شەکرەی بێ تام (Diabetes Insipidus)
وەسف
شەکرەی بێ تام نەخۆشییەکی ئەندۆکرینییە کە لە ئەنجامی کەمبوونەوەی هۆرمۆنی ئەنتیدیورێتیک (ADH) یان بێهەستی گورچیلەکان بۆ کاریگەری ئەم هۆرمۆنە دروست دەبێت. ئەم هۆرمۆنە لە دەماخدا بەرھەم دێت و کاریگەری لەسەر گورچیلەکان هەیە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ئاو لە لەشدا. لە شەکرەی بێ تامدا، لەش ناتوانێت ئاو بە شێوەیەکی کاریگەر کۆنتڕۆڵ بکات، کە دەبێتە هۆی زۆر میزکردن و تینوویییەکی زۆر. ئەم نەخۆشییە بە دوو جۆری سەرەکی دەناسرێت: شەکرەی بێ تامی ناوەندی و شەکرەی بێ تامی گورچیلەیی. شەکرەی بێ تامی ناوەندی لە ئەنجامی کەمبوونەوەی بەرھەمھێنانی ADH لە دەماخدا دروست دەبێت، لە کاتێکدا شەکرەی بێ تامی گورچیلەیی لە ئەنجامی بێهەستی گورچیلەکان بۆ کاریگەری ADH دروست دەبێت. ئەم نەخۆشییە زۆر دەگمەنە، بەڵام کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ژیانی ڕۆژانەی نەخۆشەکە دەبێت. شەکرەی بێ تام گرنگە چونکە ئەگەر چارەسەر نەکرێت، دەبێتە هۆی لاوازبوون و ئاڵۆزییەکانی وەک دابەزینی پلەی ئاو لە لەش (دیهایدرەیشن) و هەڵوەشاندنەوەی ئیلیکترۆلایتەکان. ئەم نەخۆشییە پێویستی بە چارەسەری بەردەوام و چاودێرییەکی ورد هەیە بۆ پاراستنی تەندروستی نەخۆشەکە.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • زۆر میزکردن (پۆلیوریا)
- • تینوویییەکی زۆر (پۆلیدیپسیا)
- • خەوی ناتەواو لە ئەنجامی زۆر میزکردن
- • دابەزینی پلەی ئاو لە لەش (دیهایدرەیشن)
- • زۆر خەستەبوون
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • گۆڕانکاری لە پلەی خوێن (هایپۆناترێمیا)
- • گۆڕانکاری لە ئیلیکترۆلایتەکان
- • لاوازی ماسولکەکان
- • گۆڕانکاری لە پلەی پەستانی خوێن
- • نیشانەکانی دەماغی وەک هەڵاوسان و بێهۆشی
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • برینی دەماخ یان نەخۆشییەکانی دەماخ وەک تومەر یان هەڵمەتی دەماغ
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە وەک نەخۆشییەکانی پۆلیسیستیک
- • هەندێک نەخۆشییە بەرگرییەکان وەک سارکۆیدۆسیس
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • مێژووی خێزانی نەخۆشییەکانی ئەندۆکرین
- • بەکارهێنانی هەندێک دەرمان وەک لیتیۆم
- • نەخۆشییەکانی دەروونی وەک شیزۆفرینیا
چارەسەرەکان
- چارەسەری شەکرەی بێ تام بریتییە لە بەکارهێنانی دەرمانەکانی وەک دێسمۆپریسین کە جێگەی هۆرمۆنی ADH دەگرێتەوە. لە شەکرەی بێ تامی گورچیلەییدا، دەرمانەکانی وەک هایدرۆکلۆرۆثیازاید بەکاردێت بۆ کەمکردنەوەی میزکردن. هەروەها پێویستە نەخۆشەکە ئاوی زۆر بنۆشێت بۆ پاراستنی پلەی ئاو لە لەش. لە هەندێک حاڵەتدا، ئەگەر هۆکارەکە بریتی بێت لە تومەری دەماخ، نەشتەرگەری پێویستە. چارەسەری پشتیوانەش وەک چاودێرییەکی ورد لە پلەی ئاو و ئیلیکترۆلایتەکان پێویستە.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • پاراستنی دەماغ لە برین
- • چاودێریکردنی نەخۆشییەکانی گورچیلە
- • خۆپاراستن لە هەڵمەتی دەماغ
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چارەسەری بەردەوام بە دەرمانەکانی وەک دێسمۆپریسین
- • چاودێرییەکی ورد لە پلەی ئاو و ئیلیکترۆلایتەکان
- • پەیوەندی بە پزیشکەوە بۆ چاودێرییەکی بەردەوام
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی شەکرەی بێ تام، پزیشکەکان چەند پشکنینێک ئەنجام دەدەن. یەکەم پشکنین بریتییە لە پشکنینی کلینیکی کە تێیدا نیشانەکانی وەک زۆر میزکردن و تینوویییەکی زۆر دەبینرێت. پشکنینەکانی خوێن و میز بۆ دیاریکردنی پلەی ئیلیکترۆلایتەکان و پلەی ئاو لە لەش ئەنجام دەدرێت. پشکنینی تایبەتی وەک پشکنینی بێ ئاو (Water Deprivation Test) بۆ دیاریکردنی جۆری شەکرەی بێ تام بەکاردێت. هەروەها پشکنینی MRI بۆ دیاریکردنی هەر نەخۆشییەکی دەماخ وەک تومەر یان برین ئەنجام دەدرێت.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی شەکرەی بێ تام پێویستی بە چاودێرییەکی بەردەوام و گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان هەیە. نەخۆشەکە پێویستە بەردەوام ئاوی زۆر بنۆشێت و پەیوەندی بە پزیشکەوە بکات بۆ چاودێرییەکی بەردەوام. پشکنینەکانی خوێن و میز بۆ دیاریکردنی پلەی ئیلیکترۆلایتەکان پێویستە. هەروەها پێویستە نەخۆشەکە خۆی لە بارودۆخەکانی وەک گەرمی زۆر و دیهایدرەیشن بپارێزێت.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • بەکارهێنانی دەرمانەکانی کاریگەری لەسەر گورچیلەکان
- • نەخۆشییەکانی دەماغی وەک هەڵمەتی دەماغ
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • جینەتی (نەخۆشییەکانی جینەتی وەک نەخۆشییەکانی ADH)
- • تەمەن (زۆرتر لە گەنجاندا دەبینرێت)
- • مێژووی خێزانی نەخۆشییەکانی ئەندۆکرین
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • دیهایدرەیشن
- • گۆڕانکاری لە ئیلیکترۆلایتەکان
- • لاوازی ماسولکەکان
- • هەڵاوسان
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە
- • گۆڕانکاری لە پلەی خوێن
- • نەخۆشییەکانی دەماغ
- • نەخۆشییەکانی دڵ