کەموکوڕی دیواری بطینی (Ventricular Septal Defect)
وەسف
کەموکوڕی دیواری بطینی (VSD) یەکێکە لە باوترین کێشە زگماکییەکانی دڵ، کە بریتییە لە بوونی کونێک یان درزێک لەو دیوارەی (پەردەی نێوان بطینەکان) کە دوو ژووری خوارەوەی دڵ (بطینەکان) لێک جیادەکاتەوە. لە دڵێکی ئاساییدا، بطینی ڕاست خوێنی کەم ئۆکسجین دەنێرێت بۆ سییەکان، و بطینی چەپ خوێنی پڕ ئۆکسجین دەنێرێت بۆ هەموو لەش. بەهۆی بوونی ئەم کونەوە، خوێنی پڕ ئۆکسجین لە بطینی چەپەوە (کە فشاری بەرزترە) دەگەڕێتەوە بۆ بطینی ڕاست و تێکەڵ بە خوێنی کەم ئۆکسجین دەبێت. ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی کە بڕێکی زیاتر لە پێویست خوێن بنێردرێت بۆ سییەکان. ئەم بارودۆخە بارگرانییەکی زۆر لەسەر دڵ و سییەکان دروست دەکات. دڵ ناچار دەبێت زیاتر کار بکات بۆ ئەوەی خوێنی پێویست بگەیەنێت بە لەش، ئەمەش لە ماوەی درێژخایەندا دەبێتە هۆی گەورەبوونی دڵ و لاوازبوونی ماسولکەکانی. هەروەها، زۆریی ئەو خوێنەی کە دەچێت بۆ سییەکان دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی فشاری خوێن لە خوێنبەرەکانی سییەکاندا (Pulmonary Hypertension)، کە حاڵەتێکی مەترسیدارە و ئەگەر چارەسەر نەکرێت، زیانی هەمیشەیی بە سییەکان دەگەیەنێت. کەموکوڕی دیواری بطینی لە کاتی گەشەکردنی کۆرپەلەدا لەناو منداڵدانی دایکدا ڕوودەدات، کاتێک دیواری نێوان بطینەکان بە تەواوی دروست نابێت. هۆکارەکەی بە تەواوی ڕوون نییە، بەڵام وا دادەنرێت کە تێکەڵەیەک بێت لە هۆکاری بۆماوەیی و ژینگەیی. قەبارەی کونەکە زۆر گرنگە؛ کونە بچووکەکان لەوانەیە هیچ نیشانەیەکیان نەبێت و خۆیان دابخرێنەوە لەگەڵ گەورەبوونی منداڵەکەدا. بەڵام کونە گەورەکان پێویستیان بە چارەسەر هەیە بۆ ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییە مەترسیدارەکانی وەک سستبوونی دڵ، گەشەنەکردنی منداڵ، و زیانگەیاندن بە سییەکان. دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی زووی ئەم حاڵەتە زۆر گرنگە بۆ دڵنیابوون لە ژیانێکی تەندروست و ئاسایی بۆ تووشبووان. بەهۆی پێشکەوتنی زانستی پزیشکییەوە، زۆربەی ئەو کەسانەی کە تووشی VSD بوون و چارەسەر وەردەگرن، دەتوانن ژیانێکی ئاسایی و چالاک بژین. بۆیە گرنگە دایکان و باوکان ئاگاداری نیشانەکان بن و لە کاتی گومانکردندا سەردانی پزیشکی پسپۆڕ بکەن.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • بۆڵەی دڵ (Heart Murmur): دەنگێکی نائاساییە کە پزیشک لە کاتی گوێگرتن لە دڵی منداڵ بە بیستۆک (Stethoscope) هەستی پێدەکات، زۆرجار ئەمە یەکەم نیشانەیە.
- • هەناسەدانی خێرا یان هەناسەبڕکێ، بەتایبەت لە کاتی شیرخواردن یان چالاکیدا.
- • ئارەقکردنەوەی زۆر، بەتایبەت لە کاتی شیرخواردندا کە بۆ منداڵی ساوا وەک وەرزشکردن وایە.
- • زوو ماندووبوون و شەکەت بوون لە کاتی شیرخواردن یان یاریکردندا.
- • کێش وەرنەگرتن و گەشەنەکردنی باش (Failure to thrive) بەهۆی ئەو وزە زۆرەی کە دڵی بۆ کارکردن پێویستیەتی.
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • شینبوونەوەی پێست، لێو، و نینۆکەکان (Cyanosis)، کە لە حاڵەتی زۆر توند و درێژخایەندا ڕوودەدات کاتێک فشاری خوێنی سییەکان زۆر بەرز دەبێتەوە.
- • ئاوسانی قاچ، پێ، یان سک بەهۆی کۆبوونەوەی شلە لە لەشدا (Edema).
- • تووشبوونی بەردەوام بە هەوکردنی کۆئەندامی هەناسە، وەک هەوکردنی سییەکان (Pneumonia).
- • خێرالێدانی دڵ (Tachycardia) یان ناڕێکی لە لێدانی دڵ (Arrhythmia).
- • کۆکەی بەردەوام یان بوونی خیزە لە سنگدا.
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • گەشەنەکردنی ناتەواوی دڵ لە قۆناغی کۆرپەلەدا: هۆکاری سەرەکی ئەوەیە کە لە هەفتەکانی سەرەتای دووگیانیدا، ئەو دیوارەی کە بطینەکانی دڵ لێک جیادەکاتەوە، بە شێوەیەکی ناتەواو گەشە دەکات و کونێکی تێدا بەجێدەمێنێت. ئەمە کێشەیەکی پێکهاتەییە لە دروستبوونی دڵدا.
- • هۆکاری بۆماوەیی و کرۆمۆسۆمی: لە هەندێک حاڵەتدا، VSD پەیوەندی بە کێشەی کرۆمۆسۆمییەوە هەیە، وەک لەو منداڵانەی کە نەخۆشی داون سیندرۆم (Trisomy 21)، تریسۆمی ١٣، یان تریسۆمی ١٨ یان هەیە. بوونی مێژووی خێزانی لە نەخۆشییە زگماکییەکانی دڵ ئەگەری تووشبوون زیاد دەکات.
- • هۆکاری فرەفاکتەری (Multifactorial): لە زۆربەی حاڵەتەکاندا، هۆکارەکە تێکەڵەیەکە لە ئامادەیی بۆماوەیی (genetic predisposition) و بەرکەوتن لەگەڵ هەندێک هۆکاری ژینگەیی لە کاتی دووگیانیدا، کە پێکەوە دەبنە هۆی ئەم کێشەیە.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • تووشبوونی دایک بە هەندێک نەخۆشی ڤایرۆسی لە کاتی دووگیانیدا، وەک سورێژەی ئەڵمانی (Rubella).
- • بەکارهێنانی هەندێک جۆر دەرمان لەلایەن دایکەوە لە کاتی دووگیانیدا، وەک هەندێک دەرمانی دژە-فێ (anti-seizure drugs) یان لیتیۆم.
- • نەخۆشی شەکرەی کۆنترۆڵنەکراوی دایک لە کاتی دووگیانیدا.
چارەسەرەکان
- چارەسەری کەموکوڕی دیواری بطینی (VSD) پشت دەبەستێت بە تەمەنی نەخۆش، قەبارەی کونەکە، و بوون یان نەبوونی نیشانەکان و ئاڵۆزییەکان.
- ١. چاوەڕوانی و چاودێری (Watchful Waiting): ئەگەر کونەکە بچووک بێت و هیچ نیشانەیەکی وەک سستبوونی دڵ یان گەشەنەکردنی لێنەکەوتبێتەوە، پزیشک لەوانەیە تەنها چاودێری منداڵەکە بکات. زۆرێک لە کونە بچووکەکان لە ماوەی ساڵی یەکەم یان دووەمی تەمەندا خۆیان دادەخرێنەوە. لەم ماوەیەدا، سەردانی بەردەوامی پزیشکی پسپۆڕی دڵی منداڵان پێویستە.
- ٢. چارەسەر بە دەرمان (Medications): دەرمانەکان کونەکە داناخەن، بەڵکو یارمەتیدەرن بۆ کۆنترۆڵکردنی نیشانەکان و کەمکردنەوەی بارگرانی لەسەر دڵ تا کاتی داخستنی کونەکە. ئەم دەرمانانە بریتین لە:
- • میزپێکەرەکان (Diuretics) وەک Furosemide: بۆ کەمکردنەوەی شلەی زیادە لە سییەکان و لەشدا.
- • ڕێگرەکانی ACE (ACE inhibitors) وەک Captopril: بۆ دابەزاندنی فشاری خوێن و ئاسانکردنی کاری پەمپکردنی دڵ.
- • دیجۆکسین (Digoxin): بۆ بەهێزکردنی توانای گرژبوونی ماسولکەی دڵ.
- • چارەسەری خۆراکی: پێدانی شیری پڕ کالۆری یان خۆراکی وزەبەخش بۆ یارمەتیدانی گەشەی منداڵ.
- ٣. نەشتەرگەری دڵی کراوە (Open-Heart Surgery): ئەمە چارەسەری ستانداردە بۆ کونە گەورەکان یان ئەوانەی نیشانەی توندیان هەیە. لەم نەشتەرگەرییەدا، نەخۆش دەخرێتە سەر ئامێری دڵ و سیی دەستکرد، و پزیشکی نەشتەرگەر کونەکە بە بەکارهێنانی پینەیەک (patch) کە لە ماددەی دروستکراو یان لە پەردەی دڵی نەخۆشەکە خۆی وەرگیراوە، دادەخات. ڕێژەی سەرکەوتنی ئەم نەشتەرگەرییە زۆر بەرزە.
- ٤. چارەسەر لە ڕێگەی قەستەرەوە (Catheter-based procedure): ئەمە ڕێگایەکی کەمتر-داگیرکەرە و بۆ هەندێک جۆری دیاریکراوی VSD (بەتایبەت کونە ماسولکەییەکان) گونجاوە. لە ڕێگەی بۆرییەکی باریکەوە (قەستەرە) کە لە خوێنبەرێکی قاچەوە دەبرێتە ناو دڵ، ئامێرێکی بچووک (وەک چەترێک) لە شوێنی کونەکە دادەنرێت و دایدەخات.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی (Primary Prevention):
- • وەرگرتنی ڤاکسینی پێویست پێش دووگیانی، بەتایبەت ڤاکسینی سورێژەی ئەڵمانی (MMR).
- • ڕاوێژکاری بۆماوەیی (Genetic Counseling) بۆ ئەو خێزانانەی کە مێژووی نەخۆشی زگماکی دڵیان هەیە.
- • دوورکەوتنەوە لە خواردنەوەی کحول، جگەرەکێشان، و بەکارهێنانی هەر جۆرە ماددەیەکی هۆشبەر لە کاتی دووگیانیدا.
- • کۆنترۆڵکردنی باشی هەر نەخۆشییەکی درێژخایەن (وەک شەکرە) پێش و لە کاتی دووگیانیدا، لەژێر چاودێری پزیشکدا.
- ڕێگرتنی لاوەکی (Secondary Prevention):
- • پشکنینی پزیشکیی بەردەوام بۆ منداڵی ساوا بۆ زوو دەستنیشانکردنی هەر بۆڵەیەکی دڵ یان نیشانەیەکی تر.
- • دەستنیشانکردنی زوو لە ڕێگەی ئیکۆی دڵەوە (Echocardiography) بۆ دیاریکردنی قەبارە و شوێنی کونەکە.
- • بەکارهێنانی دژەزیندەیی (ئەنتی بایۆتیک) پێش ئەنجامدانی هەندێک نەشتەرگەری یان کاری ددان بۆ ڕێگریکردن لە هەوکردنی ناوپۆشی دڵ (Endocarditis)، بەپێی ڕێنمایی پزیشک.
- • ئەنجامدانی نەشتەرگەری یان چارەسەر لە ڕێگەی قەستەرەوە لە کاتی گونجاودا بۆ داخستنی کونەکە و ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییە درێژخایەنەکان.
دۆزینەوە
دەستنیشانکردنی کەموکوڕی دیواری بطینی (VSD) بە چەند قۆناغێکدا تێدەپەڕێت. سەرەتا، پزیشک لە کاتی پشکنینی جەستەییدا، بەتایبەت لە کاتی گوێگرتن لە دڵی منداڵەکە بە بیستۆک، گوێی لە دەنگێکی نائاسایی دەبێت کە پێی دەوترێت "بۆڵەی دڵ" (Heart Murmur). ئەم بۆڵەیە زۆرجار یەکەم نیشانەیە کە گومان دروست دەکات. پاشان، بۆ دڵنیابوونەوە و زانینی وردەکاری زیاتر، چەند پشکنینێکی تایبەت ئەنجام دەدرێت. گرنگترین و باوترین پشکنین بریتییە لە ئیکۆی دڵ (Echocardiogram). ئەم پشکنینە شەپۆلی دەنگی بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی وێنەیەکی جوڵاوی دڵ. لە ڕێگەی ئیکۆوە، پزیشک دەتوانێت بە وردی شوێن، قەبارە، و ژمارەی کونەکان ببینێت. هەروەها دەتوانێت ئاڕاستە و بڕی ئەو خوێنەی کە بەناو کونەکەدا تێدەپەڕێت دیاری بکات، و کاریگەرییەکەی لەسەر قەبارە و فرمانی ژوورەکانی دڵ و فشاری ناو سییەکان هەڵبسەنگێنێت. پشکنینەکانی تر بریتین لە: • هێڵکاری کارەبایی دڵ (Electrocardiogram - ECG/EKG): ئەم پشکنینە چالاکی کارەبایی دڵ تۆمار دەکات و دەتوانێت نیشانی بدات ئەگەر بطینەکان گەورە بووبن (Ventricular Hypertrophy) بەهۆی بارگرانییەکەوە. • تیشکی ئێکس بۆ سنگ (Chest X-ray): دەتوانێت قەبارەی دڵ و دۆخی سییەکان نیشان بدات. لە حاڵەتی VSD گەورەدا، لەوانەیە دڵ گەورەتر لە ئاسایی دەربکەوێت و نیشانەی زیادبوونی شلە لە سییەکاندا هەبێت. • قەستەرەی دڵ (Cardiac Catheterization): ئەمە پشکنینێکی وردترە و کەمتر بەکاردێت، مەگەر پێش نەشتەرگەرییەکی گەورە یان کاتێک ئیکۆ زانیاری تەواو نادات. تیوبێکی باریک لە ڕێگەی خوێنبەرێکەوە دەگەیەنرێتە ناو دڵ بۆ پێوانەکردنی فشار و ئاستی ئۆکسجین لە ژوورەکانی دڵ و خوێنبەرەکانی سییەکاندا.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەنی کەموکوڕی دیواری بطینی (VSD) زۆر گرنگە، تەنانەت دوای چارەسەری سەرکەوتووش. ئامانج لێی دڵنیابوونەوەیە لە تەندروستی دڵ و ڕێگریکردن لە هەر ئاڵۆزییەکی ئەگەری لە داهاتوودا. یەکەم، سەردانی بەردەوامی پزیشکی پسپۆڕی دڵ (Cardiologist) پێویستە. ئەو کەسانەی کە کونێکی بچووکیان هەیە و چارەسەر نەکراوە، یان ئەوانەی کە نەشتەرگەرییان بۆ کراوە، پێویستە بە شێوەیەکی ڕێکخراو پشکنینیان بۆ بکرێت. فرەوانی سەردانەکان پشت دەبەستێت بە دۆخی هەر نەخۆشێک. ئەم پشکنینانە زۆرجار ئیکۆی دڵ و هێڵکاری کارەبایی دڵ لەخۆدەگرن بۆ چاودێریکردنی فرمانی دڵ، قەبارەی ژوورەکان، و دڵنیابوونەوە لەوەی هیچ کێشەیەکی نوێ وەک ناڕێکی لێدانی دڵ یان کێشەی زمانەکان دروست نەبووە. دووەم، پاراستنی تەندروستی دەم و ددان زۆر گرنگە بۆ کەمکردنەوەی مەترسی هەوکردنی ناوپۆشی دڵ (Endocarditis). پێویستە نەخۆشەکان بەردەوام ددانەکانیان بشۆن و سەردانی پزیشکی ددان بکەن. لە هەندێک حاڵەتدا، بەتایبەت لە شەش مانگی یەکەمی دوای نەشتەرگەری، لەوانەیە پێویست بکات پێش هەر کارێکی ددانپزیشکی کە خوێنبەربوونی تێدایە، دژەزیندەیی وەربگرن. زۆربەی ئەو کەسانەی کە چارەسەری VSDیان بۆ کراوە دەتوانن ژیانێکی تەواو ئاسایی و چالاک بژین و بەشداری لە وەرزش و چالاکییە جەستەییەکاندا بکەن. بەڵام، لە هەندێک حاڵەتی دەگمەندا کە کێشەی
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر (ئەوانەی دەتوانرێت کۆنترۆڵ بکرێن):
- • خواردنەوەی کحول لە کاتی دووگیانیدا.
- • جگەرەکێشان یان بەرکەوتن بە دووکەڵی جگەرە لە کاتی دووگیانیدا.
- • بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان لە کاتی دووگیانیدا.
- • کۆنترۆڵنەکردنی نەخۆشییە درێژخایەنەکانی دایک وەک شەکرە یان نەخۆشی فینێل کیتۆن یوریا (PKU).
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر (ئەوانەی ناتوانرێت کۆنترۆڵ بکرێن):
- • مێژووی خێزانی: بوونی کەسێکی نزیک لە خێزاندا کە کێشەی زگماکی دڵی هەبێت.
- • بوونی حاڵەتێکی بۆماوەیی یان کرۆمۆسۆمی لە منداڵەکەدا، وەک داون سیندرۆم.
- • تەمەنی دایک (تەمەنی زۆر کەم یان زۆر زیاد).
- • تووشبوونی دایک بە هەندێک جۆری هەوکردن لە سێ مانگی یەکەمی دووگیانیدا.
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • سستبوونی دڵ (Heart Failure): کاتێک دڵ توانای پەمپکردنی خوێنی پێویستی نامێنێت بۆ لەش.
- • گەشەنەکردن (Failure to Thrive): منداڵەکە بە باشی کێشی زیاد ناکات و گەشەی جەستەیی دوادەکەوێت.
- • هەوکردنی بەردەوامی سییەکان (Pneumonia): بەهۆی زۆری خوێن و شلە لە سییەکاندا.
- • ناڕێکی لە لێدانی دڵ (Arrhythmias): کارەبایی دڵ تێکدەچێت و لێدانەکانی ناڕێک دەبن.
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • بەرزی فشاری خوێنی سییەکان (Pulmonary Hypertension): فشاری خوێن لە خوێنبەرەکانی سییەکاندا زۆر بەرز دەبێتەوە، کە دەبێتە هۆی زیانی هەمیشەیی بە سییەکان.
- • نیشانەکانی ئایزنمنگەر (Eisenmenger Syndrome): حاڵەتێکی زۆر توندی بەرزی فشاری خوێنی سییەکانە کە تێیدا ئاڕاستەی ڕۆیشتنی خوێنەکە پێچەوانە دەبێتەوە (لە ڕاستەوە بۆ چەپ)، و دەبێتە هۆی شینبوونەوەی پێست.
- • هەوکردنی ناوپۆشی دڵ (Endocarditis): بەکتریا دەتوانێت لە ڕێگەی خوێنەوە بچێتە ناو دڵ و لەسەر لێواری کونەکە یان زمانەکانی دڵ گەشە بکات و ببێتە هۆی هەوکردنێکی مەترسیدار.
- • کێشەی زمانەکانی دڵ: کونە گەورەکان لەوانەیە ببنە هۆی کشانی زمانەی ئۆرتیک (Aortic valve prolapse) و گەڕانەوەی خوێن (Aortic regurgitation).