قەڵەوی (Obesity)
وەسف
قەڵەوی یەکێکە لە کێشە تەندروستییە گەورەکانی سەدەی ٢١ەم، کە بە کەمبوونەوەی چالاکیی جەستەیی و خواردنەوەی خواردنە ناسەقامگیرەکان دروست دەبێت. قەڵەوی بە زیادبوونی کێشی لەش پێناس دەکرێت، کە لە ئەنجامی کۆبوونەوەی چەوری زۆر لە لەشدا دروست دەبێت. ئەمەش دەبێتە هۆی زیادبوونی نەخۆشییەکانی وەک شەکرە، نەخۆشییەکانی دڵ، و فشاری خوێنی بەرز. لە ئاستی جیهانیدا، قەڵەوی یەکێکە لە کێشە تەندروستییە سەرەکییەکان، بە تایبەتی لە وڵاتە پێشکەوتووەکان و وڵاتەکانی بەرەو پێشکەوتن. لە کوردستاندا، قەڵەوی بەهۆی گۆڕانکارییەکانی ڕۆژیمرۆ و کەمبوونەوەی چالاکیی جەستەیی بەرز بووەتەوە. قەڵەوی نەک تەنها کاریگەری لەسەر تەندروستی جەستەیی دەکات، بەڵکو کاریگەری دەروونی و کۆمەڵایەتیشی هەیە، وەک کەمبوونەوەی خۆڕازیبوون و کەمبوونەوەی کوالیتی ژیان.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • زیادبوونی کێشی لەش
- • هەناسە گرتن لە کاتی خەوتن (خەوتنی پڕ لە کێشە)
- • ماندووبوون و بێهێزی
- • ئازاری جومگەکان
- • کەمبوونەوەی چالاکیی جەستەیی
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • فشاری خوێنی بەرز
- • شەکرە
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • کێشەکانی هەناسەدان
- • کێشەکانی دەروونی وەک خەمۆکی و دڵەڕاوکێ
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • خواردنەوەی کالۆریی زۆر: خواردنەوەی خواردنە چەورییەکان و شەکرەکان بە شێوەیەکی زۆر.
- • کەمبوونەوەی چالاکیی جەستەیی: نەکردنی وەرزش و چالاکیی جەستەیی بە شێوەیەکی ڕێک.
- • جینەکان: هەندێک کەس لە ڕێگەی جینەوە زیاتر لە هەڕەشەی قەڵەوی دەکەون.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • کەمخەوی
- • فشارە دەروونییەکان
- • نەخۆشییەکانی وەک نەخۆشییەکانی تیرۆیدی
چارەسەرەکان
- چارەسەری قەڵەوی بریتییە لە چەندین شێواز، لەوانە دەستکارییەکانی ژیان، دەرمان، و نەشتەرگەری. یەکەم هەنگاو، گۆڕانکاری لە خواردن و چالاکیی جەستەیییە، کە بریتییە لە کەمکردنەوەی کالۆری و زیادکردنی وەرزش. دەرمانەکان وەک Orlistat و Liraglutide بەکاردەهێنرێن بۆ کەمکردنەوەی کێش. بۆ ئەوانەی کە قەڵەوییان زۆرە، نەشتەرگەری وەک بایپاسی گەدە یان بەرزکردنەوەی گەدە دەکرێت. هەروەها، پشتیوانی دەروونی و ڕاهێنانی ژیانیش زۆر گرنگە.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خواردنی تەندروست و سەقامگیر
- • وەرزشی ڕۆژانە
- • کەمکردنەوەی خواردنە شەکراوەکان
- • خەوی باش
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری کێشی لەش بە شێوەیەکی ڕێک
- • چارەسەری پزیشکی بۆ کێشەکانی وەک شەکرە
- • پشتیوانی دەروونی
- • پەیوەندی بە پزیشکەوە بۆ چاودێرییەکی باش
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی قەڵەوی، پزیشکەکان چەندین شێواز بەکاردەهێنن. یەکەم شت، پێوانەی کێشی لەش (BMI) بەکاردەهێنرێت، کە لە ڕێگەی دابەشکردنی کێشی لەش (بە کیلۆگرام) لەسەر بەرزی لەش (بە مەتر) چوارگۆشە دەکرێت. ئەگەر BMI لە نێوان ٣٠ یان زیاتر بێت، ئەوا کەسەکە بە قەڵەوی دادەنرێت. هەروەها، پێوانەی چەوری دەوروری کەمەر و چەوری ناوەکی بەکاردەهێنرێت بۆ دیاریکردنی هەڕەشەکان. هەندێک جار، تاقیکردنەوەی خوێن بۆ دیاریکردنی شەکرە، کۆلیسترۆل، و هۆرمۆنەکان دەکرێت. هەروەها، پزیشکەکان دەتوانن ئامێری وەک MRI یان CT بەکاربهێنن بۆ پێوانەی چەوری لەش.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی قەڵەوی بریتییە لە گۆڕانکارییە درێژخایەنەکانی ژیان، وەک خواردنی تەندروست، وەرزشی ڕۆژانە، و چاودێرییەکی ڕێک. پەیوەندی بە پزیشکەوە بۆ چاودێرییەکی ڕێک زۆر گرنگە. هەروەها، پشتیوانی خێزان و کۆمەڵگەش زۆر یارمەتیدەرە. بەردەوامبوون لە چاودێری و پشکنینی ڕێک دەتوانێت یارمەتی بدات لە کەمکردنەوەی هەڕەشەکانی نەخۆشییەکانی وەک شەکرە و نەخۆشییەکانی دڵ.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • خواردنە ناسەقامگیرەکان
- • کەمبوونەوەی چالاکیی جەستەیی
- • کەمخەوی
- • خواردنەوەی ئەلکحۆل
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن
- • جینەکان
- • ڕەگەز (ژنان زیاتر لە هەڕەشەدان)
- • مێژووی خێزانی
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • هەناسە گرتن لە کاتی خەوتن
- • ئازاری جومگەکان
- • ماندووبوون
- • کێشەکانی هەرس
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • شەکرە
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • فشاری خوێنی بەرز
- • جۆرەکانی هەندێک شێرپەنجە