قەیرانی ئەدرێنال (Adrenal Crisis)
وەسف
قەیرانی ئەدرێنال یان نەخۆشی ئەدرێنال کەشتی (Adrenal Crisis) حاڵەتێکی تەندروستییە کە لە کاتی کەمبوونەوەیەکی زۆری هۆرمۆنی کۆرتیزۆڵ و ئەلدۆستیرۆن لە لایەن غەددەی ئەدرێنالەوە ڕوودەدات. ئەم حاڵەتە بەهۆی ناکارایییەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆی غەددەی ئەدرێنالەوە دروست دەبێت و دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی فشاری خوێن و شۆک. ئەم حاڵەتە زۆرتر لە نەخۆشانی نەخۆشی ئەدیسۆن (Addison’s Disease) یان ئەوانەی کە دەرمانی کۆرتیکۆستێرۆیدی بەردەوام بەکار دەهێنن، ڕوودەدات. قەیرانی ئەدرێنال حاڵەتێکی فریاگوزارییە و پێویستی بە چارەسەری خێرا هەیە، چونکە دەتوانێت ببێتە هۆی مردن. ئەم حاڵەتە زۆرتر لە کاتی فشارەکانی جەستە وەک نەخۆشییەکانی توند، بریندارییە گەورەکان، یان نەشتەرگەرییە گەورەکان ڕوودەدات. هەروەها، بەردەوامبوونی بەکارهێنانی دەرمانی کۆرتیکۆستێرۆیدی بە شێوەیەکی ناڕێک دەتوانێت ببێتە هۆی قەیرانی ئەدرێنال. ئەم حاڵەتە زۆر نائاسایییە، بەڵام لە نەخۆشانی نەخۆشی ئەدیسۆن یان ئەوانەی کە دەرمانی کۆرتیکۆستێرۆیدی بەکار دەهێنن، ڕوودەدات. قەیرانی ئەدرێنال گرنگە چونکە دەتوانێت ببێتە هۆی کەمبوونەوەی فشاری خوێن، شۆک، و لە کۆتاییدا مردن ئەگەر چارەسەری پێویست نەکرێت.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • کەمبوونەوەی فشاری خوێن (Hypotension)
- • ماندوویی و لاوازی (Fatigue)
- • ئازاری زۆر لە سک (Abdominal Pain)
- • ڕشانەوە یان دڵ تێکەڵ (Nausea/Vomiting)
- • تێکچوونی بیرکردنەوە یان هۆشیاری (Confusion)
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • شۆک (Shock)
- • کەمبوونەوەی شەکر لە خوێن (Hypoglycemia)
- • کەمبوونەوەی ئیلێکترۆلایتەکان (Electrolyte Imbalance)
- • لەرزە (Fever)
- • کۆما (Coma)
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • نەخۆشی ئەدیسۆن (Addison’s Disease) – نەخۆشییەکی خۆبەڕێوەبەر کە دەبێتە هۆی لەناوچوونی غەددەی ئەدرێنال.
- • وەستانی لەناکاوی دەرمانی کۆرتیکۆستێرۆیدی – بەکارهێنانی درێژخایەنی دەرمانی کۆرتیکۆستێرۆیدی دەتوانێت غەددەی ئەدرێنال لە کار بێنێت.
- • نەخۆشییەکی توند یان بریندارییەکی گەورە – دەتوانێت ببێتە هۆی قەیرانی ئەدرێنال لە نەخۆشانی نەخۆشی ئەدیسۆن.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • نەشتەرگەرییە گەورەکان
- • هەوکردنی توند
- • فشارە دەروونییەکان
چارەسەرەکان
- چارەسەری قەیرانی ئەدرێنال پێویستی بە چارەسەری خێرا و چالاک هەیە. لە یەکەم قۆناغدا، دەرمانی کۆرتیکۆستێرۆیدی وەک هیدرۆکۆرتیزۆن دەدرێت بۆ جێگرتنەوەی کۆرتیزۆڵ. هەروەها، دەرمانی فلوید و ئیلێکترۆلایتەکان دەدرێت بۆ چارەسەری کەمبوونەوەی فشاری خوێن و شۆک. لە کاتی کەمبوونەوەی شەکر لە خوێن، گلوکۆز دەدرێت. چارەسەری پشتیوانە وەک ئۆکسجین و چاودێرییەکی تایبەت لە نەخەخانە پێویستە.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • بەکارهێنانی ڕێکی دەرمانی کۆرتیکۆستێرۆیدی
- • چاودێریکردنی نەخۆشی ئەدیسۆن
- • خۆپاراستن لە نەخۆشییە توندەکان
- • خواردنەوەی بەشێوەیەکی ڕێک
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چارەسەری خێرا لە کاتی قەیرانی ئەدرێنال
- • چاودێرییەکی پزیشکیی بەردەوام
- • ڕاوێژکردن لەگەڵ پزیشک لە کاتی فشارەکان
- • خواردنەوەی دەرمانەکانی پێویست
دۆزینەوە
دیاریکردنی قەیرانی ئەدرێنال پێویستی بە چەندین شیکردنەوەیە. لە پشکنینی کلینیکیدا، پزیشک نیشانەکانی وەک کەمبوونەوەی فشاری خوێن، ماندوویی، و ئازاری سک دیاری دەکات. پشکنینی خوێن بۆ کۆرتیزۆڵ و ئەلدۆستیرۆن دەکرێت بۆ دیاریکردنی کەمبوونەوەی ئەم هۆرمۆنانە. هەروەها، پشکنینی ئیلێکترۆلایتەکان وەک سۆدیۆم و پۆتاسیۆم دەکرێت. پشکنینی تیشکی وەک سی تی سکان یان ئێم ئاڕ ئای دەتوانێت غەددەی ئەدرێنال دیاری بکات.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەنی قەیرانی ئەدرێنال پێویستی بە چاودێرییەکی بەردەوام و گۆڕانکارییەکانی ژیان هەیە. نەخۆش پێویستە دەرمانی کۆرتیکۆستێرۆیدی بە شێوەیەکی ڕێک بەکاربێنێت. چاودێرییەکی پزیشکیی بەردەوام و پشکنینی خوێن بۆ ئیلێکترۆلایتەکان و کۆرتیزۆڵ پێویستە. هەروەها، نەخۆش پێویستە خۆی لە فشارەکان و نەخۆشییە توندەکان بپارێزێت. ڕاوێژکردن لەگەڵ پزیشک لە کاتی فشارەکان یان نەخۆشییەکان گرنگە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • بەکارهێنانی ناڕێکی دەرمانی کۆرتیکۆستێرۆیدی
- • نەخۆشییەکی توند یان هەوکردن
- • کەمی خواردنەوە
- • نەشتەرگەرییە گەورەکان
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • نەخۆشی ئەدیسۆن
- • تەمەن (زۆرتر لە پیری ڕوودەدات)
- • جێنەتیک
- • نەخۆشییەکانی خۆبەڕێوەبەر
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • شۆک
- • کۆما
- • کەمبوونەوەی شەکر لە خوێن
- • کەمبوونەوەی ئیلێکترۆلایتەکان
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە
- • نەخۆشییەکانی دەمار
- • مردن