شێرپەنجەی خولانجە (Thyroid Cancer)
وەسف
شێرپەنجەی خولانجە جۆرێکە لە شێرپەنجە کە لە خانەکانی خولانجە (تایڕۆید) دەست پێدەکات. خولانجە ئەندامێکی بچووکە لە ناوچەی ملدا کە کاری دروستکردنی هۆرمۆنەکانی تایڕۆید دەکات، کە بوەستەرە لە کۆنترۆڵکردنی سووڕی وزە و کارکردنی لەشی مرۆڤ. شێرپەنجەی خولانجە لە چەند جۆری جیاواز پێکدێت، وەک پاپیلاری، فۆلیکولار، میدولاری، و ئەناپلەستیک. جۆری پاپیلاری و فۆلیکولار زۆر باوترن و پێشبینیکردنیان باشترە. ئەم نەخۆشیە بە هۆی گۆڕانی خانەکانی خولانجە و گەشەکردنی نائاسایییان دەست پێدەکات. ئەم گۆڕانکارییانە دەبێتە هۆی دروستبوونی لوولەیەک یان گەورەبوونی خولانجە. شێرپەنجەی خولانجە لە جیهاندا نەخۆشییەکی باوە، بە تایبەتی لە ناو ژناندا، و لە هەر ١٠٠،٠٠٠ کەسدا ٣-٤ کەس تووشی دەبن. ئەم نەخۆشیە گرنگە چونکە دەتوانێت کاری خولانجە تێکبدات و کاری لەشی مرۆڤ قورس بکات، هەروەها دەتوانێت بۆ ئەندامەکانی دیکەش بڵاوببێتەوە.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • گەورەبوونی لوولەیەک لە ناوچەی مل
- • هەستکردن بە فشار لە ناوچەی گەردن
- • دژەکردنی گەردن لە کاتی خواردن یان خواردنەوە
- • دەنگ گۆڕان یەکجارەکی
- • هەستکردن بە ئازار لە ناوچەی مل
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • گەورەبوونی لوولەیەک لە ناوچەی مل بە شێوەیەکی ڕوون
- • هەستکردن بە ئازار لە ناوچەی گەردن و شان
- • دەستکردن بە کۆخە لە ناوچەی مل
- • کێشە لە هەناسەدان
- • کێشە لە قسەکردن
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • گۆڕانی جینەتی (مۆتەیشن) لە خانەکانی خولانجە، وەک مۆتەیشنی BRAF یان RET
- • تیشکی زیاتر لە پێویست، بە تایبەتی لە تەمەنی منداڵیدا
- • نەخۆشیەکانی خولانجە، وەک گواتەر یان هاشیمۆتۆ
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • مێژووی خێزانی شێرپەنجەی خولانجە
- • ژینگەی کارکردن لە ناوچەی تیشکی
- • کەمی یۆد لە خۆراک
چارەسەرەکان
- چارەسەری شێرپەنجەی خولانجە بە پێی جۆری شێرپەنجە و قەبارەی لوولەکە دەگۆڕێت. یەکەم هەنگاو، نەشتەرگەری بۆ لابردنی خولانجە یان بەشێک لە خولانجە ئەنجام دەدرێت. دواتر، چارەسەری بە تیشکی یۆد (ڕادیۆئایسۆتۆپ) بۆ لەناوبردنی خانەکانی شێرپەنجە بەکار دەهێنرێت. هەروەها، چارەسەری هۆرمۆنی تایڕۆید بۆ جێگرتنەوەی هۆرمۆنەکانی خولانجە ئەنجام دەدرێت. لە هەندێک حاڵەتدا، چارەسەری کیمیایی یان چارەسەری تیشکی بەکار دەهێنرێت.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خواردنی یۆدی بەشێوەیەکی بەرچاو
- • خۆپاراستن لە تیشکی زیاتر لە پێویست
- • پەیڕەوی خۆراکی تەندروست
- • وەستان لە جگەرەکێشان
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری خولانجە بە شێوەیەکی بەردەوام
- • ئەنجامدانی سەرەتاییترین پشکنینەکان بۆ ژنان لە تەمەنی ٣٠ ساڵیدا
- • چاودێریکردنی مێژووی خێزانی شێرپەنجەی خولانجە
- • چاودێریکردنی نەخۆشیەکانی خولانجە، وەک هاشیمۆتۆ
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی شێرپەنجەی خولانجە، پزیشکەکان چەند هەنگاوێک دەنێن. یەکەم، پشکنینی کلینیکی دەکرێت بۆ گەورەبوونی خولانجە یان لوولە. دواتر، پشکنینی خوێن بۆ پێوانەکردنی ئاستی هۆرمۆنی تایڕۆید و TSH ئەنجام دەدرێت. پشکنینی وێنەیی، وەک ئەلتراسۆن یان سی تی سکان، بۆ بینینی گەورەبوونی خولانجە و بڵاوبوونەوەی شێرپەنجە بەکار دەهێنرێت. هەروەها، پشکنینی بایۆپسی (نمونە وەرگرتن) بۆ دیاریکردنی جۆری شێرپەنجە ئەنجام دەدرێت.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی شێرپەنجەی خولانجە بە شێوەیەکی درێژخایەن پێویستی بە چاودێری بەردەوام و پەیڕەوی خۆراکی تەندروست هەیە. پزیشکەکان پێشنیازی چاودێری بەردەوام و پشکنینی خوێن بۆ پێوانەکردنی ئاستی هۆرمۆنی تایڕۆید دەکەن. هەروەها، پەیڕەوی خۆراکی یۆددار و خۆپاراستن لە تیشکی زیاتر لە پێویست گرنگە. بەردەوامبوونی چالاکییە فیزیکییەکان و خۆپاراستن لە فشار دەروونی یارمەتیدەرە بۆ باشترکردنی کۆئەندامی بەرگری.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • کەمی یۆد لە خۆراک
- • ژینگەی کارکردن لە ناوچەی تیشکی
- • جگەرەکێشان
- • خواردنی ناسەقامگیر
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (زۆربەی حاڵەتەکان لە تەمەنی ٣٠-٥٠ ساڵیدا دەبینرێن)
- • ڕەگەز (ژنان زیاتر تووشی دەبن)
- • مێژووی خێزانی شێرپەنجەی خولانجە
- • نەخۆشیەکانی خولانجە، وەک هاشیمۆتۆ
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • کێشە لە خواردن و خواردنەوە
- • کێشە لە هەناسەدان
- • ئازاری گەردن و شان
- • دەنگ گۆڕان
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • بڵاوبوونەوەی شێرپەنجە بۆ ئەندامەکانی دیکە، وەک سییەکان یان ئێسکەکان
- • کەمی هۆرمۆنی تایڕۆید (هایپۆتایڕۆیدیزم)
- • کێشە لە کارکردنی دەمارەکان
- • کێشە لە دڵ و سووڕی خوێن