پێش شەکرە (Prediabetes)
وەسف
پێش شەکرە حاڵەتێکە کە ئاستی شەکری خوێن بەرزە، بەڵام بەرز نییە بۆ ئەوەی وەک شەکرەی جۆری ٢ دابنرێت. ئەم حاڵەتە پێشەنگێکی گرینگە بۆ گەشەکردنی شەکرەی جۆری ٢، و ئەگەر چارەسەر نەکرێت، دەتوانێت ببێتە هۆی کێشە تەندروستییەکانی درێژخایەن وەک نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان. پێش شەکرە لەو کاتەدا دروست دەبێت کە لەش توانایی کەمتری هەیە بۆ بەکارهێنانی ئینسولین، کە هۆرمۆنێکە کە شەکری خوێن ڕێک دەخات. ئەمە دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی شەکر لە خوێندا. پێش شەکرە زۆر باوە، بە تایبەت لەو کەسانەی کە کێشیان زیادە یان چالاکییان کەمە. لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، نزیکەی ٨٨ ملیۆن کەس پێش شەکرەیان هەیە، کە نزیکەی ١ لە ٣ کەسی پێگەیشتووە. لە کوردستان و ناوچەکانی دیکەشدا، ژمارەی کەسانی تووشبوو بەرزە بەهۆی گۆڕانکارییەکانی ڕۆژیگوزاری و خواردن. ئەم حاڵەتە گرینگی زۆری هەیە چونکە ئەگەر چارەسەر نەکرێت، دەتوانێت ببێتە هۆی شەکرەی جۆری ٢، کە نەخۆشییەکی درێژخایەنە و دەتوانێت کاریگەری لەسەر هەموو لەش بکات. بەڵام، پێش شەکرە دەتوانرێت بە چاککردنی ڕۆژیگوزاری و چارەسەری گونجاو ڕێگری لێبکرێت.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • زیادبوونی تیشکی هەناو
- • پەرچوونی زۆر
- • هەستکردن بە ماندووبوون
- • زۆرپەرچوونی میز
- • هەستی پێویستی بە خواردن
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • تاریکی بینین
- • هەستکردن بە ئازار لە دەست و پێ
- • زخمی هێواش چاکبوون
- • هەستی خەراش لە پێستدا
- • کێشی لەش زیادبوون
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • ناڕێکی لە کارکردنی ئینسولین: لەش ناتوانێت ئینسولین بە شێوەیەکی کاریگەر بەکاربێنێت.
- • زیادبوونی کێشی لەش: کێشی زیادە دەبێتە هۆی زیادبوونی بەرگری ئینسولین.
- • چالاکییەکی کەمی فیزیکی: نەبوونی چالاکی فیزیکی دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی شەکر لە خوێندا.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • خواردنی ناسەقامەند
- • مێژووی خێزانی شەکرە
- • تەمەنی پێگەیشتوو
چارەسەرەکان
- چارەسەری پێش شەکرە زیاتر لەسەر گۆڕانکارییەکانی ڕۆژیگوزاری و خواردن دەستپێدەکات. پزیشکەکان دەتوانن دەستنیشان بکەن کە کێشی لەش کەم بکەنەوە، چالاکییەکی فیزیکیی بەردەوام بکەن، و خواردنی سەقامەند بخۆن. لە هەندێک حاڵەتدا، دەرمان وەک مێتفۆرمین دەدرێت بۆ کەمکردنەوەی ئاستی شەکری خوێن. هەروەها، پەیوەندی بە تیمێکی تەندروستییەوە و چاودێری بەردەوام گرینگە بۆ پاراستنی تەندروستی.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • پاراستنی کێشی تەندروست
- • چالاکییەکی فیزیکیی بەردەوام
- • خواردنی سەقامەند
- • ڕێگری لە جگەرەکێشان
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری بەردەوامی شەکری خوێن
- • چارەسەری پزیشکی بەردەوام
- • گۆڕانکارییەکانی ڕۆژیگوزاری
- • پەیوەندی بە تیمێکی تەندروستییەوە
دۆزینەوە
پێش شەکرە لە ڕێگەی چاودێری ئاستی شەکری خوێن دەدۆزرێتەوە. پزیشکەکان بە گشتی ئەم تاقیکردنەوانە بەکار دەهێنن: تاقیکردنەوەی شەکری خوێنی بە ئاسوودەیی (Fasting Plasma Glucose)، تاقیکردنەوەی هەڵمەتی شەکر (Oral Glucose Tolerance Test)، و تاقیکردنەوەی هیمۆگلۆبینی A1C. ئەم تاقیکردنەوانە ئاستی شەکری خوێن دەپێون و دەتوانن پێش شەکرە دابنێن. هەروەها، پزیشکەکان دەتوانن چاودێری کێشی لەش و پێوانەی فشارخوێن بکەن بۆ ئەوەی هەموو فاکتەرەکانی تەندروستی بسەنگن.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی پێش شەکرە پێویستی بە گۆڕانکارییەکانی ڕۆژیگوزاری و چاودێری بەردەوام هەیە. کەسانی تووشبوو پێویستە کێشی لەشیان کەم بکەنەوە، چالاکییەکی فیزیکیی بەردەوام بکەن، و خواردنی سەقامەند بخۆن. چاودێری بەردەوامی شەکری خوێن و پەیوەندی بە تیمێکی تەندروستییەوە گرینگە بۆ پاراستنی تەندروستی و ڕێگری لە گەشەکردنی شەکرەی جۆری ٢.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • کێشی زیادە
- • چالاکییەکی کەمی فیزیکی
- • خواردنی ناسەقامەند
- • جگەرەکێشان
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (زیاتر لە ٤٥ ساڵ)
- • مێژووی خێزانی شەکرە
- • نەژادی ئەفریقی-ئەمریکی، هیسپانیک یان ئاسیایی
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • زیادبوونی شەکری خوێن
- • هەستی ماندووبوون
- • تاریکی بینین
- • زۆرپەرچوونی میز
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • شەکرەی جۆری ٢
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • نەخۆشییەکانی خوێنبەرەکان
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە