هەوکردنی خولانجەی ژێر خێرا (Subacute Thyroiditis)
وەسف
هەوکردنی خولانجەی ژێر خێرا (Subacute Thyroiditis) هەوکردنی خولانجەیە کە بەشێوەیەکی خۆکار ڕوودەدات و بەزۆری پەیوەستە بە هەوکردنی ڤایرۆسی. ئەم نەخۆشییە بە شێوەیەکی خۆکار چارەسەر دەبێت و بەزۆری ٦-٨ هەفتەی خایەن دەبێت. هەوکردنی خولانجەی ژێر خێرا بەزۆری لە ژناندا زیاترە و لە تەمەنی ٢٠-٥٠ ساڵیدا ڕوودەدات. ئەم نەخۆشییە گرنگە چونکە دەبێتە هۆی ئازار و نائارامییەکی زۆر لە ناوچەی مل، هەروەها دەکرێت ببێتە هۆی گۆڕانکاری لە ئاستی هۆرمۆنەکانی خولانجە، کە دەبێتە هۆی نیشانەکانی هایپەرثایرۆیدیزم یان هایپۆثایرۆیدیزم. هەوکردنی خولانجەی ژێر خێرا بەزۆری سێ قۆناغی هەیە: قۆناغی هایپەرثایرۆیدیزم، قۆناغی هایپۆثایرۆیدیزم، و قۆناغی چاکبوونەوە. لە قۆناغی یەکەمدا، خولانجە هۆرمۆنی زۆر دەردەکات، کە دەبێتە هۆی نیشانەکانی هایپەرثایرۆیدیزم. لە قۆناغی دووەمدا، خولانجە توانای بەرهەمهێنانی هۆرمۆنی لەدەست دەدات، کە دەبێتە هۆی هایپۆثایرۆیدیزم. لە کۆتاییدا، زۆربەی کات خولانجە چاک دەبێتەوە و ئاستی هۆرمۆنەکان ئاسایی دەبێتەوە.
نیشانەکان
- **نیشانە سەرەتاییەکان:**
- • ئازاری مل کە دەکرێت بۆ گوێ یان جەگەلەوە بڵاوببێتەوە
- • تا (حەرارەتی بەرز)
- • لەرز
- • ماندوویی
- • دەرکەوتنی گەرمی و سووربوونەوەی پێست لە ناوچەی خولانجە
- **نیشانە پێشکەوتووەکان:**
- • تاقە (تاکیکاردی)
- • خێرای دڵ
- • دڵەڕاوکێ
- • کێش لە خواردن
- • هەستیاری بە گەرمی یان ساردی
هۆکارەکان
- **هۆکارە سەرەکییەکان:**
- • هەوکردنی ڤایرۆسی (وەک ڤایرۆسی گەریپ یان ئەنفلوێنزا) کە دەبێتە هۆی هەوکردنی خولانجە
- • بەرگری خۆکار (Autoimmune reaction) کە دەکرێت ببێتە هۆی هەوکردن
- • هەوکردنی بەکتریایی (بەڵام کەمتر باوە)
- **هۆکارە یارمەتیدەرەکان:**
- • پێشوویی نەخۆشی ڤایرۆسی
- • جەندەر (ژنان زیاتر مەترسیدارن)
- • تەمەن (٢٠-٥٠ ساڵ)
چارەسەرەکان
- چارەسەری هەوکردنی خولانجەی ژێر خێرا بەندە لەسەر قۆناغی نەخۆشییەکە. لە قۆناغی هایپەرثایرۆیدیزمدا، دەرمانی دژە هەوکردنی نەستیرۆیدی (وەک ئایبوپرۆفین) بۆ کەمکردنەوەی ئازار و هەوکردن بەکاردەهێنرێت. لە حاڵەتی ئازاری زۆردا، کۆرتیکۆستیرۆید (وەک پرێدنیزۆن) دەبێتە هۆی چاکبوونەوەی خێرا. لە قۆناغی هایپۆثایرۆیدیزمدا، دەرمانی هۆرمۆنی خولانجە (وەک لیڤۆثایرۆکسین) دەدرێت. زۆربەی کات نەخۆشەکە پێویستی بە نەشتەرگەری نییە، مەگەر لە حاڵەتی زۆر ئاڵۆزدا.
پێشگری
- **ڕێگرتنی سەرەتایی:**
- • پاراستنی لەش لە ڤایرۆسەکان (وەک پێکهاتنی پێداویستییە پزیشکییەکان)
- • خواردنی تەندروست
- • خەوی باش
- • کەمکردنەوەی فشار دەروونی
- **ڕێگرتنی لاوەکی:**
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام
- • پشکنینی هۆرمۆنی خولانجە لە کاتی نیشانە سەرەتاییەکان
- • بەکارهێنانی دەرمانی دژە هەوکردن لە کاتی پێویست
دۆزینەوە
هەوکردنی خولانجەی ژێر خێرا بە چەند ڕێگایەک دەستنیشان دەکرێت. پزیشکەکە سەرەتا مێژووی نەخۆشییەکە دەپرسێت و پشکنینی فیزیایی دەکات، بەتایبەتی گەڕان بۆ ئازاری مل و گەورەبوونی خولانجە. پشکنینی خوێن بۆ ئاستی هۆرمۆنی TSH, T3, T4 و ESR (خێرایی ڕژانی خوێن) دەکرێت، کە لە قۆناغی هایپەرثایرۆیدیزمدا ئاستی TSH کەم دەبێت و T3, T4 بەرز دەبێت. هەروەها، پشکنینی تیشکی (وەک سکانکردنی خولانجە بە تیشکی ئایۆدینی) دەکرێت بۆ دڵنیابوونەوە لە نەخۆشییەکە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەنی هەوکردنی خولانجەی ژێر خێرا پێویستی بە چاودێری بەردەوام و پشکنینی هۆرمۆنی هەیە. نەخۆشەکە پێویستە خۆراکی تەندروستی بخوات و ڕێژەی یۆد لە خواردنەکەیدا بەڕێوەببات. چاودێری دڵ و سوڕی خوێن لە کاتی هایپەرثایرۆیدیزم گرنگە. هەروەها، پشکنینی خوێنی بەردەوام بۆ ئاستی هۆرمۆنەکان پێویستە تا لە کاتی گۆڕانکارییەکاندا چارەسەری گونجاو بکرێت.
هۆکاری مەترسی
- **فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:**
- • کەمبوونەوەی بەرگری لەش
- • جەستەی نەخۆش (وەک دوای نەخۆشی ڤایرۆسی)
- • کەم خەوی باش
- • فشار دەروونی
- **فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:**
- • جەندەر (ژنان)
- • تەمەن
- • مێژووی خێزانی نەخۆشی خولانجە
- • نەخۆشی خۆکار (Autoimmune disease)
ئالۆزەکان
- **ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:**
- • هایپەرثایرۆیدیزم
- • هایپۆثایرۆیدیزم
- • ئازاری زۆر لە مل
- • کێش لە خواردن و نووستن
- **ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:**
- • هایپۆثایرۆیدیزمی هەمیشەیی (لە ٥-١٠٪ی حاڵەتەکاندا)
- • گۆڕانکاری لە ئاستی هۆرمۆنەکان
- • کاریگەری لەسەر دڵ و سوڕی خوێن
- • ماندوویی درێژخایەن