 2. چارەسەری پێشوەختە بۆ کەمی یۆد
• 3. چاودێری نیشانەکان
• 4. پەیوەندی بە پزیشکەوە

دۆزینەوە

پزیشکەکە بە پشکنینی کلینیکی دەست پێدەکات، کە تێیدا گەورەبوونی غەدەی تیرۆید دەبینێت. پشکنینی خوێن بۆ ئاستی ھۆرمۆنەکانی تیرۆید (TSH, T3, T4) ئەنجام دەدرێت. وێنەگرتن بە ئەلتراسۆن یان سی تی سکان دەکرێت بۆ دیاریکردنی قەبارە و شێوەی غەدەکە. لە ھەندێک حاڵەتدا، پشکنینی بیۆپسی (FNA) ئەنجام دەدرێت بۆ دیاریکردنی شێرپەنجە.

بەڕێوەبردن

بۆ بەڕێوەبردنی گورگە، پەیوەستبوون بە چاودێری پزیشکییەوە گرنگە. پشکنینی خوێن بۆ ئاستی ھۆرمۆنەکان بە شێوەیەکی بەردەوام ئەنجام دەدرێت. خۆراکی تەندروست و یۆددار بەکاربھێنرێت. لە حاڵەتی نەشتەرگەری، چاودێری دوای نەشتەرگەری گرنگە بۆ ڕێگریکردن لە کێشەکانی دیکە.

هۆکاری مەترسی

• **فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:**
• 1. کەمی یۆد لە خۆراک
• 2. جگەرەکێشان
• 3. بەکارھێنانی دەرمانەکانی وەک لیتیۆم
• 4. ڕاوێژکاری نەکردن لەگەڵ پزیشک
• **فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:**
• 1. ژنبوون
• 2. تەمەن (زیاتر لە ٤٠ ساڵ)
• 3. مێژووی خێزانی
• 4. نەخۆشییە خۆبەرگرییەکان

ئالۆزەکان

• **ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:**
• 1. قوربونی ھەناسە
• 2. قوربونی خواردن
• 3. ئازاری مل
• 4. دەنگ گۆڕان
• **ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:**
• 1. هایپەرتیرۆیدیزم (زۆری ھۆرمۆنی تیرۆید)
• 2. ھایپۆتیرۆیدیزم (کەمی ھۆرمۆنی تیرۆید)
• 3. شێرپەنجەی تیرۆید
• 4. کێشە دڵی

بەش

تاگ