هەوکردنی خولانجە هاشیمۆتۆ (Hashimoto Thyroiditis)
وەسف
هەوکردنی خولانجە هاشیمۆتۆ (Hashimoto Thyroiditis) نەخۆشییەکی خۆبەرگرییە کە سیستەمی بەرگری لەش دەست دەکات بە هێرشکردنە سەر خولانجە، ئەمەش دەبێتە هۆی هەوکردن و لەناوچوونی خولانجە. ئەم نەخۆشییە بەشێوەیەکی هێواش و بەردەوام پێشکەوتوو دەبێت و دەکرێت ببێتە هۆی کەمکاری خولانجە (Hypothyroidism). هەوکردنی خولانجە هاشیمۆتۆ یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی کەمکاری خولانجە لە ناوچەکانی کەمئایۆد. ئەم نەخۆشییە زۆرتر لە ژناندا دەبینرێت، بەتایبەتی لە تەمەنی ٣٠ بۆ ٥٠ ساڵیدا. هەرچەندە دەکرێت لە هەر تەمەنێکدا ڕووبدات، بەڵام لە منداڵان و گەنجاندا کەمتر باوە. هەوکردنی خولانجە هاشیمۆتۆ بەهۆی نائاسایییەکانی سیستەمی بەرگری لەشەوە ڕوودەدات، کە دەبێتە هۆی دروستبوونی ئەنتیدەرەخەکان (Antibodies) دژ بە خولانجە. ئەم نەخۆشییە گرنگە چونکە دەکرێت ببێتە هۆی کێشە تەندروستییە جددییەکان، وەک نەخۆشییەکانی دڵ، کێشەی دەروونی، و نەخۆشییەکانی سیستەمی بەرگری لەش. بەڵام بە چاودێری و چارەسەری گونجاو، زۆربەی نەخۆشەکان دەتوانن ژیانێکی ئاسایی بەسەر ببەن.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • ماندوویی و بێهێزی
- • هەستی ساردکردن
- • زیادبوونی کێش
- • دڵەڕاوکێ و ماندوویی ماسولکەکان
- • قەڵەوی و هەوکردنی خولانجە
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • قەڵەوی دەم و چاو
- • دەرزی لە دەست و پێ
- • کەمبوونی تێکڕای لەرزە
- • کێشە لە بیرەوەری و بیرکردن
- • کێشە لە خەوتن
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • نائاسایییەکانی سیستەمی بەرگری لەش: سیستەمی بەرگری لەش دەست دەکات بە هێرشکردنە سەر خولانجە.
- • جینەکان: هەندێک جینەکان دەکرێت ببێتە هۆی زیادبوونی مەترسییەکە.
- • هۆکارە ژینگەیی: وەک ڤایرۆسەکان یان کەمئایۆد.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • جێندەر: ژنان زیاتر مەترسییان هەیە.
- • تەمەن: لە تەمەنی ناوەڕاستدا زیاتر باوە.
- • مێژووی خێزانی: ئەگەر خێزانەکەت مێژووی نەخۆشی خولانجەیان هەبێت.
چارەسەرەکان
- چارەسەری هەوکردنی خولانجە هاشیمۆتۆ بریتییە لە چارەسەری کەمکاری خولانجە. دەرمانی سەرەکی بریتییە لە هۆرمۆنی خولانجە (Levothyroxine) کە دەبێت بە شێوەیەکی بەردەوام و بە ڕێژەیەکی گونجاو وەربگیرێت. پزیشکەکان ڕێژەی دەرمانەکە بەپێی ئاستی هۆرمۆنی خولانجە و نیشانەکانی نەخۆشەکە ڕێک دەخەن. لە هەندێک حاڵەتدا، ئەگەر خولانجە گەورە بووبێت و فشار لەسەر ڕێڕەوی هەناسەدان یان خواردنەوە دروست بکات، نەشتەرگەری دەکرێت. هەروەها، پێشنیار دەکرێت نەخۆشەکان خۆراکی تەندروستی و ڕێژەی ئایۆدی گونجاو بەکاربێنن.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خۆراکی تەندروستی بە ئایۆدی تەواو
- • خۆپاراستن لە فشارە دەروونییەکان
- • وەرزشی بەردەوام
- • پشکنینی خولانجە بە شێوەیەکی بەردەوام
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چارەسەری کەمکاری خولانجە بە هۆرمۆنی خولانجە
- • چاودێری بەردەوام لەلایەن پزیشک
- • خۆراکی تەندروستی و ڕێژەی ئایۆدی گونجاو
- • خۆپاراستن لە هۆکارە ژینگەیییەکان
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی هەوکردنی خولانجە هاشیمۆتۆ، پزیشکەکان چەند هەنگاوێک دەنێن. یەکەم، پشکنینی کلینیکی دەکرێت بۆ دیاریکردنی نیشانەکانی کەمکاری خولانجە و گەورەبوونی خولانجە. دواتر، پشکنینی خوێن دەکرێت بۆ دیاریکردنی ئاستی هۆرمۆنی خولانجە (TSH, T3, T4) و ئەنتیدەرەخەکان (Anti-TPO و Anti-Tg). ئەگەر پێویست بێت، سۆنار دەکرێت بۆ دیاریکردنی قەبارە و شێوەی خولانجە. لە هەندێک حاڵەتدا، بایۆپسی خولانجە دەکرێت بۆ دڵنیابوون لە نەخۆشییەکە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی هەوکردنی خولانجە هاشیمۆتۆ بریتییە لە چاودێری بەردەوام و گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان. نەخۆشەکان دەبێت بە شێوەیەکی بەردەوام پشکنینی خوێن بکەن بۆ دیاریکردنی ئاستی هۆرمۆنی خولانجە. هەروەها، خۆراکی تەندروستی و ڕێژەی ئایۆدی گونجاو گرنگە. وەرزشی بەردەوام و خۆپاراستن لە فشارە دەروونییەکانیش یارمەتیدەرن. پزیشکەکان پێشنیار دەکەن کە نەخۆشەکان بە شێوەیەکی بەردەوام لەگەڵ پزیشکەکەیان کۆببنەوە بۆ چاودێری و ڕێکخستنی دەرمانەکان.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • کەمئایۆد لە خۆراک
- • جگەرەکێشان
- • فشارە دەروونییەکان
- • خۆراکی ناسەلمێنراو
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • جێندەر (ژنان)
- • تەمەن (٣٠-٥٠ ساڵ)
- • مێژووی خێزانی
- • نەخۆشییەکانی خۆبەرگری وەک دیابەتی جۆری ١
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • کەمکاری خولانجە
- • گەورەبوونی خولانجە (Goiter)
- • کێشە لە خەوتن
- • ماندوویی
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • کێشە دەروونییەکان وەک خەمۆکی
- • کێشە لە باروودۆخەکانی دەروونی
- • نەخۆشییەکانی سیستەمی بەرگری لەش