ڕێتینۆپاتیی شەکرە (Diabetic Retinopathy)
وەسف
ڕێتینۆپاتیی شەکرە نەخۆشییەکی چاوە کە لە ئەنجامی نەخۆشی شەکرە (دیابیت) دروست دەبێت. ئەم نەخۆشیە بە هۆی زیان گەیاندن بە دەمارەکانی ڕێتینا (پەردەی ناوەوەی چاو) ڕوو دەدات. کاتێک ئاستی شەکری خوێن بەرز دەبێتەوە، دەمارەکانی ڕێتینا لاواز دەبن و دەکرێت بەربەست بکەن یان بڵاوببنەوە، کە ئەمەش دەبێتە هۆی خوێنڕێژان و لەدەستدانی بینین. ڕێتینۆپاتیی شەکرە یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی نابینایی لە نێو گەشەپێدەرترین و گەشەسەندووترین وڵاتاندا. ئەم نەخۆشیە بە شێوەیەکی خاوەن پێشکەوتن دەردەکەوێت و دەکرێت بە دوو قۆناغی سەرەکی دابنرێت: ڕێتینۆپاتیی ناڕێک (Non-proliferative) و ڕێتینۆپاتیی ڕێک (Proliferative). لە قۆناغی یەکەمدا، دەمارەکانی ڕێتینا لاواز دەبن و دەکرێت خوێنڕێژان بچووک ڕوو بدات. لە قۆناغی دووەمدا، دەمارە نوێکان دروست دەبن کە ناسراوە بە دەمارە ناڕێکەکان، کە ئەوانەش دەکرێت بەربەست بکەن یان بڵاوببنەوە و بینین بە تەواوی لەناوبەرن. ڕێتینۆپاتیی شەکرە نەخۆشییەکی باوە، بە تایبەتی لە نێو ئەو کەسانەی کە چەند ساڵێکە نەخۆشی شەکرەیان هەیە. لە ئەمریکا، نزیکەی ٤٠٪ی ئەو کەسانەی کە نەخۆشی شەکرەیان هەیە، ڕێتینۆپاتییان هەیە. ئەم نەخۆشیە گرنگە چونکە دەکرێت ببێتە هۆی لەدەستدانی بینین و کاریگەرییەکی بەرچاو لەسەر ژیانی ڕۆژانەی نەخۆش بەجێبهێڵێت.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • بینینی ناڕوون یان هەڵواسین
- • خاڵە ڕەشەکان یان هێڵەکان لە بینیندا
- • قەڵەوەی بینین
- • ئەستەمبوونی بینین لە شەودا
- • گۆڕانی ڕەنگی بینین
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • خوێنڕێژانی چاو
- • لەدەستدانی توندوتیژی بینین
- • دروستبوونی دەمارە ناڕێکەکان لە ڕێتینادا
- • جیابوونەوەی ڕێتینا
- • نابینایی تەواو
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • بەرزی ئاستی شەکری خوێن بۆ ماوەیەکی درێژخایەن، کە دەبێتە هۆی زیان گەیاندن بە دەمارەکانی ڕێتینا.
- • بەرزی پەستانی خوێن، کە دەبێتە هۆی زیادبوونی فشار لەسەر دەمارەکانی چاو.
- • بەرزی چەوری خوێن، کە دەبێتە هۆی توندوتیژی لە دەمارەکانی ڕێتینا.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • مێژووی خێزانی نەخۆشی شەکرە
- • نەخۆشی گورچیلە
- • جگەرەکێشان
چارەسەرەکان
- چارەسەری ڕێتینۆپاتیی شەکرە پەیوەستە بە قۆناغی نەخۆشییەکە. لە قۆناغی سەرەتاییدا، کۆنتڕۆڵکردنی ئاستی شەکری خوێن و پەستانی خوێن گرنگە. لە قۆناغە پێشکەوتووەکاندا، چارەسەری لەیزەر بەکاردەهێنرێت بۆ کوشتنی دەمارە ناڕێکەکان و ڕێگرتن لە خوێنڕێژان. هەروەها، دەرمانی ئانتی-VEGF (Anti-VEGF) بەکاردەهێنرێت بۆ کەمکردنەوەی دروستبوونی دەمارە ناڕێکەکان. لە هەندێک حاڵەتدا، نەشتەرگەری ویترێکتۆمی (Vitrectomy) ئەنجام دەدرێت بۆ لابردنی خوێن یەکگرتووەکان لە چاو.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • کۆنتڕۆڵکردنی ئاستی شەکری خوێن
- • کۆنتڕۆڵکردنی پەستانی خوێن
- • وەرزشی بەردەوام
- • خواردنی تەندروست
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • پشکنینی چاوی بەردەوام
- • چاودێریکردنی نەخۆشی شەکرە
- • پەیوەندی بە دکتۆری چاوەوە بۆ چاودێری
- • بەکارهێنانی دەرمانەکانی پێشگیریکار
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی ڕێتینۆپاتیی شەکرە، دکتۆری چاو چەندین پشکنین ئەنجام دەدات. یەکەم هەنگاو، پشکنینی بینینە کە توندوتیژی بینین دەپێوێت. دواتر، پشکنینی ڕێتینا بە بەکارهێنانی ئامێری ئۆفتالمۆسکۆپ ئەنجام دەدرێت کە ڕێتینا دەبینێت. هەروەها، پشکنینی فلۆرۆسین ئەنجیۆگرافی (Fluorescein Angiography) بەکاردەهێنرێت بۆ بینینی خوێنڕێژان و دەمارە ناڕێکەکان. پشکنینی OCT (Optical Coherence Tomography)یش بەکاردەهێنرێت بۆ وێنەگرتنی ڕێتینا و دیاریکردنی قەڵەوەی بینین.
بەڕێوەبردن
بۆ بەڕێوەبردنی ڕێتینۆپاتیی شەکرە بۆ ماوەیەکی درێژخایەن، کۆنتڕۆڵکردنی ئاستی شەکری خوێن و پەستانی خوێن گرنگە. وەرزشی بەردەوام و خواردنی تەندروست پێویستە. پشکنینی چاوی بەردەوام بۆ چاودێریکردنی نەخۆشییەکە گرنگە. هەروەها، پەیوەندی بە دکتۆری چاوەوە بۆ چاودێری و چارەسەری بەردەوام پێویستە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • کۆنتڕۆڵنەکردنی ئاستی شەکری خوێن
- • بەرزی پەستانی خوێن
- • جگەرەکێشان
- • خواردنی ناسەقامگیر
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (هەرچەندە تەمەن گەورەتر، مەترسی زیاترە)
- • مێژووی خێزانی نەخۆشی شەکرە
- • نەخۆشی شەکرەی جۆری ١ یان ٢
- • ماوەی نەخۆشی شەکرە
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • خوێنڕێژانی چاو
- • قەڵەوەی بینین
- • ئەستەمبوونی بینین لە شەودا
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • جیابوونەوەی ڕێتینا
- • دروستبوونی دەمارە ناڕێکەکان
- • نابینایی تەواو
- • کەمبوونەوەی توندوتیژی بینین