فێۆکرۆمۆسایتۆما (Pheochromocytoma)
وەسف
فێۆکرۆمۆسایتۆما جۆرێکە لە شێرپەنجەی دەمارەکانی ئەندریناڵ کە دەتوانێت هۆرمۆنی کاتێکۆلامینەکان (وەک ئەدریناڵین و نۆرئەدریناڵین) بە زۆری بەرھەم بھێنێت. ئەم هۆرمۆنانە ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لە کۆنترۆڵکردنی پەستانی خوێن و مێتابۆلیزمی لەش. فێۆکرۆمۆسایتۆما زۆربەی جار لە ناوەندی ئەندریناڵەکاندا دروست دەبێت، بەڵام دەکرێت لە شوێنەکانی تریشدا (وەک دەمارەکانی سیمپاسەتیک) دەربکەوێت. ئەم نەخۆشییە زۆر دەگمەنە و لە نزیکەی ٠.٢ بۆ ٠.٨ لە ١٠٠،٠٠٠ کەسدا دەبینرێت. بەڵام گرنگە چونکە دەکرێت ببێتە هۆی پەستانی خوێنی بەرز و نیشانەکانی تر کە دەتوانن مەترسیدار بن. فێۆکرۆمۆسایتۆما دەکرێت لە هەر تەمەنێکدا ڕووبدات، بەڵام زۆربەی جار لە نێوان ٣٠ بۆ ٥٠ ساڵیدا دەبینرێت. ئەم نەخۆشییە دەکرێت بەهۆی گۆڕانی جینەتی (وەک نەخۆشی فانکۆنی-لینداو) یان بە شێوەیەکی سەربەخۆ دروست ببێت. گەر نەخۆشییەکە نەخۆشییەکی خێزانی بێت، ئەوا ئەگەری دروستبوونی لە ئەندامانی تری لەشدا زیاترە. فێۆکرۆمۆسایتۆما گرنگە چونکە دەکرێت ببێتە هۆی پەستانی خوێنی بەرز کە دەتوانێت مەترسیدار بێت و دەکرێت ببێتە هۆی شۆک یان تەقینەوەی دڵ. بۆیە زوو دیاریکردن و چارەسەری ئەم نەخۆشییە گرنگە.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • پەستانی خوێنی بەرز
- • دڵەڕاوکێ
- • خەریکبوون
- • ئارەقبوون
- • سەرئێشە
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • لەرزین
- • قەڵەوی
- • دەردی سەر
- • بێهێزی
- • خەو نەچوون
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • گۆڕانی جینەتی (وەک نەخۆشی فانکۆنی-لینداو)
- • گەشەکردنی شێرپەنجەی دەمارەکانی ئەندریناڵ
- • هۆرمۆنی کاتێکۆلامینەکان بە زۆری بەرھەم دەھێنرێن
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • مێژووی خێزانی فێۆکرۆمۆسایتۆما
- • تەمەن (٣٠-٥٠ ساڵ)
- • نەخۆشییەکانی تر وەک نەخۆشییەکانی ئەندریناڵ
چارەسەرەکان
- چارەسەری فێۆکرۆمۆسایتۆما بریتییە لە چەند ڕێگەیەک. یەکەم، دەرمانەکانی وەک ئەلفا بلاکەرەکان بەکاردەھێنرێن بۆ کۆنترۆڵکردنی پەستانی خوێن. دووەم، نەشتەرگەری دەکرێت بۆ لابردنی شێرپەنجەکە. سێیەم، چارەسەری پشتیوانە دەکرێت بۆ کۆنترۆڵکردنی نیشانەکانی وەک دڵەڕاوکێ و خەریکبوون. لە هەندێک حاڵەتدا، چارەسەری تیشکی یان کیمۆتراپی دەکرێت بۆ کۆنترۆڵکردنی گەشەکردنی شێرپەنجە.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • پشکنینی جینەتی بۆ ئەو کەسانەی مێژووی خێزانیان هەیە
- • خۆپاراستن لە فشارە دەروونی
- • خواردنەوەی کافاین کەم
- • خواردنەوەی ئەلکحۆل کەم
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری پەستانی خوێن بە شێوەیەکی بەردەوام
- • پشکنینی ئەندریناڵ بە شێوەیەکی بەردەوام
- • چارەسەری زوو
- • ڕێکخستنی خۆراک
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی فێۆکرۆمۆسایتۆما، پزیشکەکان چەند هەنگاوێک دەنێن. یەکەم، پشکنینی کلینیکی دەکرێت بۆ نیشانەکانی وەک پەستانی خوێنی بەرز و دڵەڕاوکێ. دووەم، پشکنینی خوێن و میز دەکرێت بۆ پێوانەکردنی ئاستی کاتێکۆلامینەکان و مێتانیفرینەکان. سێیەم، وێنەگرتنی MRI یان CT دەکرێت بۆ بینینی شوێنی گەشەکردنی شێرپەنجە. لە هەندێک حاڵەتدا، پشکنینی MIBG دەکرێت بۆ دیاریکردنی شوێنی گەشەکردنی شێرپەنجە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی فێۆکرۆمۆسایتۆما بریتییە لە چەند ڕێگەیەک. یەکەم، گۆڕانکاری لە شێوازی ژیان دەکرێت وەک کەمکردنەوەی فشارە دەروونی و خواردنەوەی کافاین. دووەم، چاودێری بەردەوام دەکرێت بۆ پەستانی خوێن و ئاستی کاتێکۆلامینەکان. سێیەم، پشکنینی بەردەوام دەکرێت بۆ دیاریکردنی گەشەکردنی شێرپەنجە. لە هەندێک حاڵەتدا، پەیوەندی بە پزیشکەوە بەردەوام دەکرێت بۆ چارەسەری نیشانەکانی.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • خواردنەوەی کافاین بە زۆری
- • فشارە دەروونی
- • خواردنەوەی ئەلکحۆل
- • جەستەی نەجوڵاو
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (٣٠-٥٠ ساڵ)
- • مێژووی خێزانی فێۆکرۆمۆسایتۆما
- • نەخۆشییەکانی جینەتی
- • ڕەگەز (ئەگەری زیاترە لە ژناندا)
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • پەستانی خوێنی بەرز
- • شۆک
- • تەقینەوەی دڵ
- • خەو نەچوون
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە
- • نەخۆشییەکانی مێشک
- • نەخۆشییەکانی چاو