نەخۆشی گرێڤز (Graves Disease)
وەسف
نەخۆشی گرێڤز نەخۆشییەکی سیستەمی بەرگرییە کە کاری تیرۆیدی دەکاتە زیادبوون. ئەم نەخۆشییە بەهۆی بەرگری لەش دەبێتە هۆی دروستبوونی ئەنتیدەرەکان کە دەبنە هۆی زیادبوونی بەرهەمهێنانی هۆرمۆنی تیرۆیدی. ئەمەش دەبێتە هۆی هایپەرتیرۆیدیزم، کە ئەوەندەیە کە تیرۆیدیەکە زۆر چالاک دەبێت. نەخۆشی گرێڤز یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی هایپەرتیرۆیدیزم و لە نێوان ژناندا زۆرتر باوە بە بەراورد بە پیاوان. ئەم نەخۆشییە دەکرێت لە هەر تەمەنێکدا ڕووبدات، بەڵام زۆرتر لە تەمەنی ٢٠ بۆ ٤٠ ساڵیدا دەبینرێت. ئەم نەخۆشییە گرنگە چونکە ئەگەر چارەسەر نەکرێت، دەتوانێت ببێتە هۆی کێشە تەندروستییەکانی وەک نەخۆشییەکانی دڵ، ئێسکەکان، و چاوەکان. نەخۆشی گرێڤز بەهۆی بەرگری لەش دەبێت کە دەبێتە هۆی دروستبوونی ئەنتیدەرەکان بۆ ڕێپچەی TSH (هۆرمۆنی دەرکردنی تیرۆیدی). ئەم ئەنتیدەرانە دەبنە هۆی زیادبوونی بەرهەمهێنانی هۆرمۆنی تیرۆیدی لەلایەن تیرۆیدیەوە. ئەمەش دەبێتە هۆی نیشانەکانی هایپەرتیرۆیدیزم.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • خێرایی دڵ (تاکیکاردیا)
- • لەرزین و دەست و پێی گەرم
- • دڵەڕاوکێ و نیگەرانی
- • لێزین و کەمبوونەوەی کێش
- • گەورەبوونی تیرۆیدی (گۆیتر)
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • چاوەکانی دەرچوو (ئۆفتالمۆپاتیی گرێڤز)
- • هەستیاری بەرامبەر گەرمی
- • ماندوویی و لاوازی
- • کێشەی خەوتن
- • کێشەکانی دڵ وەک ئارێتمی
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • بەرگری لەشی خۆکار: بەرگری لەش دەبێتە هۆی دروستبوونی ئەنتیدەرەکان بۆ ڕێپچەی TSH.
- • جینەتیک: نەخۆشی گرێڤز لە خێزانەکاندا زۆرتر دەبینرێت.
- • هۆرمۆنی ژنانە: ژنان زۆرتر تووشی ئەم نەخۆشییە دەبن بە بەراورد بە پیاوان.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • فشار
- • جەستەی ناتەواو
- • ژەهراویبوون
چارەسەرەکان
- چارەسەری نەخۆشی گرێڤز بریتییە لە چەند ڕێگەیەک. یەکەم، دەرمانی دژە تیرۆیدی (وەک مێتیمازۆل) دەدرێت بۆ کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی هۆرمۆنی تیرۆیدی. ئەم دەرمانە دەبێت بەردەوام بەکاربێت بۆ چەند مانگێک یان ساڵێک.
- دووەم، چارەسەری بە ئایۆدینی ڕادیۆئەکتیڤ دەکرێت بۆ لەناوبردنی بەشێک لە تیرۆیدی. ئەم ڕێگەیە کاریگەرە بەڵام دەبێتە هۆی هایپۆتیرۆیدیزم لە دوای چارەسەر.
- سێیەم، نەشتەرگەری دەکرێت بۆ لابردنی بەشێک یان هەمووی تیرۆیدی. ئەم ڕێگەیە بۆ ئەو کەسانە بەکاردێت کە نەتوانرێت بە دەرمان یان ئایۆدینی ڕادیۆئەکتیڤ چارەسەریان بکرێت.
- لەگەڵ ئەوەشدا، چارەسەری پشتیوانە وەک دەرمانی دژە لەرزین و دەرمانی دژە نیگەرانی دەدرێت بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکان.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خۆپاراستن لە فشار
- • خواردنی تەندروست
- • وەرزشی بەردەوام
- • خۆپاراستن لە ژەهراویبوون
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری تیرۆیدی
- • چارەسەری بەردەوام
- • پشکنینی بەردەوام
- • دەرمانی بەردەوام
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی نەخۆشی گرێڤز، پزیشکەکان چەند هەنگاوێک دەنێن. یەکەم، پشکنینی کلینیکی دەکرێت بۆ دۆزینەوەی نیشانەکانی هایپەرتیرۆیدیزم وەک خێرایی دڵ، گەورەبوونی تیرۆیدی، و چاوەکانی دەرچوو. دواتر، پشکنینی خوێن دەکرێت بۆ دیاریکردنی ئاستی هۆرمۆنی تیرۆیدی (T3 و T4) و TSH. ئەگەر ئاستی T3 و T4 بەرز بێت و TSH کەم بێت، ئەوا نیشانەی هایپەرتیرۆیدیزمە. هەروەها، پشکنینی ئەنتیدەرەکانی ڕێپچەی TSH دەکرێت بۆ دیاریکردنی نەخۆشی گرێڤز. ئەگەر ئەنتیدەرەکان بەرز بن، ئەوا نەخۆشی گرێڤز دیاری دەکرێت. لە هەندێک حاڵەتدا، پشکنینی تیشکی (وەک سکانکردنی تیرۆیدی) دەکرێت بۆ دیاریکردنی چالاکی تیرۆیدی.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی نەخۆشی گرێڤز بریتییە لە چاودێری بەردەوام و گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان. پێویستە کەسە تووشبووەکان بەردەوام پشکنینی تیرۆیدی بکەن و دەرمانەکانیان بە ڕێک و پێک وەربگرن. وەرزشی بەردەوام و خواردنی تەندروست پێویستە بۆ پاراستنی تەندروستی گشتی. پێویستە لە فشار دوور بێت و خەوی باش بێت. هەروەها، پێویستە کەسە تووشبووەکان بەردەوام لەگەڵ پزیشکەکەیاندا بێن بۆ چاودێری و پشکنینی بەردەوام. ئەگەر هەر نیشانەیەکی نوێ یان گۆڕانکارییەک دەرکەوت، پێویستە بە خێرایی ڕاپۆرت بکرێت بۆ پزیشک.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • فشار
- • جەستەی ناتەواو
- • ژەهراویبوون
- • خواردنی ئایۆدینی زۆر
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • جینەتیک
- • تەمەن
- • ڕەگەز (ژنان)
- • مێژووی خێزانی
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • کێشەکانی دڵ
- • کێشەکانی چاو
- • کێشەکانی دەروونی
- • کێشەکانی خەوتن
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • ئێسکەکانی ناتەواو
- • کێشەکانی چاو
- • کێشەکانی تیرۆیدی