شکستی تێخمەی پێش کات (Premature Ovarian Failure)
وەسف
شکستی تێخمەی پێش کات (Premature Ovarian Failure) بریتییە لە کەمبوونەوەی کارکردنی تێخمەکان پێش تەمەنی ٤٠ ساڵی. ئەم نەخۆشییە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی هۆرمۆنی ئیسترۆجین و کەمبوونەوەی توانای بەخێوکردنی کۆرپەلە. شکستی تێخمەی پێش کات دەتوانێت بەهۆی هەڵوەشاندنەوەی تێخمەکان یان نەشتەرگەرییەکانی تێخمەکانەوە ڕووبدات. ئەم نەخۆشییە لە نێوان ١% بۆ ٢%ی ژنان لە هەموو تەمەنەکاندا دەبینرێت. شکستی تێخمەی پێش کات دەتوانێت کاریگەری لەسەر تەندروستی گشتی ژنەکان بەجێبهێڵێت، لەوانەش نەخۆشییەکانی دڵ، پووکانەوەی ئێسک، و کێشە دەروونییەکان وەک خەمۆکی و دڵەڕاوکێ. هەروەها، ئەم نەخۆشییە دەتوانێت کاریگەری لەسەر پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و کوالیتی ژیان بەجێبهێڵێت.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • نەمانی سووڕی مانگانە یان بێسووڕی
- • گەرمبوونی لەش
- • خەو نەچوون
- • دڵەڕاوکێ و خەمۆکی
- • کەمبوونەوەی توانای سێکسی
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • وشکی ناوچەی زایەند
- • کێشە لە میزکردندا
- • پووکانەوەی ئێسک
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • کەمبوونەوەی توانای بەخێوکردنی کۆرپەلە
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • نەشتەرگەرییەکانی تێخمەکان: نەشتەرگەرییەکانی وەک لابردنی تێخمەکان دەتوانێت ببێتە هۆی شکستی تێخمەی پێش کات.
- • چارەسەری کیمیایی: چارەسەری کیمیایی وەک کیمۆتراپی دەتوانێت کاریگەری لەسەر تێخمەکان بەجێبهێڵێت.
- • نەخۆشییە خۆکارەکان: نەخۆشییەکانی وەک نەخۆشی خۆکارەکانی تێخمەکان دەتوانێت ببێتە هۆی شکستی تێخمەی پێش کات.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • مێژووی خێزانی
- • ژینگەی دەرەکی
- • هۆرمۆنی نائاسایی
چارەسەرەکان
- چارەسەری شکستی تێخمەی پێش کات بریتییە لە چارەسەری هۆرمۆنی (HRT) بۆ جێگرتنەوەی ئیسترۆجین و پرۆجێسترۆن. ئەم چارەسەرییە دەتوانێت نیشانەکانی وەک گەرمبوونی لەش و وشکی ناوچەی زایەند کەم بکاتەوە. هەروەها، چارەسەری دەروونی وەک چارەسەری خەمۆکی دەتوانێت یارمەتی ژنەکان بدات لە ڕووبەڕووبوونەوەی کێشە دەروونییەکان. لە هەندێک حاڵەتدا، چارەسەری نوێ وەک چارەسەری سێلی دەماری دەتوانێت بەکاربهێنرێت.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خواردنی تەندروست
- • وەرزشی بەردەوام
- • ڕێگری لە جگەرەکێشان
- • کۆنترۆڵکردنی کێشەکانی دەروونی
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام
- • چارەسەری هۆرمۆنی
- • چارەسەری دەروونی
- • چاودێری کێشی لەش
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی شکستی تێخمەی پێش کات، پزیشکەکان چەندین تاقیکردنەوە ئەنجام دەدەن. یەکەم هەنگاو بریتییە لە پشکنینی کلینیکی و پرسیارکردن لە مێژووی نەخۆشییەکانی ژنەکە. پزیشکەکان دەتوانن تاقیکردنەوەی خوێن بۆ پێوانی ئاستی هۆرمۆنی FSH و ئیسترۆجین ئەنجام بدەن. هەروەها، تاقیکردنەوەی ئەلتراسۆن دەتوانێت بەشێوەیەکی وردتر تێخمەکان پشکنین بکات. لە هەندێک حاڵەتدا، تاقیکردنەوەی جینتیک دەتوانێت بۆ دیاریکردنی هۆکارە جینتیکییەکان ئەنجام بدرێت.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی شکستی تێخمەی پێش کات بریتییە لە گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان وەک خواردنی تەندروست، وەرزشی بەردەوام، و ڕێگری لە جگەرەکێشان. چاودێری پزیشکی بەردەوام و پشکنینی خوێن بۆ ئاستی هۆرمۆنەکان گرنگە. هەروەها، چارەسەری دەروونی و پشتگیریکردنی کۆمەڵایەتی دەتوانێت یارمەتی ژنەکان بدات لە ڕووبەڕووبوونەوەی کێشەکانیان.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • جگەرەکێشان
- • خواردنی ناسەقامگیر
- • کەمبوونەوەی کێشی لەش
- • کێشەکانی دەروونی
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن
- • مێژووی خێزانی
- • نەخۆشییە خۆکارەکان
- • ژینگەی دەرەکی
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • خەمۆکی
- • دڵەڕاوکێ
- • گەرمبوونی لەش
- • کێشە لە خەوکردندا
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • پووکانەوەی ئێسک
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • وشکی ناوچەی زایەند
- • کەمبوونەوەی توانای بەخێوکردنی کۆرپەلە