کیتۆئاسیدۆسیسی شەکرە (Diabetic Ketoacidosis)

وەسف

کیتۆئاسیدۆسیسی شەکرە (DKA) حاڵەتێکی گەورەی پزیشکییە کە لە نەخۆشانی شەکرە (جۆری ١) یان جۆری ٢دا ڕوودەدات، بەتایبەتی کاتێک کە ئەنسۆلینی تەواو نییە. ئەم حاڵەتە بەهۆی بەرزبوونەوەی کیتۆنەکان لە خوێندا و ئەسیدۆسیس (ترشی خوێن) دیاری دەکرێت. کیتۆئاسیدۆسیس لە ئەنجامی کەمی ئەنسۆلین ڕوودەدات، کە وای لە جەستە دەکات چەوری بەکاربهێنێت بۆ وزە، کە ئەمەش دەبێتە هۆی بەرھەمھێنانی کیتۆنەکان. ئەم حاڵەتە زۆرتر لە نەخۆشانی شەکرەی جۆری ١دا دەبینرێت، بەڵام لە نەخۆشانی جۆری ٢ش ڕوودەدات، بەتایبەتی لە کاتی فشارێکی گەورە وەک نەخۆشی. کیتۆئاسیدۆسیس دەبێتە هۆی نەخۆشخانەکردن و لەوانەیە ژیان بکاتە مەترسییەوە ئەگەر بەخێرایی چارەسەر نەکرێت. لە جیهاندا، کیتۆئاسیدۆسیس یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی مردن لە نەخۆشانی شەکرە، بەتایبەتی لە منداڵان و گەنجان. بەهۆی نەزانینی نیشانەکان یان بێ ئاگایی لە نەخۆشی شەکرە، زۆر کەس بەبێ چارەسەر دەمێننەوە تا ئەو کاتەی کە حاڵەتەکە گەشە دەکات.

نیشانەکان

• **نیشانە سەرەتاییەکان:**
• • تینوویی زۆر (پۆلیوریا)
• • تینوویی زۆر (پۆلیدیپسیا)
• • لاوازبوون و ماندووبوون
• • بۆنێکی ترش لە دەم (وەک میوەی ترش)
• • زۆربوونی میز
• **نیشانە پێشکەوتووەکان:**
• • ئازاری زۆر لە سک
• • ڕێژەی خوێنبەرزکردن (تاکیکاردیا)
• • بێهۆشی
• • گەرمی لێز
• • هەناسەدانێکی خێرا و قوڵ (کوسماڵ هەناسەدان)

هۆکارەکان

• **هۆکارە سەرەکییەکان:**
• 1. **کەمی ئەنسۆلین:** نەبوونی ئەنسۆلین یان کەمی ئەنسۆلین وای لە جەستە دەکات چەوری بەکاربهێنێت، کە دەبێتە هۆی بەرھەمھێنانی کیتۆنەکان.
• 2. **نەخۆشی یان infekشن:** نەخۆشی وەک پەنومۆنیا یان infekشنی میزاری دەتوانێت کیتۆئاسیدۆسیس ڕابگەیەنێت.
• 3. **بەکارنەهێنانی دەرمانی شەکرە:** وەک لەبەرچاوگرتنی ئەنسۆلین یان دەرمانەکانی تر.
• **هۆکارە یارمەتیدەرەکان:**
• • مەستکردن
• • فشارێکی دەروونی
• • سکچوون

چارەسەرەکان

• چارەسەری کیتۆئاسیدۆسیس بریتییە لە:
• 1. **ئەنسۆلین:** دەرزی ئەنسۆلین بۆ کەمکردنەوەی شەکر و کیتۆنەکان.
• 2. **ئاوی زۆر:** دەرزی ئاوی (IV fluids) بۆ ڕێکخستنی ئاو.
• 3. **ئەلکترۆلایت:** دەرمانی پۆتاسیۆم و سۆدیۆم بۆ ڕێکخستنی ئەلکترۆلایتەکان.
• 4. **چاودێری نەخۆشخانە:** چاودێری بەردەوام بۆ ڕێگری لە کۆما.

پێشگری

• **ڕێگرتنی سەرەتایی:**
• 1. بەڕێوەبردنی شەکرە بە ئەنسۆلین
• 2. پشکنینی خوێن بەردەوام
• 3. خواردنی تەندروست
• 4. چالاکی رۆتینی
• **ڕێگرتنی لاوەکی:**
• 1. پەیوەندی بە پزیشکەوە لە نیشانە سەرەتاییەکان
• 2. خواردنەوەی ئاوی زۆر
• 3. خۆپاراستن لە infekشن
• 4. پەرەدان بە کەشوھەوا

دۆزینەوە

پزیشکەکان کیتۆئاسیدۆسیسی شەکرە بە نیشانە کلینیکیەکان و پشکنینی خوێن دیاری دەکەن. پشکنینی خوێن ڕێژەی شەکر و کیتۆنەکان دیاری دەکات. هەروەها، پشکنینی میز بۆ کیتۆنەکان و پشکنینی گازەکانی خوێن (ABG) بۆ ئەسیدۆسیس دەکرێت. پزیشکەکان دەتوانن سی تی یان MRI بۆ ئەوە بکەن کە ئەگەر هۆکاری تر هەبێت.

بەڕێوەبردن

بۆ بەڕێوەبردنی درێژخایەنی کیتۆئاسیدۆسیس، نەخۆش پێویستە: 1. بەردەوام بێت لە بەکارهێنانی ئەنسۆلین. 2. پشکنینی خوێنی بەردەوام بکات. 3. خواردنی تەندروست و ڕێک بخوات. 4. چالاکی وەرزشی بکات و لە فشار دەروونی خۆی بپارێزێت.

هۆکاری مەترسی

• **فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:**
• 1. بەکارنەهێنانی ئەنسۆلین
• 2. خواردنەوەی ئەلکحۆل
• 3. خواردنی ناڕێک
• 4. کەمئەندامی چالاکی
• **فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:**
• 1. جۆری ١ شەکرە
• 2. مێژووی خێزانی شەکرە
• 3. تەمەنی لاوی
• 4. جێندەر (نێر زیاتر لە مێ)

ئالۆزەکان

• **ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:**
• 1. وەرگرتنی زۆری ئاو (ئێدێما)
• 2. کەمی پۆتاسیۆم (هایپۆکالمیا)
• 3. شۆک
• 4. کۆما
• **ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:**
• 1. زیان بە گورچیلە
• 2. نەخۆشی دڵ
• 3. زیان بە دەمارەکان
• 4. کێشەی بینین

بەش

تاگ