شێرپەنجەی خولانجەی ئاناپلاستیک (Anaplastic Thyroid Cancer)
وەسف
شێرپەنجەی خولانجەی ئاناپلاستیک (Anaplastic Thyroid Cancer) یەکێکە لە خراپترین جۆرەکانی شێرپەنجەی خولانجە، کە زۆر خێرا گەشە دەکات و لە زۆربەی حاڵەتەکاندا چارەسەرکردنی زەحمەتە. ئەم جۆرە شێرپەنجەیە لە خانەکانی خولانجە دەست پێدەکات، کە ئەرکی بەرهەمهێنانی هۆرمۆنەکانی خولانجەیان هەیە. بەهۆی گۆڕانی خانەیی و ژینەکیمیایی زۆر خێرا، خانەکانی شێرپەنجەکە زۆر خێرا گەشە دەکەن و بۆ ناو دەوروبەری خولانجە و ئەندامەکانی تر دەڕۆن. ئەم جۆرە شێرپەنجەیە زۆر دەگمەنە و تەنها ١-٢٪ی هەموو حاڵەتەکانی شێرپەنجەی خولانجە پێکدەهێنێت. بەڵام بەهۆی خێرایی گەشەکردن و نەبوونی چارەسەری کاریگەر، ئەم نەخۆشییە مەترسییەکی گەورەی ژیانی نەخۆشەکە دروست دەکات. زۆربەی نەخۆشەکان لە ماوەی چەند مانگێک دوای دەستنیشانکردن دەمرن. ئەم نەخۆشییە بەهۆی گۆڕانی خانەیی (Genetic Mutations) دەردەکەوێت، کە دەبێتە هۆی لەکارکەوتنی خانەکانی خولانجە و گەشەکردنی خانە شێرپەنجەییەکان. هەروەها، پەیوەندی بە هەندێک جۆری تر شێرپەنجەی خولانجەوە هەیە، وەک شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری یان فۆلیکولار.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • گەورەبوونی خولانجە و هەستکردن بە تۆپێک لە ناوچەی مل
- • ئازار لە ناوچەی مل و گەردن
- • قورسایی قوڕگە و قورسایی قسەکردن
- • گۆڕانی دەنگ و خراپبوونی دەنگ
- • قورسایی هەناسەدان
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • گەشەکردنی شێرپەنجە بۆ ناو ئەندامەکانی نزیک، وەک ووریدە و سوورێنە
- • ئازار لە شان و قەد
- • کەمبوونەوەی کێش بەبێ هۆکاری ڕوون
- • ماندوویی زۆر
- • هەوکردنی خوێن و تایبەتمەندییەکانی تر
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • گۆڕانی خانەیی (Genetic Mutations): گۆڕانی لە جینەکانی وەک TP53 و BRAF دەبێتە هۆی گەشەکردنی شێرپەنجە.
- • پەیوەندی بە شێرپەنجەی خولانجەی پاپیلاری یان فۆلیکولار: هەندێک حاڵەتی شێرپەنجەی خولانجەی ئاناپلاستیک لە شێرپەنجەی خولانجەی پێشووترەوە دەردەکەون.
- • تیشکی دەرمانی: بەکارهێنانی تیشکی دەرمانی لە ناوچەی مل دەبێتە هۆی گۆڕانی خانەیی.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • تەمەن: زۆربەی حاڵەتەکان لە کەسانی پیری (زیاتر لە ٦٠ ساڵ) دەردەکەون.
- • جێندەر: ژنەکان زیاتر مەترسیدارن.
- • مێژووی خێزانی شێرپەنجەی خولانجە.
چارەسەرەکان
- چارەسەری شێرپەنجەی خولانجەی ئاناپلاستیک زەحمەتە، چونکە زۆر خێرا گەشە دەکات. یەکەم هەنگاو، نەشتەرگەری دەکرێت بۆ لابردنی شێرپەنجە، بەڵام ئەگەر شێرپەنجەکە گەشەی کردبێت بۆ ناو ئەندامەکانی تر، نەشتەرگەری زەحمەتە. دواتر، تیشک دەرمانی (Radiation Therapy) و کیمۆتراپی (Chemotherapy) بەکاردەهێنرێت بۆ کەمکردنەوەی قەبارەی شێرپەنجە و کۆنتڕۆڵکردنی گەشەکردنی. هەروەها، دەرمانە نوێیەکان وەک دەرمانە تایبەتمەندەکان (Targeted Therapy) لە هەندێک حاڵەتدا بەکاردەهێنرێن. چارەسەری پشتیوانەش وەک دەرمانی ئازار و چارەسەری دەروونی پێویستە.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خۆپاراستن لە تیشکی زیاتر لە پێویست
- • خواردنی خۆراکی تەندروست و پڕ لە یۆد
- • وەستان لە جگەرەکێشان
- • چالاکی جەستەیی بەردەوام
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام بۆ کەسانی مەترسیدار
- • پشکنینی خولانجە بە شێوەیەکی بەردەوام
- • چاودێری پزیشکی بۆ کەسانی مێژووی شێرپەنجەی خولانجە
دۆزینەوە
بۆ دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی خولانجەی ئاناپلاستیک، پزیشکەکان چەند هەنگاوێک دەنێن. یەکەم، پشکنینی کلینیکی دەکرێت بۆ دیاریکردنی گەورەبوونی خولانجە یان تۆپێک لە ناوچەی مل. دواتر، پشکنینی وێنەیی وەک سی تی سکان یان ئێم ئاڕ ئای بەکاردەهێنرێت بۆ دیاریکردنی قەبارە و شوێنی شێرپەنجە. هەروەها، پشکنینی خانەیی (Biopsy) دەکرێت بۆ دڵنیابوون لە جۆری شێرپەنجە. پشکنینی خوێنیش دەکرێت بۆ دیاریکردنی ئاستی هۆرمۆنەکانی خولانجە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی شێرپەنجەی خولانجەی ئاناپلاستیک پێویستی بە چاودێری بەردەوام و چارەسەری پشتیوانە هەیە. نەخۆشەکان پێویستە بە شێوەیەکی بەردەوام لەلایەن پزیشکەکەیانەوە چاودێری بکرێن بۆ کۆنتڕۆڵکردنی نیشانەکان و ئاڵۆزییەکان. هەروەها، چارەسەری دەروونی و پشتیوانی خێزانی پێویستە بۆ یارمەتیدانی نەخۆشەکان لە ڕووبەڕووبوونەوەی نەخۆشییەکە. خۆراکی تەندروست و چالاکی جەستەیی بەردەوامیش یارمەتیدەرە بۆ باشترکردنی کوالیتی ژیان.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • جگەرەکێشان
- • خواردنی خراپ و کەمی یۆد
- • بەکارهێنانی تیشکی دەرمانی لە ناوچەی مل
- • کەمی چالاکی جەستەیی
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (زیاتر لە ٦٠ ساڵ)
- • جێندەر (ژنەکان زیاتر مەترسیدارن)
- • مێژووی خێزانی شێرپەنجەی خولانجە
- • مێژووی پێشووی شێرپەنجەی خولانجە
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • قورسایی هەناسەدان بەهۆی گەورەبوونی شێرپەنجە
- • قورسایی قوڕگە و خواردن
- • ئازاری زۆر لە ناوچەی مل
- • هەوکردنی خوێن
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • گەشەکردنی شێرپەنجە بۆ ئەندامەکانی تر (Metastasis)
- • کەمبوونەوەی کێش و ماندوویی زۆر
- • نەهێشتنی خولانجە و کەمبوونەوەی هۆرمۆنەکانی خولانجە
- • مەرگ بەهۆی نەخۆشییەکە