شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری (Papillary Thyroid Cancer)
وەسف
شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری (PTC) جۆرێکی شێرپەنجەیە کە لە خولانجە (تیرۆید) دەست پێدەکات. ئەم جۆرە شێرپەنجەیە لە خانە پاپیلاریەکان دەست پێدەکات و بە هۆی گەورەبوونی نائاسایی خانەکان لە خولانجە دروست دەبێت. شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری لە نێوان هەموو جۆرەکانی شێرپەنجەی خولانجەدا زۆر باوە و نزیکەی ٨٠٪ی حاڵەتەکانی شێرپەنجەی خولانجە پێکدەهێنێت. ئەم جۆرە شێرپەنجەیە بە هۆی گۆڕانی جینەتی (موتاسیۆن) لە خانەکانی خولانجە دروست دەبێت، بە تایبەتی جینەکانی وەک BRAF یان RET/PTC. ئەم گۆڕانە وادەکەن خانەکان بە خێرایی بەربەستەکانی گەشەیان بشکێنن و بە شێوەیەکی نائاسایی گەشە بکەن. شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری زۆرتر لە ژناندا دەبینرێت و لە تەمەنی ٣٠-٥٠ ساڵیدا زۆرتر ڕوودەدات. گرنگە ئەم جۆرە شێرپەنجەیە بە زوویی دەستنیشان بکرێت، چونکە گەر بە خێرایی نەخۆییەکە دەستنیشان بکرێت و چارەسەری بکرێت، ڕێژەی چاکبوونەوەی زۆر بەرزە. بە گشتی، شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری خێرایی گەشە ناکات و زۆر جار بە هۆی نیشانەکانی وەک گۆڕانی قەبارەی مل یان گەورەبوونی خولانجە دەستنیشان دەکرێت.
نیشانەکان
- **نیشانە سەرەتاییەکان:**
- • گەورەبوونی نائاسایی لە ناوچەی مل (گۆڕانی قەبارەی مل)
- • هەستکردن بە تەنگەوەیەک لە مل یان قورگ
- • گۆڕانی دەنگ (هێواربوون یان گۆڕانی دەنگ)
- • ئازار لە ناوچەی مل
- • قەڵەوی بە بێ هۆکار
- **نیشانە پێشکەوتووەکان:**
- • گەورەبوونی گرێیە لیمفاوی لە مل
- • ئازار لە گەرو یان ئارەق
- • قورسایی هەناسەدان
- • قورسایی قووتدان
- • دەرچوونی خوێن لە کەفتی دەم
هۆکارەکان
- **هۆکارە سەرەکییەکان:**
- • **موتاسیۆنی جینەتی (BRAF یان RET/PTC):** ئەم گۆڕانانە وادەکەن خانەکان بە شێوەیەکی نائاسایی گەشە بکەن.
- • **تیشکی یۆنی:** پێشووتر چەندین کەس کە بەر تیشکی یۆنی بوونەتەوە (وەک لە چارەسەری تیشکی) ڕێژەی شێرپەنجەی خولانجەیان زیاترە.
- • **کەمبوونی یۆدی لە خواردن:** کەمبوونی یۆدی لە خواردن دەبێتە هۆی گۆڕانی کارکردنی خولانجە و زیادکردنی مەترسی شێرپەنجە.
- **هۆکارە یارمەتیدەرەکان:**
- • مێژووی خێزانی شێرپەنجەی خولانجە
- • تەمەن (٣٠-٥٠ ساڵ)
- • جێندەر (ژنان زیاتر مەترسیدارن)
چارەسەرەکان
- چارەسەری شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری بە گشتی بریتییە لە نەشتەرگەری بۆ لابردنی بەشی زیاتری خولانجە (تیرۆیدێکتۆمی). ئەگەر شێرپەنجە گەیشتبێتە گرێیە لیمفاویەکان، ئەوا ئەو گرێیانەش دەسڕدرێنەوە. دوای نەشتەرگەری، چارەسەری تیشکی (Radioactive Iodine Therapy - RAI) بەکاردەهێنرێت بۆ لەناوبردنی خانە شێرپەنجەییە کە ماونەتەوە.
- بۆ کەسانی کە بە تەواوی خولانجەیان لابردووە، دەبێت هۆرمۆنی تیرۆیدی (Levothyroxine) بە شێوەیەکی بەردەوام وەربگرن بۆ جێگرتنەوەی کاری خولانجە. هەروەها، چاودێری درێژخایەن و پشکنینی هۆرمۆنەکان بۆ ڕێگریکردن لە گەڕانەوەی شێرپەنجە گرنگە.
- لە هەندێک حاڵەتی پێشکەوتوودا، چارەسەری تایبەتی وەک چارەسەری تیشکی یان کیمۆتراپی بەکاردەهێنرێت. بەڵام بە گشتی، شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری چارەسەری باشی هەیە و ڕێژەی چاکبوونەوەی زۆر بەرزە.
پێشگری
- **ڕێگرتنی سەرەتایی:**
- • خواردنی یۆدی بە شێوەیەکی بەرچاو
- • خۆپاراستن لە بەر تیشکی یۆنی
- • وەرزش و پاراستنی کێشی تەندروست
- • پەرژین کردن لە جگەرە
- **ڕێگرتنی لاوەکی:**
- • پشکنینی خولانجە بۆ ئەو کەسانەی مێژووی خێزانیان هەیە
- • چاودێری خولانجە لە کەسانی بەر تیشکی یۆنی بوون
- • پشکنینی خوێن بۆ هۆرمۆنەکانی خولانجە
- • سەردانی پزیشک بۆ هەر نیشانەیەکی گومانلێکەر
دۆزینەوە
بۆ دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری، پزیشک چەندین پشکنین ئەنجام دەدات. یەکەم هەنگاو، پشکنینی کلینیکیە و پزیشک گەورەبوونی خولانجە یان گرێیە لیمفاویەکان دەبینێت. دواتر، پشکنینی هۆرمۆنی خولانجە (TSH, T3, T4) لە خوێندا ئەنجام دەدرێت بۆ دیاریکردنی کارکردنی خولانجە. پشکنینی وێنەیی وەک سۆنۆگرافی (ئەلتراسۆن) بۆ دیاریکردنی قەبارە و شێوەی خولانجە بەکاردەهێنرێت. هەروەها، پشکنینی سکەڵاتی تیرۆید (Thyroid Scan) یان سی تی سکان (CT Scan) بۆ زانینی قووڵایی گەشەی شێرپەنجە ئەنجام دەدرێت. هەنگاوی کۆتایی، پشکنینی بیۆپسی (FNA - Fine Needle Aspiration)ە کە تیایدا خانەی گومانلێکراو لە خولانجە دەردەهێنرێت و لە ژێر مایکرۆسکۆپ دەخەنە ژێر لێکۆڵینەوە. ئەم پشکنینە زۆر وردە و ڕێژەی دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری زۆر بەرز دەکات.
بەڕێوەبردن
بۆ بەڕێوەبردنی شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری، نەخۆش دەبێت بە شێوەیەکی بەردەوام سەردانی پزیشک بکات و پشکنینی هۆرمۆنی خولانجە بکات. خواردنی یۆدی بە شێوەیەکی بەرچاو و پاراستنی کێشی تەندروست گرنگە. نەخۆشەکان دەبێت لە بەر تیشکی یۆنی خۆپاراستن بکەن و خواردنی تەندروستیان هەبێت. هەروەها، چاودێری دەروونی و پشتیوانی خێزانی گرنگە بۆ ڕێگریکردن لە کێشە دەروونییەکان. لە کۆتاییدا، پەیوەستبوون بە پڕۆگرامەکانی چاودێری درێژخایەن و پشکنینی خوێن و وێنەیی بۆ دڵنیابوون لە نەبوونی گەڕانەوەی شێرپەنجە گرنگە.
هۆکاری مەترسی
- **فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:**
- • کەمبوونی یۆدی لە خواردن
- • جگەرەکێشان
- • قەڵەوی
- • بەر تیشکی یۆنی بوون
- **فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:**
- • تەمەن (زیاتر لە ٣٠ ساڵ)
- • جێندەر (ژنان)
- • مێژووی خێزانی شێرپەنجەی خولانجە
- • نەخۆشیەکانی پێشووی خولانجە (وەک هاشیماتۆ)
ئالۆزەکان
- **ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:**
- • خوێنبەربوون لە ناحیەی مل
- • ژانەکەوتن لە ناوچەی نەشتەرگەری
- • کەمکاری خولانجە (هیپۆتیرۆیدیزم)
- • گۆڕانی دەنگ بە هۆی زیانگەیاندن بە دەماری دەنگ
- **ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:**
- • گەیشتن بە گرێیە لیمفاوی و ئەندامەکانی تر
- • گەڕانەوەی شێرپەنجە (ڕیکارنس)
- • کێشەی دڵ و سوڕی خوێن
- • کێشەی دەروونی وەک خەمۆکی