شێرپەنجەی خولانجەی مێدولاری (Medullary Thyroid Cancer)
وەسف
شێرپەنجەی خولانجەی مێدولاری (Medullary Thyroid Cancer, MTC) جۆرێکی دەگمەنە لە شێرپەنجەی خولانجە کە لە خانەکانی Cی خولانجە دروست دەبێت. ئەم خانانە بەرپرسن لە بەرهەمهێنانی هۆرمۆنی کالسیتۆنین، کە ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە ڕێکخستنی کالسیۆمی خوێن. شێرپەنجەی خولانجەی مێدولاری دەکرێت بە دوو شێوەی بنەڕەتی ڕووبدات: جۆری خێزانی (ژینگەیی) و جۆری تاکەکەسی (سپۆرادیک). جۆری خێزانی بەهۆی گۆڕانی جینەتی (جینی RET) ڕوودەدات، لەکاتێکدا جۆری تاکەکەسی بەشێوەیەکی خۆڕسک ڕوودەدات و پەیوەندی بە جینەوە نییە. ئەم جۆرە شێرپەنجەیە نزیکەی ٣-٥٪ی هەموو شێرپەنجەکانی خولانجە پێکدەهێنێت و بە شێوەیەکی گشتی لە نێوان پێگەیشتوواندا بەدی دەکرێت. بەهۆی ئەوەی کە خانەکانی C لە ناوەڕاستی خولانجە دەژین، شێرپەنجەی مێدولاری بە شێوەیەکی گشتی خاوترە لە جۆرەکانی تری شێرپەنجەی خولانجە. بەڵام، ئەگەر بەخێرایی نەدۆزرێتەوە و نەچارەسەر بکرێت، دەکرێت بۆ شوێنەکانی تری لەش بڵاوببێتەوە، وەک سییەکان و جگەر. گرنگی ئەم نەخۆشییە لەوەدایە کە دەکرێت کاریگەری لەسەر سیستەمی ئەندۆکرین (هۆرمۆنی) بگەیەنێت و ببێتە هۆی ئاڵۆزییەکانی وەک هایپەرکالسیمییا (زیادی کالسیۆمی خوێن). هەروەها، بەهۆی جۆری خێزانی، پشکنینی جینەتی بۆ ئەندامانی خێزانەکە پێویستە بۆ ڕێگریکردن یان دۆزینەوەی زوو.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • گەورەبوونی خولانجە یەکەم نیشانەیە.
- • ئازار لە ناوچەی ملدا.
- • قەڵەوی لە قورگدا.
- • گۆڕانی دەنگ.
- • هەناسەگرتنی قورس.
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • ئیسفال (هەوکردنی شلێنە).
- • دەرمانەوەی خوێن لە قورگدا.
- • ئازار لە ئێسکاندا.
- • کێشە لە قورەباڵا.
- • هایپەرکالسیمییا (زیادی کالسیۆمی خوێن).
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • گۆڕانی جینی RET: هۆکارێکی سەرەکییە بۆ جۆری خێزانی شێرپەنجەی مێدولاری.
- • شێرپەنجەی تاکەکەسی: بەبێ هۆکاری جینەتی ڕوودەدات.
- • نەشتەرگەری پێشووی خولانجە: دەکرێت ببێتە هۆکاری هەندێک حاڵەت.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • تەمەن: لە پێگەیشتوواندا زیاتر باوە.
- • جێندەر: لە ژناندا کەمێک زیاترە.
- • مێژووی خێزانی: ئەگەر خێزانەکەت مێژووی شێرپەنجەی خولانجەی مێدولاری هەبێت.
چارەسەرەکان
- چارەسەری شێرپەنجەی خولانجەی مێدولاری بریتییە لە چەند ڕێگەیەک. یەکەم، نەشتەرگەری بۆ لابردنی خولانجە و خانە شێرپەنجەییەکان دەکرێت. ئەگەر شێرپەنجە بڵاوبووبێتەوە، نەشتەرگەری گەورەتر و چارەسەری تیشکی دەکرێت. دواتر، چارەسەری هۆرمۆنی بۆ کۆنتڕۆڵکردنی هۆرمۆنەکان پێویستە. هەروەها، چارەسەری کیمیایی و چارەسەری تایبەت بە شێرپەنجە وەک تارگەتید تیراپی (Targeted Therapy) بەکاردەهێنرێت. چاودێری پشتیوانە وەک چارەسەری ئازار و چارەسەری دەروونی پێویستە.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • پشکنینی جینەتی بۆ ئەندامانی خێزانەکە.
- • خواردنی تەندروست.
- • وەرزشی بەردەوام.
- • جێگرتنەوەی هۆرمۆنی نایاسایی.
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • پشکنینی خولانجە بە شێوەیەکی بەردەوام.
- • چاودێری نیشانەکانی شێرپەنجە.
- • چاودێری کالسیۆمی خوێن.
- • چاودێری هۆرمۆنی خولانجە.
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی شێرپەنجەی خولانجەی مێدولاری، چەند هەنگاوێک دەبینرێت. یەکەم، پشکنینی کلینیکی بۆ گەورەبوونی خولانجە و نیشانەکانی تر دەکرێت. دواتر، پشکنینی خوێن بۆ ئاستی کالسیتۆنین و CEA (Antigen Embryonic Carcino) دەکرێت، کە بەرزبوونیان دەتوانێت نیشانەی شێرپەنجە بێت. پشکنینی وێنەیی وەک سۆنۆگرافی و MRI یان CT Scan بۆ دیاریکردنی قەبارە و شوێنی شێرپەنجە بەکاردەهێنرێت. هەروەها، پشکنینی جینەتی بۆ گۆڕانی جینی RET بۆ ئەو کەسانەی کە مێژووی خێزانییان هەیە پێویستە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەنی شێرپەنجەی خولانجەی مێدولاری بریتییە لە چاودێری بەردەوام و گۆڕانکاری لە شێوازی ژیان. پشکنینی بەردەوام بۆ ئاستی کالسیتۆنین و CEA پێویستە. هەروەها، پشکنینی وێنەیی بۆ چاودێریکردنی گەشەکردنی شێرپەنجە دەکرێت. خواردنی تەندروست و وەرزشی بەردەوام پێویستە بۆ بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری لەش. چاودێری دەروونی و پشتیوانی خێزانی بۆ نەخۆشەکان گرنگە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • خواردنی نایاسایی.
- • کەمبوونی وزە.
- • جگەرکێشان.
- • بەکارهێنانی هۆرمۆنی نایاسایی.
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن: لە تەمەنی ٤٠-٦٠ ساڵیدا زیاترە.
- • جێندەر: ژنان زیاتر مەترسییان هەیە.
- • مێژووی خێزانی: ئەگەر خێزانەکەت مێژووی شێرپەنجەی خولانجەی مێدولاری هەبێت.
- • جینەتی: گۆڕانی جینی RET.
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • هایپەرکالسیمییا (زیادی کالسیۆمی خوێن).
- • ئیسفال (هەوکردنی شلێنە).
- • دەرمانەوەی خوێن لە قورگدا.
- • کێشە لە قورەباڵا.
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • بڵاوبوونەوەی شێرپەنجە بۆ سییەکان و جگەر.
- • کێشە لە سیستەمی هۆرمۆنی.
- • کێشە لە ئێسکاندا.
- • کێشە لە دڵ و سوڕی خوێندا.