نەخۆشی ئادیسۆن (Addisons Disease)
وەسف
نەخۆشی ئادیسۆن، کە بە نەخۆشی نەخشاندنی ئەدریناڵیش ناسراوە، نەخۆشییەکی درێژخایەنە کە لە ئەنجامی نەخشاندنی گورچیلەکانی ئەدریناڵ ڕوودەدات. گورچیلەکانی ئەدریناڵ کە سەرەوەی گورچیلەکانی هەڵکەوتوون، هۆرمۆنی گرنگ وەک کۆرتیزۆڵ و ئەلدۆستەرۆن بەرھەم دەھێنن. کۆرتیزۆڵ یارمەتی دەدات بە لەش بەرەنگاری سترێس ببێتەوە و ڕێکخستنی شەکر و پەستانی خوێن، لەکاتێکدا ئەلدۆستەرۆن یارمەتی ڕێکخستنی پەستانی خوێن و ئاو و ماددە کانزایییەکان دەدات. لە نەخۆشی ئادیسۆندا، گورچیلەکانی ئەدریناڵ بەشێوەیەکی ناوەندی یان تەواوی نەخشاندنیان ڕوودەدات، کە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی ئەم هۆرمۆنانە. ئەم نەخۆشییە بەهۆی هەڵئاوسانی سیستەمی بەرگری لەش، نەخۆشییەکانی گورچیلەکانی ئەدریناڵ، یان هۆکاری دیکە ڕوودەدات. نەخۆشی ئادیسۆن نەخۆشییەکی دەگمەنە، بەڵام گرنگە چونکە کەمبوونەوەی هۆرمۆنەکان دەتوانێت کاریگەرییەکی مەترسیدار لەسەر تەندروستی بەگشتی و کارکردنی لەش هەبێت. ئەم نەخۆشییە بەشێوەیەکی گشتی لە نێوان پێگەیشتوواندا دەبینرێت، بەڵام دەتوانێت لە هەر تەمەنێکدا ڕووبدات. بێگوومان، نەخۆشی ئادیسۆن دەبێتە هۆی کێشە تەندروستییەکانی وەک کەمبوونەوەی وزە، لەدەستدانی کێشی لەش، و کەمبوونەوەی پەستانی خوێن. گەر نەخۆشەکە مامەڵە نەکرێت، دەتوانێت ببێتە هۆی کەمبوونەوەی ئەدریناڵ کە دەبێتە هۆی مەترسی ژیان.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • ماندوویی و کەمبوونەوەی وزە
- • لەدەستدانی کێشی لەش بەبێ هۆکاری ڕوون
- • کەمبوونەوەی پەستانی خوێن (هایپۆتێنشن)
- • خەستی پێست و ڕەنگی تۆخ
- • ئارەزووی خواردنی خوێن (پیکا)
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • ئازاری زۆر لە سک
- • ڕشانەوە و لەرزین
- • کەمبوونەوەی شەکر لە خوێن (هایپۆگلایسمیا)
- • کێشە دەروونی وەک خەمۆکی و نیگەرانی
- • کەمبوونەوەی میلەی سێکسی
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • هەڵئاوسانی سیستەمی بەرگری لەش (ئۆتۆئیمون): لە زۆربەی حاڵەتەکاندا، سیستەمی بەرگری لەش دەست دەکات بە هێرشکردنە سەر گورچیلەکانی ئەدریناڵ.
- • نەخۆشییەکانی گورچیلەکانی ئەدریناڵ: وەک نەخۆشی سیل و نەخۆشییەکانی تر کە دەبنە هۆی لەناوچوونی گورچیلەکانی ئەدریناڵ.
- • هەڵگرتنی درێژخایەنی کۆرتیکۆستێرۆید: بەکارهێنانی درێژخایەنی دەرمانەکانی وەک پڕێدنیزۆن دەتوانێت ببێتە هۆی نەخشاندنی گورچیلەکانی ئەدریناڵ.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • نەخۆشییەکانی سیستەمی بەرگری وەک نەخۆشی هاشیمۆتۆ
- • هەوکردنی گورچیلەکانی ئەدریناڵ
- • نەخۆشییەکانی تر وەک نەخۆشی ئایدز
چارەسەرەکان
- چارەسەری نەخۆشی ئادیسۆن بریتییە لە بەکارهێنانی دەرمانەکانی جێگرەوە بۆ کۆرتیزۆڵ و ئەلدۆستەرۆن. دەرمانەکانی وەک هیدرۆکۆرتیزۆن بۆ جێگرەوەی کۆرتیزۆڵ و فلودرۆکۆرتیزۆن بۆ جێگرەوەی ئەلدۆستەرۆن بەکار دەهێنرێن. لە حاڵەتی کەمبوونەوەی ئەدریناڵ (ئەدریناڵ کریسس)، دەرمانەکانی کۆرتیکۆستێرۆید بە خێرایی و لە ڕێگەی دەمارییەوە دەدرێن. هەروەها، پزیشکەکان ڕێنمایی بۆ خۆراک و شێوازی ژیان دەدەن بۆ باشترکردنی تەندروستی.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خۆپاراستن لە نەخۆشییەکانی سیستەمی بەرگری
- • بەکارهێنانی دەرمانەکانی کۆرتیکۆستێرۆید بە ڕێک و پێک
- • چاودێری تەندروستی گورچیلەکانی ئەدریناڵ
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام
- • بەکارهێنانی دەرمانەکانی جێگرەوە
- • چاودێری نیشانەکانی نەخۆشی
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی نەخۆشی ئادیسۆن، پزیشکەکان چەندین پشکنین ئەنجام دەدەن. لە پشکنینی کلینیکی دا، پزیشک نیشانەکانی وەک خەستی پێست و کەمبوونەوەی پەستانی خوێن دەپشکنێت. پشکنینی خوێنیش بۆ دیاریکردنی ئاستی کۆرتیزۆڵ و ئەلدۆستەرۆن ئەنجام دەدرێت. هەروەها، پشکنینی ئەی سی تی (ACTH) بۆ دیاریکردنی کارکردنی گورچیلەکانی ئەدریناڵ بەکار دەهێنرێت. لە هەندێک حاڵەتدا، پشکنینی تیشکی وەک سی تی سکانی یان ئێم ئاڕ ئای بۆ چاودێریکردنی گورچیلەکانی ئەدریناڵ ئەنجام دەدرێت.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی نەخۆشی ئادیسۆن بریتییە لە بەکارهێنانی دەرمانەکان بە ڕێک و پێک و چاودێری پزیشکی بەردەوام. نەخۆشەکان پێویستە بەردەوام بە پزیشکەکانیان بگەڕێن بۆ پشکنینی ئاستی هۆرمۆنەکان. هەروەها، خۆراکی تەندروست و ڕێکخستنی شێوازی ژیان یارمەتی دەدات بە باشترکردنی تەندروستی. نەخۆشەکان پێویستە لەگەڵ نیشانەکانی کەمبوونەوەی ئەدریناڵ ئاشنا بن و بە خێرایی کار بکەن بۆ پێشگیریکردن لە کێشەکانی تر.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • بەکارهێنانی درێژخایەنی کۆرتیکۆستێرۆید
- • نەخۆشییەکانی سیستەمی بەرگری
- • نەخۆشییەکانی گورچیلەکانی ئەدریناڵ
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن: لە پێگەیشتوواندا زیاتر دەبینرێت
- • جێندەر: لە ژناندا زیاتر ڕوودەدات
- • مێژووی خێزانی نەخۆشی ئۆتۆئیمون
- • نەخۆشییەکانی تر وەک نەخۆشی سیل
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • کەمبوونەوەی ئەدریناڵ (ئەدریناڵ کریسس)
- • کەمبوونەوەی شەکر لە خوێن
- • کەمبوونەوەی پەستانی خوێن
- • کێشەکانی دڵ و سوڕی خوێن
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • کێشەکانی دڵ
- • کێشەکانی سیستەمی بەرگری
- • کێشەکانی دەروونی وەک خەمۆکی
- • کێشەکانی هەرسکردن