قەڵەوی نەخۆشی (Morbid Obesity)
وەسف
قەڵەوی نەخۆشی یان قەڵەوی مەترسیدار (Morbid Obesity) بریتییە لە ئاستێکی زۆر بەرزی قەڵەوی کە دەبێتە هۆی کێشی زۆر لەسەر جەستە و ئەندامەکانی. ئەم نەخۆشییە بەهۆی کۆبوونەوەی چەوری زۆر لە جەستەدا دروست دەبێت و دەبێتە هۆی کێشە تەندروستییە جددییەکان. قەڵەوی نەخۆشی بە شێوەیەکی گشتی بەهۆی نەبونی هاوسەنگی لە نێوان کالۆرییەکانی وەرگیراو و کالۆرییەکانی سووتان دروست دەبێت. ئەم نەخۆشییە لە سەرانسەری جیهاندا بەربڵاوە، بەتایبەتی لە وڵاتە پێشکەوتووەکان. بەپێی ئامارەکان، ڕێژەی قەڵەوی نەخۆشی لە نێوان گەنجان و پێگەیشتوواندا بەرزە و لە چەند ساڵی ڕابردوودا بەرز بووەتەوە. ئەم نەخۆشییە گرنگە چونکە دەبێتە هۆی نەخۆشییەکانی وەک شەکرە، نەخۆشییەکانی دڵ، فشاری خوێنی بەرز، و هەندێک جۆری شێرپەنجە. قەڵەوی نەخۆشی تەنها کاریگەری لەسەر تەندروستی جەستەیی نایەت، بەڵکو کاریگەری دەروونی و کۆمەڵایەتیشی هەیە. ئەو کەسانەی کە تووشی ئەم نەخۆشییە دەبن، زۆرجار ڕووبەڕووی کێشەکانی وەک کەمبوونەوەی خۆڕازیبوون و نائارامی دەروونی دەبنەوە. بۆیە پێویستە چارەسەر و ڕێگەگرتن لەم نەخۆشییە بکرێت بۆ پاراستنی تەندروستی گشتی.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • کێشی زۆر لەسەر جەستە
- • هەناسە گرتن لە کاتی خەوتن (Sleep Apnea)
- • ئازاری جومگەکان
- • ماندووبوون و بێهێزی
- • کێشە لە جوڵەدان
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • فشاری خوێنی بەرز
- • شەکرە (Diabetes)
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • کێشەکانی گەدە و ڕیخەڵۆکە
- • نەخۆشییەکانی جگەر
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • خواردنەوەی کالۆرییەکی زۆر و سووتانی کەم: خواردنەوەی خواردنە چەورییەکان و نەجوڵەی زۆر دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی چەوری.
- • جینەکان: هەندێک کەس خاوەن جینەکانی قەڵەوی نەخۆشیین کە ئاستی سووتانی کالۆرییان کەم دەکات.
- • نەخۆشییەکانی هۆرمۆن: وەک نەخۆشییەکانی تایڕۆید کە دەبنە هۆی کەمبوونەوەی سووتانی کالۆری.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • شێوازی ژیانی ناجوڵاو
- • خواردنەوەی خواردنە ناسەقامەندەکان
- • کەمخەوی
چارەسەرەکان
- چارەسەری قەڵەوی نەخۆشی بریتییە لە چەند ڕێگەیەک. یەکەم ڕێگە گۆڕانکاری لە شێوازی ژیانە، کە بریتییە لە خواردنی تەندروست و چالاکییە فیزیکییەکان. هەندێک جار دەرمانەکان وەک Orlistat یان Phentermine بەکار دەهێنرێن بۆ کەمکردنەوەی کێش. لە هەندێک حاڵەتدا، نەشتەرگەری وەک بایپاس گەدە یان کەمکردنەوەی گەدە بەکار دەهێنرێت. هەروەها ڕاوێژکاری دەروونی و پشتیوانی کۆمەڵایەتی بۆ چارەسەری کێشە دەروونییەکان پێویستە.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خواردنەوەی خواردنی تەندروست
- • چالاکییە فیزیکییەکان
- • کۆنترۆڵکردنی کالۆرییەکان
- • خەوی تەندروست
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چارەسەری پزیشکی
- • ڕاوێژکاری خۆراکی
- • چالاکییە فیزیکییەکان
- • کۆنترۆڵکردنی کێش
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی قەڵەوی نەخۆشی، پزیشکەکان چەند پێوەرێک بەکار دەهێنن. یەکەم پێوەر شاخصی کێشی جەستە (BMI)یە، کە ئەگەر لە 40 یان زیاتربێت، دەکرێت نیشانەی قەڵەوی نەخۆشی بێت. پزیشکەکان هەروەها چاودێری کێشی جەستە و چەوری دەکەن. هەندێک جار تاقیکردنەوەی خوێن بۆ دیاریکردنی ئاستی هۆرمۆنەکان و شەکرە دەکرێت. هەروەها تاقیکردنەوەی وەک MRI یان CT Scan بۆ دیاریکردنی چەوری لە ناو جەستەدا بەکار دەهێنرێت.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی قەڵەوی نەخۆشی بریتییە لە گۆڕانکارییە درێژخایەنەکان لە شێوازی ژیان. پێویستە کەسەکان بەردەوام خواردنی تەندروست بخۆن و چالاکییە فیزیکییەکان بەردەوام بکەن. هەروەها پێویستە چاودێری پزیشکی بەردەوام بکرێت بۆ کۆنترۆڵکردنی کێشە تەندروستییەکان. ڕاوێژکاری خۆراکی و چالاکییە فیزیکییەکان بەردەوام پێویستە بۆ پاراستنی کێشی تەندروست.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • شێوازی ژیانی ناجوڵاو
- • خواردنەوەی خواردنە چەورییەکان
- • کەمخەوی
- • کەمبوونەوەی چالاکییە فیزیکییەکان
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • جینەکان
- • تەمەن
- • ڕەگەز
- • مێژووی خێزانی قەڵەوی
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • هەناسە گرتن لە کاتی خەوتن
- • ئازاری جومگەکان
- • کێشەکانی گەدە
- • ماندووبوون
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • شەکرە
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • فشاری خوێنی بەرز
- • شێرپەنجە