هەوکردنی خولانجەی دوای منداڵبوون (Postpartum Thyroiditis)
وەسف
هەوکردنی خولانجەی دوای منداڵبوون (Postpartum Thyroiditis) نەخۆشییەکی خولانجەیە کە لە ماوەی یەک ساڵی یەکەمی دوای منداڵبوون ڕوودەدات. ئەم نەخۆشیە بەهۆی هەوکردنی خولانجەوە دروست دەبێت، کە ئەمەش دەبێتە هۆی زیادبوون یان کەمبوونەوەی ئاستی هۆرمۆنەکانی خولانجە لە خوێندا. نەخۆشیەکە بە شێوەیەکی گشتی لە دوو قۆناغدا ڕوودەدات: قۆناغی هایپەرثایرۆیدی (زۆرکاری خولانجە) و قۆناغی هایپۆثایرۆیدی (کەمکاری خولانجە). هەوکردنی خولانجەی دوای منداڵبوون لە نێوان ٥-١٠٪ی ئافرەتانی دوای منداڵبوون ڕوودەدات، بەتایبەتی ئەو کەسانەی کە پێشتر نەخۆشی خولانجەیان هەبووە یان نەخۆشی خۆبەڵێنەریان هەیە. ئەم نەخۆشیە گرنگە چونکە دەتوانێت کاریگەری نەرێنی لەسەر تەندروستی دایک و منداڵی هەبێت، بەتایبەتی ئەگەر بەڕێوەنەبردرێت.
نیشانەکان
- **نیشانە سەرەتاییەکان:**
- • خەستەیی و بێهێزی
- • کێشە لە خەوتن
- • دڵەڕاوکێ و تەپلێنی دڵ
- • کەمکردنەوەی کێش بێ هۆکاری ڕوون
- • گەرمی زۆر و نائارامی
- **نیشانە پێشکەوتووەکان:**
- • هەستی ساردی زۆر
- • زیادبوونی کێش بێ هۆکاری ڕوون
- • پەستانی خوێنی نزم
- • هەوکردنی ماسولکەکان و ئێش
- • قەڵەوی و قورسی لە بیرهەڵگرتن
هۆکارەکان
- **هۆکارە سەرەکییەکان:**
- 1. **سیستەمی بەرگری خۆی:** سیستەمی بەرگری خۆی دەتوانێت هەڵبژاردەیی کار بکاتە سەر خولانجە و ببێتە هۆی هەوکردن.
- 2. **گۆڕانی هۆرمۆنی دوای منداڵبوون:** گۆڕانکارییە هۆرمۆنییەکان دوای منداڵبوون دەتوانێت کاریگەری لەسەر خولانجە هەبێت.
- 3. **پێشینەی نەخۆشی خولانجە:** ئافرەتانی کە پێشتر نەخۆشی خولانجەیان هەبووە، مەترسییان زیاترە.
- **هۆکارە یارمەتیدەرەکان:**
- • نەخۆشی خۆبەڵێنەری
- • کەمی یۆد
- • مێژووی خێزانی نەخۆشی خولانجە
چارەسەرەکان
- چارەسەری هەوکردنی خولانجەی دوای منداڵبوون بە پێی قۆناغەکەی دەبێت:
- 1. **قۆناغی هایپەرثایرۆیدی:** دەرمانی دژە تەپلێنی دڵ (بەتا بلۆکەر) وەک پروپرانۆلۆل بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکان.
- 2. **قۆناغی هایپۆثایرۆیدی:** دەرمانی هۆرمۆنی خولانجە (لیڤۆسیرۆکسین) بۆ گەڕاندنەوەی ئاستی هۆرمۆنەکان.
- 3. **پاڵپشتی دەروونی:** چارەسەری دەروونی بۆ کەمکردنەوەی سترێس و دڵەڕاوکێ.
- 4. **چاودێری درێژخایەن:** پشکنینی خوێنی بەردەوام بۆ ئاستی هۆرمۆنەکان.
پێشگری
- **ڕێگرتنی سەرەتایی:**
- • خواردنی خواردنی پڕ لە یۆد
- • پشکنینی خولانجە لە کاتی دووگیانیدا
- • خۆپاراستن لە سترێس
- • وەرگرتنی ڤیتامین D
- **ڕێگرتنی لاوەکی:**
- • پشکنینی خوێن بۆ ئاستی هۆرمۆنەکانی خولانجە
- • چاودێری نیشانەکان دوای منداڵبوون
- • دەرمانی پێشگیریکارانە بۆ ئەو کەسانەی مەترسییان هەیە
- • پەیوەندی بە پزیشکەوە بۆ چارەسەری زوو
دۆزینەوە
پشکنینی هەوکردنی خولانجەی دوای منداڵبوون بریتییە لە چەند هەنگاوێک: 1. **پشکنینی کلینیکی:** پزیشک نیشانەکانی هایپەرثایرۆیدی یان هایپۆثایرۆیدی دەپشکنێت. 2. **پشکنینی خوێن:** ئاستی TSH, T3, T4, و دەرمانی دژە بەرگری (Anti-TPO) دەپشکنرێت. 3. **وێنەگرتن:** سۆنار یان سکانێری خولانجە بۆ دیاریکردنی قەبارە و شێوەی خولانجە. 4. **پشکنینی تایبەت:** پشکنینی ڕادیۆئایسۆتۆپ بۆ دیاریکردنی چالاکی خولانجە.
بەڕێوەبردن
بۆ بەڕێوەبردنی هەوکردنی خولانجەی دوای منداڵبوون، پێویستە: • خواردنی تەندروست و پڕ لە یۆد و سێلینیۆم. • وەرزشی بەردەوام بۆ باشترکردنی باروودۆخی دەروونی. • پەیوەندی بە پزیشکەوە بۆ پشکنینی بەردەوام. • خۆپاراستن لە سترێس و کەمکردنەوەی فشار. هەوکردنی خولانجەی دوای منداڵبوون نەخۆشییەکی کاتییە، بەڵام پێویستە بە وردی چارەسەر بکرێت بۆ ڕێگرتن لە ئاڵۆزییە درێژخایەنەکان.
هۆکاری مەترسی
- **فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:**
- • کەمی یۆد لە خواردن
- • جگەرەکێشان
- • کەمی ڤیتامین D
- • فشار و سترێسی زۆر
- **فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:**
- • تەمەن (ئافرەتانی لە تەمەنی ٣٠-٥٠ ساڵیدا)
- • مێژووی خێزانی نەخۆشی خولانجە
- • نەخۆشی خۆبەڵێنەری
- • ژنە ئاسیاییەکان
ئالۆزەکان
- **ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:**
- • کێشە لە شیردانی
- • خەستەیی و نەتوانینی چالاکی ڕۆژانە
- • کێشە لە پەیوەندی خێزانی
- • دڵەڕاوکێی زۆر
- **ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:**
- • نەخۆشی هایپۆثایرۆیدی هەمیشەیی
- • کێشە لە باروودۆخی دەروونی
- • مەترسی زیادبوونی نەخۆشی دڵ
- • کێشە لە باروودۆخی بەهرەمەندی