نەخۆشی کوشینگ (Cushings Disease)
وەسف
نەخۆشی کوشینگ نەخۆشییەکی ئەندۆکرینییە کە لە ئەنجامی بەرزبوونەوەی بەردەوامی هۆرمۆنی کۆرتیزۆل لە خوێندا دروست دەبێت. کۆرتیزۆل هۆرمۆنێکی گرنگە کە لە لایەن ئەدریناڵەکانەوە بەرھەم دێت و کاریگەری لەسەر کۆنتڕۆڵی شەکر، سیستەمی بەرگری لەش، و فشاری خوێن ھەیە. لە نەخۆشی کوشینگدا، ئەم هۆرمۆنە بە شێوەیەکی نائاسایی بەرز دەبێتەوە، کە دەبێتە هۆی نیشانە جۆراوجۆرەکان. ئەم نەخۆشیە زۆرتر لە ئەنجامی نەخۆشییەکانی دەمارەکانی پیتویتاری یان ئەدریناڵەکان دروست دەبێت. هەروەها دەکرێت لە ئەنجامی بەکارهێنانی درێژخایەنی دەرمانەکانی ستێرۆیدی وەک پڕێدنێزۆن دروست ببێت. نەخۆشی کوشینگ نەخۆشییەکی دەگمەنە، بەڵام کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر تەندروستی و ژیانی نەخۆشەکان ھەیە. ئەم نەخۆشیە گرنگە چونکە کۆرتیزۆلی زۆر دەبێتە هۆی ئاڵۆزییەکانی وەک نەخۆشییەکانی دڵ، شەکرە، و پووکەبوونی ئێسک. هەروەها نەخۆشەکان ڕووبەڕووی کێشە دەروونییەکان وەک خەمۆکی و دڵەڕاوکێ دەبنەوە. بەهۆی ئەم کاریگەرییانە، نەخۆشی کوشینگ پێویستی بە چارەسەر و چاودێری درێژخایەنی ھەیە.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • زیادبوونی کێشی لەش
- • هەوکردنی دەموچاو و جەستە
- • هێڵە شینەکان لەسەر پێست
- • بەرزبوونەوەی فشاری خوێن
- • ماندووبوون و لاوازی
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • پووکەبوونی ئێسک
- • نەخۆشی شەکر
- • کێشەکانی دڵ
- • خەمۆکی و دڵەڕاوکێ
- • کێشەکانی کۆئەندامی زاوزێ
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • نەخۆشییەکانی پیتویتاری: وەک تومۆری ئەدینۆما کە دەبێتە هۆی زیادبوونی هۆرمۆنی ACTH.
- • نەخۆشییەکانی ئەدریناڵ: وەک تومۆری ئەدریناڵ کە دەبێتە هۆی زیادبوونی کۆرتیزۆل.
- • بەکارهێنانی درێژخایەنی دەرمانەکانی ستێرۆیدی: وەک پڕێدنێزۆن.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • تەمەن (زۆرتر لە تەمەنی ٢٠-٥٠ ساڵیدا دەبینرێت)
- • جێندەر (ژنان زیاتر تووش دەبن)
- • مێژووی نەخۆشییەکانی ئەندۆکرینی لە خێزاندا
چارەسەرەکان
- چارەسەری نەخۆشی کوشینگ دەکرێت بە چەندین ڕێگەوە بە پێی هۆکاری نەخۆشیەکە. ئەگەر هۆکارەکە تومۆری پیتویتاری بێت، نەشتەرگەری بۆ لابردنی تومۆر ئەنجام دەدرێت. لە هەندێک حاڵەتدا، چارەسەری تیشکی بەکار دەهێنرێت. ئەگەر هۆکارەکە بەکارهێنانی دەرمانەکانی ستێرۆیدی بێت، کەمکردنەوەی دەرمانەکان پێشنیار دەکرێت. هەروەها، دەرمانەکانی وەک کێتوکۆنازۆڵ بۆ کەمکردنەوەی بەرھەمی کۆرتیزۆل بەکار دەهێنرێت. لە هەندێک حاڵەتدا، چارەسەری دەرمانی و نەشتەرگەری تێکەڵ بەکار دەهێنرێت.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • کۆنتڕۆڵی کێشی لەش
- • خۆپاراستن لە بەکارهێنانی دەرمانەکانی ستێرۆیدی
- • خواردنەوەی ئەلکحۆل کەمکردنەوە
- • چالاکییەکانی وەرزشی
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێرییەکی زوو لە نیشانەکان
- • تاقیکردنەوەی خوێن بۆ کۆرتیزۆل
- • چاودێرییەکی بەردەوام لە نەخۆشەکان
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی نەخۆشی کوشینگ، پزیشکەکان چەندین تاقیکردنەوە و پشکنینی جیاواز بەکار دەهێنن. یەکەم هەنگاو، پشکنینی کلینیکییە کە تێیدا نیشانەکانی وەک زیادبوونی کێش و هەوکردنی دەموچاو دەبینرێت. دواتر، تاقیکردنەوەی خوێن بۆ پێوانەی ئاستی کۆرتیزۆل ئەنجام دەدرێت. تاقیکردنەوەی کۆرتیزۆل لە میز و خوێن زۆر گرنگە. هەروەها، تاقیکردنەوەی دەرمانی وەک دێکسامێتازۆن بەکار دەهێنرێت. پشکنینی وێنەیی وەک MRI یان CT سکان بۆ دیاریکردنی تومۆری پیتویتاری یان ئەدریناڵەکان ئەنجام دەدرێت.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەنی نەخۆشی کوشینگ پێویستی بە چاودێرییەکی بەردەوام و گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان ھەیە. نەخۆشەکان پێویستە کێشی لەشیان کۆنتڕۆڵ بکەن و خۆراکێکی تەندروستی بەکار بهێنن. چالاکییەکانی وەرزشی وەک ڕاهێنانی وزە بەشێوەیەکی بەردەوام پێشنیار دەکرێت. هەروەها، چاودێرییەکی بەردەوام لەلایەن پزیشکەوە پێویستە بۆ پشکنینی ئاستی کۆرتیزۆل و چاودێریکردنی ئاڵۆزییەکان.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • بەکارهێنانی دەرمانەکانی ستێرۆیدی
- • خواردنەوەی ئەلکحۆل
- • کێشی زۆر
- • نەرێکی لەش
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن
- • جێندەر
- • مێژووی نەخۆشییەکانی ئەندۆکرینی لە خێزاندا
- • نەخۆشییەکانی پیتویتاری یان ئەدریناڵ
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • بەرزبوونەوەی فشاری خوێن
- • نەخۆشی شەکر
- • کێشەکانی دڵ
- • خەمۆکی
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • پووکەبوونی ئێسک
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • کێشەکانی کۆئەندامی زاوزێ
- • کێشە دەروونییەکان