شکستی دڵی خێرا (Acute Heart Failure)

وەسف

شکستی دڵی خێرا (Acute Heart Failure - AHF) دۆخێکی مەترسیدارە کە تێیدا دڵ بە شێوەیەکی کتوپڕ ناتوانێت خوێن بە ڕادەی پێویست بۆ ئەندامەکانی لەش پاڵ بنێت. ئەمەش دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی شلە لە سییەکان و ئەندامەکانی تردا، کە دەبێتە هۆی هەناسەتەنگی و ئاوسان. شکستی دڵی خێرا جیاوازە لە شکستی دڵی درێژخایەن (Chronic Heart Failure)، کە بە تێپەڕبوونی کات بە هێواشی پەرەدەستێنێت. لە شکستی دڵی خێرادا، نیشانەکان بە شێوەیەکی کتوپڕ و توند دەردەکەون و پێویستیان بە چارەسەری بەپەلە هەیە. پەرەسەندنی شکستی دڵی خێرا دەتوانێت بەهۆی چەندین هۆکارەوە بێت، لەوانە جەڵتەی دڵ، فشاری خوێنی بەرز، هەوکردنی ماسولکەکانی دڵ (Myocarditis)، کێشە لە دەریچەکانی دڵ، یان هەندێک حاڵەتی تر کە دڵ لاواز دەکەن. هەروەها، هەندێک هۆکاری یارمەتیدەر هەن کە دەتوانن دۆخەکە خراپتر بکەن، وەک نەخواردنی دەرمانەکان بە شێوەیەکی ڕێک، خواردنی بڕێکی زۆر خوێ، یان هەبوونی هەوکردنێکی تر لە لەشدا. ڕێژەی تووشبوون بە شکستی دڵی خێرا بەپێی ناوچە و تەمەن دەگۆڕێت، بەڵام بە گشتی دۆخێکی باوە، بەتایبەتی لەنێو کەسانی بەتەمەن و ئەوانەی کە پێشتر نەخۆشی دڵیان هەیە. گرنگی ئەم نەخۆشییە لەوەدایە کە دەتوانێت ژیان مەترسیدار بێت ئەگەر بە زوویی دەستنیشان نەکرێت و چارەسەر نەکرێت. هەروەها، شکستی دڵی خێرا دەتوانێت کاریگەرییەکی زۆری لەسەر کوالێتی ژیانی تووشبووان هەبێت، بەهۆی ئەو نیشانانەی کە تووشی دەبن و پێویستیان بە چاودێری بەردەوام هەیە. بۆیە، زۆر گرنگە کە خەڵک هۆشیار بن دەربارەی نیشانەکانی شکستی دڵی خێرا و ئەگەر هەستیان پێکرد، دەستبەجێ سەردانی پزیشک بکەن. هەروەها، ئەوانەی کە نەخۆشی دڵیان هەیە، دەبێت بە شێوەیەکی ڕێک دەرمانەکانیان بخۆن و ڕێنماییەکانی پزیشک جێبەجێ بکەن بۆ ئەوەی مەترسی تووشبوون بە شکستی دڵی خێرا کەم بکەنەوە.

نیشانەکان

• نیشانە سەرەتاییەکان:
• • هەناسەتەنگی (Dyspnea)، بەتایبەتی لە کاتی پاڵکەوتن یان چالاکیدا.
• • ئاوسانی قاچەکان و پاژنەکان (Edema).
• • زیادبوونی کێشی لەناکاو بەهۆی کۆبوونەوەی شلە.
• • ماندوێتی و بێهێزی (Fatigue).
• • خێرابوونی لێدانی دڵ (Tachycardia).
• نیشانە پێشکەوتووەکان:
• • کۆکە و هەناسەدان بە دەنگ (Wheezing).
• • ئازاری سنگ (Chest pain).
• • سەرگێژخواردن و بێهۆشی (Dizziness and fainting).
• • شینبوونەوەی لێوەکان و پەنجەکان (Cyanosis).
• • تێکچوونی هۆش (Confusion).

هۆکارەکان

• هۆکارە سەرەکییەکان:
• • جەڵتەی دڵ (Myocardial infarction): زیان گەیاندن بە ماسولکەکانی دڵ بەهۆی کەمبوونەوەی خوێن.
• • فشاری خوێنی بەرز (Hypertension): فشاری زۆر لەسەر دڵ بۆ پاڵنانی خوێن.
• • نەخۆشییەکانی دەریچەکانی دڵ (Valvular heart disease): تێکچوون لە کارکردنی دەریچەکان کە دەبێتە هۆی تێکچوونی سوڕی خوێن.
• هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
• • هەوکردنی ماسولکەکانی دڵ (Myocarditis).
• • نەخۆشییەکانی گورچیلە (Kidney disease).
• • بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان وەک کۆکاین (Cocaine use).

چارەسەرەکان

• چارەسەری شکستی دڵی خێرا ئامانجی سەرەکی بریتییە لە سەقامگیرکردنی دۆخی نەخۆش و کەمکردنەوەی نیشانەکان و ڕێگریکردن لە خراپتربوونی دۆخەکە. ئەم چارەسەرە بە شێوەیەکی گشتی لە نەخۆشخانە ئەنجام دەدرێت، چونکە پێویستی بە چاودێری بەردەوام و دەرمانی بەهێز هەیە.
• دەرمانەکان بەشێکی سەرەکیین لە چارەسەری شکستی دڵی خێرادا. هەندێک لەو دەرمانانەی کە بەکاردەهێنرێن بریتین لە:
• * (Diuretics): ئەم دەرمانانە یارمەتیدەرن بۆ لابردنی شلەی زیادە لە لەشدا لە ڕێگەی میزکردنەوە، کە ئەمەش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی هەناسەتەنگی و ئاوسان.
• * (Vasodilators): ئەم دەرمانانە یارمەتیدەرن بۆ فراوانکردنی خوێنبەرەکان، کە ئەمەش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی فشاری خوێن و ئاسانکردنی کارکردنی دڵ.
• * (Inotropes): ئەم دەرمانانە یارمەتیدەرن بۆ بەهێزکردنی لێدانی دڵ، کە ئەمەش دەبێتە هۆی پاڵنانی خوێن بە شێوەیەکی باشتر بۆ ئەندامەکانی لەش.
• * (Morphine): ئەم دەرمانە بەکاردێت بۆ کەمکردنەوەی ئازار و هەناسەتەنگی.
• لە هەندێک حاڵەتدا، ڕەنگە نەشتەرگەری پێویست بێت. بۆ نموونە، ئەگەر شکستی دڵی خێرا بەهۆی جەڵتەی دڵەوە بووبێت، ڕەنگە پێویست بکات نەشتەرگەری کردنەوەی خوێنبەرەکانی دڵ (Angioplasty) یان نەشتەرگەری بایپاس (Bypass surgery) ئەنجام بدرێت. هەروەها، ئەگەر کێشەیەک لە دەریچەکانی دڵدا هەبێت، ڕەنگە پێویست بکات نەشتەرگەری چاککردنەوە یان گۆڕینی دەریچەکە ئەنجام بدرێت.
• جگە لە دەرمان و نەشتەرگەری، چاودێریکردنی بەردەوامی نەخۆش و پێدانی ئۆکسجین بۆ ئاسانکردنی هەناسەدان زۆر گرنگە. هەروەها، پێویستە نەخۆش لە شوێنێکی ئارام و بێدەنگدا بهێڵرێتەوە بۆ ئەوەی دڵەڕاوکێی کەم بێتەوە.
• لە ئێستادا، هەندێک چارەسەری نوێش هەن کە لە قۆناغی تاقیکردنەوەدان، وەک بەکارهێنانی دەرمانە نوێیەکان کە یارمەتیدەرن بۆ پاراستنی دڵ و باشترکردنی کارکردنی. هەروەها، هەندێک ئامێری نوێ هەن کە لەناو دڵدا دادەنرێن بۆ یارمەتیدانی دڵ لە پاڵنانی خوێندا.

پێشگری

• ڕێگرتنی سەرەتایی:
• • کۆنتڕۆڵکردنی فشاری خوێن (Controlling blood pressure).
• • کۆنتڕۆڵکردنی کۆلیسترۆڵ (Controlling cholesterol).
• • ڕاگرتنی کێشی تەندروست (Maintaining a healthy weight).
• • وازهێنان لە جگەرەکێشان (Quitting smoking).
• ڕێگرتنی لاوەکی:
• • خواردنی دەرمانەکان بە شێوەیەکی ڕێک (Taking medications as prescribed).
• • چاودێریکردنی نیشانەکان و ڕاپۆرتکردنی هەر گۆڕانکارییەک بۆ پزیشک (Monitoring symptoms and reporting any changes to the doctor).
• • سنووردارکردنی خوێ لە خواردندا (Limiting salt intake).
• • بەشداریکردن لە بەرنامەکانی چاکبوونەوەی دڵ (Participating in cardiac rehabilitation programs).

دۆزینەوە

دەستنیشانکردنی شکستی دڵی خێرا پشت دەبەستێت بە چەند هەنگاوێک، لەوانە پشکنینی جەستەیی، پشکنینی تاقیگەیی، وێنەگرتن، و هەندێک پشکنینی تایبەت. لە پشکنینی جەستەییدا، پزیشک گوێ لە دڵ و سییەکان دەگرێت بۆ بیستنی دەنگی نائاسایی، وەک دەنگی خرپە لە سییەکان کە نیشانەی کۆبوونەوەی شلەیە. هەروەها، پزیشک قاچەکان و پاژنەکان دەپشکنێت بۆ ئەوەی بزانێت ئایا ئاوساوییان هەیە یان نا. فشاری خوێن و لێدانی دڵیش دەپشکنرێن بۆ ئەوەی بزانرێت ئایا لە ئاستی ئاساییدان یان نا. پشکنینی تاقیگەیی بریتییە لە وەرگرتنی نمونەی خوێن بۆ پشکنینی ئاستی هەندێک ماددە، وەک (BNP) و (NT-proBNP)، کە لە کاتی شکستی دڵدا بەرز دەبنەوە. هەروەها، پشکنینی خوێن دەکرێت بۆ زانینی ئاستی کارکردنی گورچیلەکان و جگەر، چونکە شکستی دڵ دەتوانێت کاریگەری لەسەر ئەم ئەندامانەش هەبێت. پشکنینی میزیش دەکرێت بۆ زانینی بوونی پرۆتین یان کێشەی تر لە گورچیلەکاندا. وێنەگرتن بریتییە لە ئەنجامدانی تیشکی ئێکس بۆ سەر سنگ بۆ بینینی قەبارەی دڵ و بوونی شلە لە سییەکاندا. هەروەها، (Echocardiogram) ئەنجام دەدرێت، کە بریتییە لە بەکارهێنانی شەپۆلی دەنگی بۆ دروستکردنی وێنەی دڵ و دەریچەکانی. ئەم پشکنینە یارمەتیدەرە بۆ زانینی چۆنیەتی کارکردنی دڵ و ئایا کێشەیەک لە دەریچەکاندا هەیە یان نا. هەروەها، (Electrocardiogram - ECG) ئەنجام دەدرێت بۆ تۆمارکردنی چالاکییە کارەباییەکانی دڵ و زانینی ئایا لێدانی دڵ نائاساییە یان نا. هەندێک پشکنینی تایبەتیش هەن کە لەوانەیە پێویست بن، وەک (Cardiac catheterization)، کە بریتییە لە خستنە ناوەوەی بۆرییەکی باریک بۆ ناو خوێنبەرەکانی دڵ بۆ زانینی ئایا تەسکبوونەوەیان هەیە یان نا. ئەم پشکنینە زیاتر لەو کەسانەدا ئەنجام دەدرێت کە گومانی جەڵتەی دڵیان لێدەکرێت. هەموو ئەم پشکنینانە پێکەوە یارمەتیدەرن بۆ ئەوەی پزیشک بتوانێت بە وردی دەستنیشانی شکستی دڵی خێرا بکات و چارەسەری گونجاو دەست پێبکات.

بەڕێوەبردن

بەڕێوەبردنی درێژخایەنی شکستی دڵی خێرا بریتییە لە چەند هەنگاوێک کە ئامانجیان پاراستنی تەندروستی دڵ و ڕێگریکردنە لە دووبارەبوونەوەی نیشانەکان. گۆڕانکاری لە شێوازی ژیاندا بەشێکی گرنگە لەم بەڕێوەبردنەدا. ئەم گۆڕانکارییانە بریتین لە: * خواردنی خۆراکی تەندروست: پێویستە خۆراک کەم بێت لە خوێ و چەوری و دەوڵەمەند بێت بە میوە و سەوزە و دانەوێڵە تەواوەکان. * ڕاهێنانی وەرزشی بە شێوەیەکی ڕێک: ڕاهێنانی وەرزشی یارمەتیدەرە بۆ بەهێزکردنی دڵ و باشترکردنی سوڕی خوێن. پێویستە ڕاهێنانەکان بە ڕاوێژ لەگەڵ پزیشک ئەنجام بدرێن. * وازهێنان لە جگەرەکێشان و کەمکردنەوەی خواردنەوەی ماددە کحولییەکان: جگەرەکێشان و خواردنەوەی ماددە کحولییەکان زیان بە دڵ دەگەیەنن و دەبێتە هۆی خراپتربوونی دۆخەکە. * کۆنتڕۆڵکردنی کێش: زیادبوونی کێش فشاری زیاتر دەخاتە سەر دڵ، بۆیە پێویستە کێش لە ئاستێکی تەندروستدا بهێڵرێتەوە. هەروەها، پێویستە نەخۆش بە شێوەیەکی ڕێک سەردانی پزیشک بکات بۆ چاودێریکردنی دۆخی تەندروستی و دڵنیابوون لەوەی کە دەرمانەکان بە شێوەیەکی دروست کاردەکەن. پزیشک ڕەنگە پێویست بزانێت دەرمانەکان بگۆڕێت یان ڕێژەیان زیاد یان کەم بکاتەوە بەپێی پێویستی. چەند ئامێرێکی چاودێریکردن هەن کە دەتوانرێن لە ماڵەوە بەکاربهێنرێن بۆ چاودێریکردنی فشاری خوێن و لێدانی دڵ و کێش. ئەم ئامێرانە یارمەتیدەرن بۆ زانینی هەر گۆڕانکارییەک لە دۆخی تەندروستیدا و ئاگادارکردنەوەی پزیشک لە کاتی پێویستدا. هەروەها، زۆر گرنگە کە نەخۆش و خێزانەکەی دەربارەی شکستی دڵ و چۆنیەتی بەڕێوەبردنی زانیاری تەواویان هەبێت. ئەم زانیارییە یارمەتیدەرە بۆ ئەوەی نەخۆش بتوانێت بڕیاری دروست بدات دەربارەی تەندروستی خۆی و بە شێوەیەکی باشتر لەگەڵ دۆخەکەیدا ڕابێت.

هۆکاری مەترسی

• فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
• • فشاری خوێنی بەرز (Hypertension).
• • کۆلیسترۆڵی بەرز (High cholesterol).
• • قەڵەوی (Obesity).
• • جگەرەکێشان (Smoking).
• فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
• • تەمەن (Age).
• • مێژووی خێزانی نەخۆشییەکانی دڵ (Family history of heart disease).
• • نەژاد (Race).
• • نەخۆشی شەکرە (Diabetes) (هەرچەندە بەڕێوەبردنی دەکرێت، بەڵام بە تەواوی ناگۆڕدرێت).

ئالۆزەکان

• ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
• • هەناسەتەنگی توند (Severe dyspnea).
• • شۆکی دڵ (Cardiogenic shock).
• • مردنی لەناکاو (Sudden cardiac death).
• • تێکچوونی کارکردنی گورچیلەکان (Acute kidney injury).
• ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
• • شکستی دڵی درێژخایەن (Chronic heart failure).
• • تێکچوونی کارکردنی گورچیلەکان (Chronic kidney disease).
• • کەمخوێنی (Anemia).
• • کەمبوونەوەی کوالێتی ژیان (Reduced quality of life).

بەش

تاگ