فیبریلاسیۆنی بطینی (Ventricular Fibrillation)
وەسف
فیبریلاسیۆنی بطینی (Ventricular Fibrillation) حاڵەتێکی مەترسیداری دڵە کە تێیدا ژوورەکانی خوارەوەی دڵ (بطینەکان) بە شێوەیەکی ناتەواو و لەرزۆک گرژ دەبن، نەک بە شێوەیەکی ڕێک و پێک بۆ ئەوەی خوێن پاڵ بنێن بۆ ناو لەش. ئەم ناتەواوییە دەبێتە هۆی وەستانی خوێنبەربوون بۆ مێشک و ئەندامەکانی تری لەش، کە دەبێتە هۆی لەدەستدانی هۆش و ئەگەری مردن ئەگەر دەستبەجێ چارەسەر نەکرێت. فیبریلاسیۆنی بطینی یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی وەستانی دڵ لەناکاو (Sudden Cardiac Arrest). ئەم حاڵەتە بەهۆی تێکچوونی سیستەمی کارەبایی دڵەوە دروست دەبێت. دڵ سیستەمێکی کارەبایی هەیە کە کۆنترۆڵی لێدانی دڵ دەکات. لە فیبریلاسیۆنی بطینیدا، ئاماژە کارەباییەکان بە شێوەیەکی ناتەواو و پەرشوبڵاو لە ناو بطینەکاندا بڵاو دەبنەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی گرژبوونی ناتەواو و لەرزۆکی ماسولکەکانی دڵ. ئەم ناتەواوییە ڕێگری دەکات لەوەی کە دڵ بە شێوەیەکی کاریگەر خوێن پاڵ بنێت، ئەمەش دەبێتە هۆی وەستانی خوێنبەربوون بۆ ئەندامە گرنگەکانی لەش. ئامارەکان دەریدەخەن کە فیبریلاسیۆنی بطینی هۆکارێکی باوی وەستانی دڵە لەناکاو، بە تایبەتی لەو کەسانەی کە پێشتر نەخۆشی دڵیان هەیە. ڕێژەی ڕوودانی ئەم حاڵەتە لە کۆمەڵگاکاندا جیاوازە، بەڵام بە گشتی لەو کەسانەدا زیاترە کە تەمەنیان لە سەرووی 35 ساڵەوەیە و مێژووی نەخۆشی دڵیان هەیە. گرنگی ئەم حاڵەتە لەوەدایە کە دەبێتە هۆی مردنی لەناکاو ئەگەر دەستبەجێ چارەسەر نەکرێت، بۆیە زۆر گرنگە کە خەڵکی هۆشیار بن دەربارەی نیشانەکانی و چۆنیەتی وەڵامدانەوەی لە کاتی ڕووداندا. زۆر گرنگە کە خەڵکی فێری بنەماکانی CPR (دڵ و سییەکان زیندووکردنەوە) ببن و ئامادە بن بۆ بەکارهێنانی ئامێری AED (ئامێری شۆکی کارەبایی دڵ) ئەگەر کەسێک تووشی وەستانی دڵ بوو. زوو دەستپێکردنی CPR و بەکارهێنانی AED دەتوانێت ژیانی کەسێک ڕزگار بکات کە تووشی فیبریلاسیۆنی بطینی بووە.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • لەدەستدانی هۆشیاری لەناکاو (لەناکاو دەکەوێتە خوارەوە و وەڵام ناداتەوە)
- • نەبوونی لێدانی دڵ (هیچ لێدانێکی دڵ هەست پێ ناکرێت)
- • نەبوونی هەناسەدان (سنگ بەرز و نزم نابێتەوە)
- • سەرگێژخواردنێکی توند (هەندێک جار پێش لەدەستدانی هۆشیاری ڕوودەدات)
- • دڵەکوتێ (هەندێک جار هەست بە لێدانی نائاسایی دڵ دەکرێت پێش لەدەستدانی هۆشیاری)
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • ڕەنگ شینبوونەوە (بە تایبەتی لە لێوەکان و پەنجەکاندا بەهۆی کەمی ئۆکسجین)
- • گرژبوونی ماسولکەکان (هەندێک جار ڕوودەدات بەهۆی نەبوونی خوێن بۆ مێشک)
- • فراوانبوونی بیبیلەکان (نیشانەیەکە لەسەر ئەوەی کە مێشک ئۆکسجینی پێویستی بەدەست ناگات)
- • وەستانی هەموو چالاکییەکی جەستەیی (هیچ جووڵەیەک نابینرێت)
- • مردن (ئەگەر دەستبەجێ چارەسەر نەکرێت)
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • نەخۆشییەکانی دڵ: نەخۆشییەکانی وەک نەخۆشییەکانی دەماری خوێنبەری دڵ (Coronary Artery Disease) کە دەبنە هۆی تەسکبوونەوە یان گیرانی دەمارەکان، دەتوانن ببنە هۆی فیبریلاسیۆنی بطینی. ئەم نەخۆشییانە ڕێگری دەکەن لە گەیشتنی خوێنی پێویست بە ماسولکەکانی دڵ، ئەمەش دەبێتە هۆی تێکچوونی کارەبایی دڵ.
- • جەڵتەی دڵ (Myocardial Infarction): جەڵتەی دڵ دەبێتە هۆی مردنی بەشێک لە ماسولکەکانی دڵ، ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی دروستبوونی شوێنی برین لە دڵدا کە دەبێتە هۆی تێکچوونی سیستەمی کارەبایی دڵ و ڕوودانی فیبریلاسیۆنی بطینی.
- • نەخۆشییەکانی دڵە ماسولکە (Cardiomyopathy): نەخۆشییەکانی دڵە ماسولکە دەبنە هۆی گەورەبوون یان ئەستووربوونی ماسولکەکانی دڵ، ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی تێکچوونی سیستەمی کارەبایی دڵ و زیادکردنی ئەگەری فیبریلاسیۆنی بطینی.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • تێکچوونی هاوسەنگی کانزاکان (وەک پۆتاسیۆم و مەگنیسیۆم) لە خوێندا.
- • بەکارهێنانی هەندێک دەرمان کە کاریگەرییان لەسەر لێدانی دڵ هەیە.
- • بەرکەوتنی کارەبا.
چارەسەرەکان
- چارەسەری فیبریلاسیۆنی بطینی بە شێوەیەکی سەرەکی بریتییە لە گەڕاندنەوەی لێدانی دڵ بۆ دۆخی ئاسایی بە زووترین کات. ئەمە بە شۆکی کارەبایی (Defibrillation) ئەنجام دەدرێت، کە تێیدا وزەیەکی کارەبایی بە دڵدا تێدەپەڕێنرێت بۆ ڕاگرتنی چالاکییە کارەباییە ناتەواوەکانی دڵ و ڕێگەدان بە دڵ بۆ دەستپێکردنەوەی لێدان بە شێوەیەکی ڕێک و پێک.
- هەنگاوی یەکەم لە چارەسەردا بریتییە لە ئەنجامدانی CPR (دڵ و سییەکان زیندووکردنەوە) تا ئەو کاتەی ئامێری شۆکی کارەبایی (Defibrillator) بەردەست دەبێت. CPR یارمەتی دەدات بۆ پاراستنی خوێنبەربوون بۆ مێشک و ئەندامەکانی تری لەش تا ئەو کاتەی شۆکی کارەبایی دەتوانێت لێدانی دڵ بگەڕێنێتەوە.
- کاتێک ئامێری شۆکی کارەبایی بەردەست بوو، دوو پادڵەکە یان لەسەر سنگی نەخۆشەکە دادەنرێن و شۆکێکی کارەبایی دەدرێت. ئەگەر شۆکی یەکەم سەرکەوتوو نەبوو، ئەوا دەتوانرێت شۆکی تر بدرێت. لە هەمان کاتدا، دەرمان ڕەنگە بەکاربهێنرێن بۆ یارمەتیدان لە گەڕاندنەوەی لێدانی دڵ بۆ دۆخی ئاسایی. هەندێک لەو دەرمانانەی کە بەکاردەهێنرێن بریتین لە ئەمیۆدارۆن (Amiodarone) و لیدۆکاین (Lidocaine).
- دوای ئەوەی لێدانی دڵ گەڕایەوە بۆ دۆخی ئاسایی، نەخ
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • ڕاگرتنی شێوازێکی ژیانی تەندروست: خواردنی خۆراکی تەندروست، وەرزشکردن بە شێوەیەکی ڕێک و پێک، و ڕاگرتنی کێشی تەندروست.
- • وازهێنان لە جگەرەکێشان: جگەرەکێشان دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە دەمارەکانی خوێنبەر و زیادکردنی ئەگەری نەخۆشییەکانی دڵ.
- • کۆنتڕۆڵکردنی پەستانی خوێن: بەکارهێنانی دەرمان و ڕاگرتنی شێوازێکی ژیانی تەندروست بۆ کۆنتڕۆڵکردنی پەستانی خوێن.
- • کۆنتڕۆڵکردنی کۆلیسترۆڵ: بەکارهێنانی دەرمان و ڕاگرتنی شێوازێکی ژیانی تەندروست بۆ کۆنتڕۆڵکردنی کۆلیسترۆڵ.
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • بەکارهێنانی دەرمانەکان بە شێوەیەکی ڕێک و پێک: بەکارهێنانی دەرمانەکانی دڵ بە شێوەیەکی ڕێک و پێک وەک ئەوەی لەلایەن پزیشکەوە دیاری کراوە.
- • پشکنینی ڕێک و پێک: سەردانی پزیشک بە شێوەیەکی ڕێک و پێک بۆ پشکنینی دڵ و دەمارەکان.
- • چاندنی ئامێری شۆکی کارەبایی دڵ (ICD): لەو کەسانەی کە مەترسیی تووشبوونیان بە فیبریلاسیۆنی بطینی زۆرە، دەتوانرێت ئامێری شۆکی کارەبایی دڵ بچێنرێت کە لە کاتی ڕوودانی فیبریلاسیۆنی بطینیدا بە شۆک کارەبایی دڵەکە دەگەڕێنێتەوە بۆ دۆخی ئاسایی.
- • بەشداریکردن لە بەرنامەکانی بوژاندنەوەی دڵ و سییەکان (CPR): فێربوونی بنەماکانی CPR بۆ ئەوەی بتوانیت یارمەتی کەسێک بدەیت کە تووشی وەستانی دڵ بووە.
دۆزینەوە
دەستنیشانکردنی فیبریلاسیۆنی بطینی بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر بنەمای تۆمارکردنی چالاکییە کارەباییەکانی دڵە لە ڕێگەی ئامێری (Electrocardiogram - ECG). لە کاتی فیبریلاسیۆنی بطینیدا، ECG شێوازێکی نائاسایی و ناتەواو نیشان دەدات کە تێیدا شەپۆلەکان زۆر ناتەواو و خێران و هیچ شێوازێکی ڕێکیان نییە. ئەم شێوازە نیشانەی ئەوەیە کە ژوورەکانی خوارەوەی دڵ (بطینەکان) بە شێوەیەکی ناتەواو و لەرزۆک گرژ دەبن، نەک بە شێوەیەکی ڕێک و پێک. جگە لە ECG، پزیشک ڕەنگە پشکنینی جەستەیی ئەنجام بدات بۆ هەڵسەنگاندنی باری گشتی نەخۆشەکە و دڵنیابوون لە نەبوونی لێدانی دڵ و هەناسەدان. هەروەها، پزیشک ڕەنگە پرسیار لە کەسانی نزیکی نەخۆشەکە بکات دەربارەی مێژووی نەخۆشییەکانی دڵ و ئەو دەرمانانەی کە نەخۆشەکە بەکاری هێناوە. لە هەندێک حاڵەتدا، ئەگەر نەخۆشەکە پێشتر نەخۆشی دڵی هەبووبێت یان گومانی نەخۆشی دڵی لێ بکرێت، پزیشک ڕەنگە پشکنینی زیاتر ئەنجام بدات بۆ دیاریکردنی هۆکاری سەرەکی فیبریلاسیۆنی بطینی. ئەم پشکنینانە ڕەنگە ئەمانە لەخۆ بگرن: * **پشکنینی خوێن:** بۆ دیاریکردنی ئاستی کانزاکان (وەک پۆتاسیۆم و مەگنیسیۆم) و ئەنزیمەکانی دڵ. * **ئیکۆکاردیۆگرافی (Echocardiography):** بۆ وێنەگرتنی دڵ و هەڵسەنگاندنی کارکردنی دڵە ماسولکە و دەرچەکانی دڵ. * **پشکنینی سترێس (Stress Test):** بۆ هەڵسەنگاندنی کارکردنی دڵ لە کاتی وەرزشکردندا. * **ئەنجیۆگرافی (Angiography):** بۆ وێنەگرتنی دەمارەکانی خوێنبەری دڵ و دیاریکردنی بوونی گیران یان تەسکبوونەوە. گرنگە ئاماژە بەوە بکرێت کە دەستنیشانکردنی فیبریلاسیۆنی بطینی دەبێت بە خێرایی ئەنجام بدرێت، چونکە ئەم حاڵەتە مەترسیدارە و پێویستی بە چارەسەری دەستبەجێ هەیە بۆ ڕزگارکردنی ژیانی نەخۆشەکە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەن و شوێنکەوتنی بەردەوام پێویستە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • جگەرەکێشان: جگەرەکێشان دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە دەمارەکانی خوێنبەر و زیادکردنی ئەگەری نەخۆشییەکانی دڵ.
- • بەرزی پەستانی خوێن: پەستانی خوێنی بەرز دەبێتە هۆی زیادبوونی فشاری سەر دڵ و دەمارەکان، ئەمەش دەبێتە هۆی زیادبوونی ئەگەری نەخۆشییەکانی دڵ.
- • بەرزی کۆلیسترۆڵ: کۆلیسترۆڵی بەرز دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی چەوری لە دەمارەکاندا و تەسکبوونەوەیان، ئەمەش دەبێتە هۆی زیادبوونی ئەگەری نەخۆشییەکانی دڵ.
- • قەڵەوی: قەڵەوی دەبێتە هۆی زیادبوونی فشاری سەر دڵ و دەمارەکان، هەروەها دەبێتە هۆی زیادبوونی ئەگەری نەخۆشییەکانی دڵ.
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن: مەترسیی تووشبوون بە فیبریلاسیۆنی بطینی لەگەڵ زیادبوونی تەمەندا زیاد دەکات.
- • ڕەگەز: پیاوان زیاتر لە ژنان ئەگەری تووشبوونیان بە فیبریلاسیۆنی بطینی هەیە.
- • مێژووی خێزانی: ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەتدا تووشی نەخۆشییەکانی دڵ بووبێت، ئەوا ئەگەری تووشبوونی تۆش زیاتر دەبێت.
- • بوونی نەخۆشییەکانی دڵ: ئەگەر پێشتر تووشی نەخۆشییەکانی دڵ بووبیت، ئەوا ئەگەری تووشبوونت بە فیبریلاسیۆنی بطینی زیاتر دەبێت.
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • وەستانی دڵ (Cardiac Arrest): فیبریلاسیۆنی بطینی دەبێتە هۆی وەستانی دڵ ئەگەر دەستبەجێ چارەسەر نەکرێت.
- • زیانگەیاندن بە مێشک: نەبوونی خوێن بۆ مێشک دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە مێشک لە ماوەیەکی کورتدا.
- • زیانگەیاندن بە ئەندامەکانی تر: نەبوونی خوێن بۆ ئەندامەکانی تر دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە ئەندامەکان.
- • مردن: ئەگەر فیبریلاسیۆنی بطینی دەستبەجێ چارەسەر نەکرێت، ئەوا دەبێتە هۆی مردن.
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • لاوازی دڵ (Heart Failure): فیبریلاسیۆنی بطینی دەتوانێت ببێتە هۆی لاوازبوونی دڵ و نەتوانینی پاڵنانی خوێن بە شێوەیەکی تەواو.
- • تێکچوونی بیرەوەری: زیانگەیاندن بە مێشک دەتوانێت ببێتە هۆی تێکچوونی بیرەوەری و توانای فێربوون.
- • کێشەی گورچیلە: نەبوونی خوێن بۆ گورچیلەکان دەتوانێت ببێتە هۆی کێشەی گورچیلە.
- • کەمئەندامیی جەستەیی: زیانگەیاندن بە ئەندامەکانی لەش دەتوانێت ببێتە هۆی کەمئەندامیی جەستەیی.