فلاتەری دەهلیزی (Atrial Flutter)
وەسف
فلاتەری دەهلیزی (Atrial Flutter) جۆرێکە لە تێکچوونی لێدانی دڵ (arrhythmia) کە تێیدا دەهلیزەکان (atria)، دوو ژوورە سەرەوەی دڵ، بە شێوەیەکی خێرا و ڕێک لێدەدەن. ئەم لێدانە خێرایە دەبێتە هۆی ئەوەی کە ژوورەکانی خوارەوەی دڵ (ventricles) بە شێوەیەکی ناتەواو و ناڕێک لێبدەن، ئەمەش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی توانای دڵ بۆ پاڵنانی خوێن بە شێوەیەکی کاریگەر بۆ سەرجەم بەشەکانی جەستە. فلاتەری دەهلیزی بەهۆی بازنەیەکی کارەبایی نائاسایی لەناو دەهلیزەکاندا ڕوودەدات، کە دەبێتە هۆی لێدانی بەردەوامی دەهلیزەکان بە خێرایی لە نێوان 240 بۆ 340 لێدان لە خولەکێکدا. فلاتەری دەهلیزی دەتوانێت بە تەنیا ڕووبدات یان لەگەڵ جۆرەکانی تری تێکچوونی لێدانی دڵدا بێت، وەک لەرزینی دەهلیزی (atrial fibrillation). هەروەها دەتوانێت بەهۆی نەخۆشییەکانی دڵ، نەخۆشییەکانی سییەکان، یان هەندێک حاڵەتی تەندروستی ترەوە دروست ببێت. گرنگە ئەوە بزانین کە فلاتەری دەهلیزی دەتوانێت ببێتە هۆی ئاڵۆزیی مەترسیدار، وەک جەڵتەی مێشک و وەستانی دڵ، بۆیە دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی زوو زۆر گرنگە. ئەم حاڵەتە بە بەراورد لەگەڵ لەرزینی دەهلیزی کەمتر باوە، بەڵام هێشتا کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر تەندروستی گشتی هەیە. مەزەندە دەکرێت کە نزیکەی 200,000 کەس لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ساڵانە تووشی فلاتەری دەهلیزی دەبن. بەهۆی ئەوەی دەتوانێت ببێتە هۆی ئاڵۆزیی مەترسیدار، فلاتەری دەهلیزی پێویستی بە گرنگیپێدانی پزیشکی هەیە بۆ ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان و باشترکردنی کوالێتی ژیانی ئەو کەسانەی کە تووشی بوون. فلاتەری دەهلیزی گرنگە چونکە دەتوانێت کاریگەرییەکی نەرێنی لەسەر کوالێتی ژیانی کەسێک هەبێت. نیشانەکانی وەک لێدانی دڵی خێرا، هەناسەتەنگی، و سەرگێژخواردن دەتوانن چالاکییە ڕۆژانەییەکان قورس بکەن. هەروەها، ئەگەر چارەسەر نەکرێت، فلاتەری دەهلیزی دەتوانێت ببێتە هۆی ئاڵۆزیی مەترسیدار، وەک جەڵتەی مێشک و وەستانی دڵ. بۆیە، دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی زووی ئەم حاڵەتە زۆر گرنگە بۆ ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان و باشترکردنی تەندروستی گشتی.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • لێدانی دڵی خێرا (تاکیکاردی): هەستکردن بەوەی دڵ بە خێرایی لێدەدات، زۆرجار لە سەرووی 100 لێدان لە خولەکێکدا.
- • هەناسەتەنگی: هەستکردن بەوەی هەناسەدان قورسە یان هەناسە کورتە.
- • سەرگێژخواردن: هەستکردن بە سووڕانەوە یان نەمانەوە لەسەر پێ.
- • ماندوێتی: هەستکردن بە ماندووبوون و بێهێزی بەبێ هۆکارێکی ڕوون.
- • دڵەکوتێ: هەستکردن بە لێدانی دڵ کە بەهێزە یان ناڕێکە.
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • ئازاری سنگ: هەستکردن بە فشار یان ئازار لە سنگدا.
- • بێهۆشی: لەدەستدانی هۆشیاری بۆ ماوەیەکی کورت.
- • لاوازی: هەستکردن بە لاوازی لە ماسولکەکاندا.
- • ئاوسانی قاچەکان: ئاوسان لە قاچەکان و پاژنەکاندا بەهۆی کۆبوونەوەی شلەمەنی.
- • کەمبوونەوەی توانای وەرزشکردن: هەستکردن بەوەی ناتوانیت بە ئەندازەی پێویست وەرزش بکەیت بەهۆی هەناسەتەنگی و ماندوێتی.
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • نەخۆشییەکانی دڵ: نەخۆشییەکانی دڵ وەک نەخۆشییەکانی دەماری خوێنبەرەکان، جەڵتەی دڵ، و نەخۆشییەکانی ماسولکەی دڵ دەتوانن ببنە هۆی فلاتەری دەهلیزی. ئەم نەخۆشییانە دەبنە هۆی گۆڕانکاری لە پێکهاتەی دڵ و سیستەمی کارەبایی دڵ، ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی بازنەی کارەبایی نائاسایی لە دەهلیزەکاندا.
- • نەخۆشییەکانی سییەکان: نەخۆشییەکانی سییەکان وەک نەخۆشیی درێژخایەنی سییەکان (COPD) و هەوکردنی سییەکان دەتوانن پەستان بخەنە سەر دڵ و ببنە هۆی فلاتەری دەهلیزی. ئەم نەخۆشییانە دەبنە هۆی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن لە دەمارەکانی سییەکاندا، ئەمەش دەبێتە هۆی گۆڕانکاری لە دڵدا.
- • نەخۆشییەکانی غودەی دەرەقی: زۆربوونی چالاکیی غودەی دەرەقی (hyperthyroidism) دەتوانێت ببێتە هۆی فلاتەری دەهلیزی. هۆرمۆنەکانی غودەی دەرەقی کاریگەرییان لەسەر سیستەمی کارەبایی دڵ هەیە و دەتوانن ببنە هۆی خێرا لێدانی دڵ و تێکچوونی لێدانی دڵ.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان
- • زۆر خواردنەوەی ماددە کحولییەکان
- • سترێس و دڵەڕاوکێ
چارەسەرەکان
- چارەسەرکردنی فلاتەری دەهلیزی ئامانجیەتی کۆنتڕۆڵکردنی لێدانی دڵ، ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان، و باشترکردنی کوالێتی ژیانی نەخۆشەکە. ڕێگاکانی چارەسەرکردن دەوەستنە سەر توندی نیشانەکان، هۆکاری بنەڕەتی، و بوونی هەر نەخۆشییەکی تر.
- دەرمانەکان بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێن بۆ کۆنتڕۆڵکردنی لێدانی دڵ و ڕێگریکردن لە دروستبوونی خوێن مەین. دەرمانەکانی دژە لێدانی دڵ (antiarrhythmic drugs) وەک دیگۆکسین (digoxin)، بێتا بلۆکەرەکان (beta-blockers)، و کەناڵ بلۆکەرەکانی کالسیۆم (calcium channel blockers) بەکاردەهێنرێن بۆ هێواشکردنەوەی لێدانی دڵ و ڕێکخستنی لێدانەکە. دەرمانەکانی دژە خوین مەین (anticoagulants) وەک وارفارین (warfarin) و دژە خوین مەینە نوێیەکان (NOACs) بەکاردەهێنرێن بۆ ڕێگریکردن لە دروستبوونی خوێن مەین لە دڵدا و کەمکردنەوەی مەترسی جەڵتەی مێشک.
- لە هەندێک حاڵەتدا، ڕەنگە پێویست بکات کاردیۆڤێرژن (cardioversion) ئەنجام بدرێت، کە بریتییە لە بەکارهێنانی شۆکی کارەبایی بۆ گەڕاندنەوەی لێدانی دڵ بۆ د
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • کۆنتڕۆڵکردنی پەستانی خوێن: بە ڕێگەی دەرمان و گۆڕینی شێوازی ژیان.
- • کەمکردنەوەی کێش: لە ڕێگەی ڕێجیم و وەرزشکردن.
- • وازهێنان لە جگەرە کێشان: جگەرە کێشان مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ زیاد دەکات.
- • سنووردارکردنی خواردنەوەی ماددە کحولییەکان: زۆر خواردنەوەی ماددە کحولییەکان مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ زیاد دەکات.
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • بەکارهێنانی دەرمان: بۆ کۆنتڕۆڵکردنی لێدانی دڵ و ڕێگریکردن لە دروستبوونی خوێن مەین.
- • ئەنجامدانی نەشتەرگەری: لە هەندێک حاڵەتدا بۆ چاککردنەوەی بازنەی کارەبایی نائاسایی لە دڵدا.
- • چاودێریکردنی بەردەوام: بۆ دڵنیابوون لەوەی کە چارەسەرەکە کاریگەرە و ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان.
- • گۆڕینی شێوازی ژیان: وەک وەرزشکردن و خواردنی تەندروست بۆ باشترکردنی تەندروستی دڵ.
دۆزینەوە
دەستنیشانکردنی فلاتەری دەهلیزی بریتییە لە چەند هەنگاوێک کە پزیشک ئەنجامی دەدات بۆ دڵنیابوون لە بوونی ئەم حاڵەتە و دیاریکردنی هۆکارەکەی. سەرەتا، پزیشک پشکنینی جەستەیی ئەنجام دەدات و گوێ لە لێدانی دڵی نەخۆشەکە دەگرێت بۆ دیاریکردنی هەر ناڕێکییەک لە لێدانەکەدا. هەروەها، پزیشک پرسیار لە نەخۆشەکە دەکات دەربارەی مێژووی تەندروستی و نیشانەکانی کە هەستی پێدەکات، وەک لێدانی دڵی خێرا، هەناسەتەنگی، سەرگێژخواردن، و ماندوێتی. پاشان، پزیشک چەند پشکنینێکی تاقیگەیی ئەنجام دەدات بۆ دڵنیابوون لەوەی کە هیچ کێشەیەکی تر نییە کە ببێتە هۆی ئەم نیشانانە. ئەم پشکنینانە بریتین لە پشکنینی خوێن بۆ دیاریکردنی ئاستی هۆرمۆنەکانی غودەی دەرەقی و پشکنینی میز بۆ دیاریکردنی هەر کێشەیەکی گورچیلە. هەروەها، پزیشک ڕەنگە پشکنینی خوێن ئەنجام بدات بۆ دیاریکردنی ئاستی ئەلیکترۆلیتەکان (electrolytes) لە خوێندا، چونکە ناتەواوی لە ئاستی ئەلیکترۆلیتەکاندا دەتوانێت ببێتە هۆی تێکچوونی لێدانی دڵ. بۆ دڵنیابوون لە دەستنیشانکردنی فلاتەری دەهلیزی، پزیشک چەند پشکنینێکی تایبەت ئەنجام دەدات بۆ تۆمارکردنی چالاکییە کارەباییەکانی دڵ. گرنگترینیان بریتییە لە ئەلیکترۆکاردیۆگرام (ECG یان EKG)، کە تۆمارێکی گرافیکییە بۆ چالاکییە کارەباییەکانی دڵ. لە ئەلیکترۆکاردیۆگرامدا، فلاتەری دەهلیزی بە شێوەیەکی تایبەت دەردەکەوێت، کە بریتییە لە شەپۆلێکی "ددانەکانی گۆڕەپان" (sawtooth pattern) لەسەر تۆمارەکە. هەروەها، پزیشک ڕەنگە هۆڵتەر مۆنیتەر (Holter monitor) بەکاربهێنێت، کە ئامێرێکی بچووکی هەڵگرتنی ئەلیکترۆکاردیۆگرامە کە بۆ ماوەی 24 بۆ 48 کاتژمێر بە نەخۆشەکەوە دەلکێندرێت بۆ تۆمارکردنی لێدانی دڵ لە ماوەی چالاکییە ڕۆژانەییەکاندا. لە هەندێک حاڵەتدا، پزیشک ڕەنگە ئیڤێنت مۆنیتەر (event monitor) بەکاربهێنێت، کە ئامێرێکە نەخۆشەکە دەتوانێت لەگەڵ خۆیدا هەڵیبگرێت و تەنها لە کاتی هەستکردن بە نیشانەکان چالاکی بکات بۆ تۆمارکردنی لێدانی دڵ. هەروەها، پزیشک ڕەنگە ئیکۆکاردیۆگرام (echocardiogram) ئەنجام بدات، کە سۆنارێکە بۆ دڵ بۆ بینینی پێکهاتە و کارکردنی دڵ. ئیکۆکاردیۆگرام دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دیاریکردنی هەر کێشەیەکی پێکهاتەیی لە دڵدا کە ڕەنگە ببێتە هۆی فلاتەری دەهلیزی. لە هەندێک حاڵەتدا، پزیشک ڕەنگە پشکنینی کارەبایی دڵ (electrophysiology study) ئەنجام بدات، کە پشکنینێکە تێیدا کاتێتەر (catheter) دەخرێتە ناو دڵەوە بۆ پێوانەکردنی چالاکییە کارەباییەکانی دڵ و دیاریکردنی سەرچاوەی فلاتەری دەهلیزی.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەن و شوێنکەوتنی بەردەوام پێویستە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن: کۆنتڕۆڵکردنی پەستانی خوێن دەتوانێت مەترسی تووشبوون بە فلاتەری دەهلیزی کەم بکاتەوە.
- • قەڵەوی: کەمکردنەوەی کێش دەتوانێت مەترسی تووشبوون بە فلاتەری دەهلیزی کەم بکاتەوە.
- • بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان: وازهێنان لە بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان دەتوانێت مەترسی تووشبوون بە فلاتەری دەهلیزی کەم بکاتەوە.
- • زۆر خواردنەوەی ماددە کحولییەکان: کەمکردنەوە یان وازهێنان لە خواردنەوەی ماددە کحولییەکان دەتوانێت مەترسی تووشبوون بە فلاتەری دەهلیزی کەم بکاتەوە.
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن: مەترسی تووشبوون بە فلاتەری دەهلیزی لەگەڵ زیادبوونی تەمەندا زیاد دەکات.
- • ڕەگەز: پیاوان زیاتر لە ژنان تووشی فلاتەری دەهلیزی دەبن.
- • نەخۆشییەکانی دڵ: بوونی نەخۆشییەکانی دڵ مەترسی تووشبوون بە فلاتەری دەهلیزی زیاد دەکات.
- • نەخۆشییەکانی سییەکان: بوونی نەخۆشییەکانی سییەکان مەترسی تووشبوون بە فلاتەری دەهلیزی زیاد دەکات.
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • لێدانی دڵی خێرا: دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی توانای دڵ بۆ پاڵنانی خوێن.
- • هەناسەتەنگی: بەهۆی کەمبوونەوەی ئۆکسجین لە خوێندا.
- • سەرگێژخواردن: بەهۆی کەمبوونەوەی خوێن بۆ مێشک.
- • بێهۆشی: لە حاڵەتە توندەکاندا.
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • جەڵتەی مێشک: بەهۆی دروستبوونی خوێن مەین لە دڵدا.
- • وەستانی دڵ: بەهۆی لاوازبوونی ماسولکەی دڵ.
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە: بەهۆی کەمبوونەوەی خوێن بۆ گورچیلەکان.
- • کەمبوونەوەی کوالێتی ژیان: بەهۆی نیشانە بەردەوامەکان.