کەمکاریی هیپۆفایز (Hypopituitarism)
وەسف
کەمکاریی هیپۆفایز یەکێکە لە نەخۆشیەکانی سیستەمی ئەندۆکراین کە لە ئەنجامی کەمبوونەوەی بەرھەمھێنانی ھۆرمۆنەکانی هیپۆفایز ڕوودەدات. هیپۆفایز گورزێکی بچووکە لە بنی مێشکدا کە ڕۆڵێکی گرنگی لە کۆنترۆڵکردنی چەندین ھۆرمۆنی دیکەی لەشدا ھەیە. کەمکاریی هیپۆفایز دەتوانێت ببێتە ھۆی کەمبوونەوەی ھۆرمۆنەکانی وەک TSH (ھۆرمۆنی تیرۆید)، ACTH (ھۆرمۆنی ئەدرینال)، LH، FSH (ھۆرمۆنەکانی ڕێکخستنی زاوزێ)، GH (ھۆرمۆنی گەشە)، و ADH (ھۆرمۆنی کۆنتڕۆڵکردنی ئاو). ئەم نەخۆشیە دەتوانێت بە ھۆی چەندین ھۆکارەوە ڕووبدات، وەک شێوانی مێشک، پەرەسەندنی گورزەکانی هیپۆفایز، یان برینداربوونی سەر. ھەروەھا دەتوانێت لە ئەنجامی نەشتەرگەری، تیشکی چارەسەری، یان نەخۆشیەکانی وەک سارکۆیدۆسیس ڕووبدات. کەمکاریی هیپۆفایز نەخۆشییەکی دەگمەنە، بەڵام کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر تەندروستی و ژیانی نەخۆشەکە ھەیە. ئەم نەخۆشیە گرنگە چونکە کەمبوونەوەی ھۆرمۆنەکان دەتوانێت ببێتە ھۆی ئاڵۆزییەکانی وەک کەمبوونەوەی وزە، کەمبوونەوەی فشارخوێن، کەمبوونەوەی تێکڕای قەند، و ناتەواوییەکانی زاوزێ. بەھۆی ئەم کاریگەرییانە، نەخۆشەکە پێویستی بە چارەسەری بەردەوام و چاودێرییەکی پێویست ھەیە.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • ماندوویی و کەمبوونەوەی وزە
- • کەمبوونەوەی فشارخوێن
- • ساردبوون و ناتەواویی لە گەرمی لەش
- • کەمبوونەوەی میلەی سێکس
- • کەمبوونەوەی کێش
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • کەمبوونەوەی مووسڵات
- • کەمبوونەوەی گەشە لە منداڵان
- • ناتەواوییەکانی زاوزێ
- • کەمبوونەوەی تێکڕای قەند
- • ناتەواوییەکانی ھەناسەدان
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • گورزەکانی هیپۆفایز: وەک ئەدنۆما یان کارسینۆما
- • برینداربوونی سەر: کە دەتوانێت ببێتە ھۆی لەناوچوونی خانەکانی هیپۆفایز
- • نەشتەرگەری یان تیشکی چارەسەری: کە دەتوانێت ببێتە ھۆی لەناوچوونی خانەکانی هیپۆفایز
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • نەخۆشیەکانی وەک سارکۆیدۆسیس
- • ھەوکردنی مێشک
- • نەخۆشیەکانی خوێنبەرەکانی مێشک
چارەسەرەکان
- چارەسەری کەمکاریی هیپۆفایز بریتییە لە بەکارھێنانی ھۆرمۆنەکانی جێگرەوە. بۆ نموونە، بەکارھێنانی کۆرتیزۆن بۆ جێگرەوەی ACTH، و تیرۆکسین بۆ جێگرەوەی TSH. ھەروەھا دەکرێت ھۆرمۆنی گەشە (GH) بەکاربھێنرێت بۆ منداڵانی کەمبوونەوەی گەشە. لە ھەندێک حاڵەتدا، نەشتەرگەری دەکرێت بۆ لابردنی گورزەکانی هیپۆفایز. چارەسەری پشتیوانەش وەک خواردنی تەندروست و چالاکییەکانی وەرزشی دەکرێت بۆ باشترکردنی تەندروستی نەخۆشەکە.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • چاودێریکردنی تەندروستی بەردەوام
- • خۆپاراستن لە برینداربوونی سەر
- • خواردنەوەی ئاوی بەشێوەیەکی بەردەوام
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چارەسەری بەردەوام بە ھۆرمۆنەکانی جێگرەوە
- • چاودێرییەکی پێویست لەلایەن پزیشکەوە
- • پەیوەندی بە نەخۆشیەکانی ترەوە
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی کەمکاریی هیپۆفایز، پزیشکەکان چەندین پشکنینی جیاواز ئەنجام دەدەن. یەکەم ھەنگاو پشکنینی کلینیکییە کە تێیدا پزیشک نیشانەکانی نەخۆشەکە دەپشکنێت. پشکنینی خوێن یەکێکە لە گرنگترین پشکنینەکان کە تێیدا ئاستی ھۆرمۆنەکانی هیپۆفایز و ھۆرمۆنەکانی دیکەی لەش دەپێورێت. ھەروەھا پشکنینی وێنەیی وەک MRI یان CT سکان دەکرێت بۆ بینینی گورزەکانی هیپۆفایز. پشکنینە تایبەتەکان وەک پشکنینی ئەندۆکراینیش دەکرێت بۆ دیاریکردنی نەخۆشیەکە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەنی کەمکاریی هیپۆفایز پێویستی بە چاودێرییەکی بەردەوام ھەیە. نەخۆشەکە پێویستی بە پەیوەندی بە پزیشکەوە ھەیە بۆ پشکنینی بەردەوامی ئاستی ھۆرمۆنەکان. ھەروەھا دەبێت خواردنێکی تەندروست و چالاکییەکی وەرزشی بەردەوام ھەبێت. پەیوەندی بە نەخۆشیەکانی ترەوە و چارەسەری بەردەوامیش گرنگە بۆ پاراستنی تەندروستی نەخۆشەکە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • کەمبوونەوەی خواردنەوەی ئاو
- • مەترسییەکانی ژینگە وەک تیشکی یۆنیزان
- • نەخۆشیەکانی وەک شەکرە
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن: لە تەمەنی گەورەتردا زیاترە
- • جێندەر: پیاوان زیاتر مەترسیدارن
- • مێژووی خێزانی نەخۆشیەکانی هیپۆفایز
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • کەمبوونەوەی فشارخوێن
- • کەمبوونەوەی تێکڕای قەند
- • ماندوویییەکی زۆر
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • ناتەواوییەکانی زاوزێ
- • کەمبوونەوەی مووسڵات
- • نەخۆشیەکانی دڵ