سەدەف (Sedef)

وەسف

• زانیارییە سەرەتاییەکان: - پێناسەی نەخۆشی: سەدەف نەخۆشییەکی درێژخایەنی پێستە کە دەبێتە هۆی دروستبوونی پەڵەی ئەستوور و سوور لەسەر پێست، کە بە توێکڵێکی زیوویی دادەپۆشرێت. ئەم پەڵانە دەتوانن خورشتێکی زۆریان هەبێت و لە هەر شوێنێکی جەستەدا دەربکەون، بەڵام زۆربەی کات لەسەر ئەژنۆ، ئەنیشک، سەر و پشت دەردەکەون. - جۆری نەخۆشی: نەخۆشییەکی Autoimmune یە، واتە سیستەمی بەرگری لەش هەڵە دەکات و هێرش دەکاتە سەر خانەکانی پێست. - بڵاوبوونەوەی نەخۆشی: سەدەف نەخۆشییەکی باوە و نزیکەی ٢-٣٪ ی دانیشتوانی جیهان تووشی دەبن. دەتوانێت لە هەر تەمەنێکدا دەربکەوێت، بەڵام زۆربەی کات لە تەمەنی هەرزەکاری یان سەرەتای گەنجیدا دەست پێدەکات. • تایبەتمەندییە پاتۆلۆژییەکان: - گۆڕانکارییەکانی جەستە: خێرابوونی گەشەی خانەکانی پێست. بە شێوەیەکی ئاسایی، خانەکانی پێست نزیکەی مانگێک دەخایەنێت تا گەشە دەکەن و دەمرن، بەڵام لە سەدەفدا، ئەم پرۆسەیە تەنها چەند ڕۆژێک دەخایەنێت. ئەمەش دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی خانەکانی پێست لەسەر ڕووی پێست و دروستبوونی پەڵەی ئەستوور. - کاریگەری لەسەر ئەندامەکان: سەدەف بە شێوەیەکی سەرەکی کاریگەری لەسەر پێست دەکات، بەڵام دەتوانێت کاریگەری لەسەر نینۆکەکان و جومگەکان (Psoriatic Arthritis) هەبێت. - پرۆسەی نەخۆشی: نەخۆشییەکە بە شێوەیەکی درێژخایەنە و چەند قۆناغێکی هەیە، قۆناغی هەڵسانەوە (flare-ups) کە نیشانەکان توندتر دەبن و قۆناغی هێوربوونەوە (remission) کە نیشانەکان کەمتر دەبن یان نامێنن. • گرنگی کلینیکی: - ئاستی مەترسی: سەدەف نەخۆشییەکی کوشندە نییە، بەڵام دەتوانێت کاریگەرییەکی زۆری لەسەر کوالێتی ژیانی کەسەکە هەبێت. - کاریگەری لەسەر ژیان: دەتوانێت ببێتە هۆی شەرمەزاری، خەمۆکی، دڵەڕاوکێ و کێشە لە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکاندا. - پێداویستی چارەسەری: سەدەف پێویستی بە چارەسەری بەردەوام هەیە بۆ کۆنترۆڵکردنی نیشانەکان و ڕێگریکردن لە هەڵسانەوە. - ئەگەری چاکبوونەوە: سەدەف چارەسەری بنبڕی نییە، بەڵام بە چارەسەری گونجاو دەتوانرێت نیشانەکان کۆنترۆڵ بکرێن. • تایبەتمەندییە تایبەتەکان: - نیشانە تایبەتەکان: پەڵەی سوور و ئەستوور لەسەر پێست کە بە توێکڵی زیوویی دادەپۆشرێت، خورشت، وشکبوونەوە و درزبوونی پێست، گۆڕانکاری لە نینۆکەکاندا. - جیاوازی لە نەخۆشییە هاوشێوەکان: سەدەف لەگەڵ نەخۆشییەکانی تری پێست وەکو ئێگزێما (Eczema) و قارچک دەکرێت تێکەڵ بکرێت، بەڵام پشکنینی پزیشکی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دەستنیشانکردنی دروستدا. - خاڵە گرنگەکان: گرنگە کە زوو دەست بە چارەسەر بکرێت بۆ ئەوەی ڕێگری بکرێت لە بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە و کاریگەرییەکانی کەم بکرێنەوە.

نیشانەکان

• * پەڵەی سوور و ئەستوور لەسەر پێست کە بە توێکڵی زیوویی دادەپۆشرێت.
• * خورشتێکی زۆر لە پەڵەکاندا.
• * وشکبوونەوە و درزبوونی پێست، کە ڕەنگە خوێنی لێ بێت.
• * ئەستووربوون و ڕەقبوونی نینۆکەکان.
• * کون کون بوونی نینۆکەکان.
• * ئاوسان و ئازار لە جومگەکاندا (ئەگەر Psoriatic Arthritis هەبێت).
• * هەستکردن بە سووتانەوە و ئازار لە پێستدا.

هۆکارەکان

• * بۆماوەیی (Genetics): ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەت سەدەفی هەبێت، ئەگەری تووشبوونی تۆ زیاترە.
• * سیستەمی بەرگری لەش (Immune System): سەدەف نەخۆشییەکی Autoimmune یە، واتە سیستەمی بەرگری لەش هەڵە دەکات و هێرش دەکاتە سەر خانەکانی پێست.
• * هۆکارەکانی ژینگە (Environmental Factors): هەندێک هۆکاری ژینگەیی دەتوانن سەدەف دەست پێ بکەن یان خراپتری بکەن، وەکو سترێس، هەوکردن، برینداربوون و هەندێک دەرمان.
• * هەندێک دەرمان وەکو Lithium و Beta
• blockers دەتوانن سەدەف خراپتر بکەن.
• @Risk Factors:
• * مێژووی خێزانی: ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەت سەدەفی هەبێت، ئەگەری تووشبوونی تۆ زیاترە.
• * سترێس: سترێس دەتوانێت سەدەف دەست پێ بکات یان خراپتری بکات.
• * جگەرەکێشان: جگەرەکێشان ئەگەری تووشبوون بە سەدەف زیاد دەکات و دەتوانێت چارەسەرکردنی سەدەف قورستر بکات.
• * قەڵەوی (Obesity): قەڵەوی ئەگەری تووشبوون بە سەدەف زیاد دەکات.

چارەسەرەکان

• * چارەسەری موضعی (Topical Treatments): کرێم و دەرمانی تر کە ڕاستەوخۆ لەسەر پێست بەکاردەهێنرێن، وەکو کۆرتیکۆستیرۆیدەکان (Corticosteroids)، ڤیتامین D analogues، Retinoids و Calcineurin inhibitors.
• * چارەسەری ڕووناکی (Light Therapy/Phototherapy): بەکارهێنانی تیشکی سەروو بنەوشەیی (UV) بۆ هێورکردنەوەی هەوکردن و هێواشکردنەوەی گەشەی خانەکانی پێست.
• * دەرمانی سیستەمی (Systemic Medications): دەرمان کە دەخورێن یان دەدرێن لە ڕێگەی دەرزییەوە، وەکو Methotrexate، Cyclosporine و Biologics. Biologics دەرمانن کە سیستەمی بەرگری لەش ئامانج دەگرن.
• * دەرمانی زارەکی (Oral Medications): وەکو Apremilast.

پێشگری

• * پاراستنی پێست لە برینداربوون و وشکبوونەوە.
• * کەمکردنەوەی سترێس.
• * وازهێنان لە جگەرەکێشان.
• * پاراستنی کێشی تەندروست.
• * خۆپاراستن لە هەوکردنەکان.
• * بەکارهێنانی کرێمی شێدارکەر (moisturizer) بە شێوەیەکی بەردەوام.

دۆزینەوە

* پشکنینی جەستەیی (Physical Examination): پزیشک پێستی تۆ دەپشکنێت بۆ ئەوەی پەڵەکان ببینێت و نیشانەکانی تر هەڵسەنگێنێت. * بایۆپسی پێست (Skin Biopsy): ئەگەر پزیشک دڵنیا نەبێت لە دەستنیشانکردنەکە، ڕەنگە پارچەیەک لە پێست وەربگرێت بۆ پشکنینی لە ژێر مایکرۆسکۆپدا. * پرسیارکردن دەربارەی مێژووی تەندروستی و خێزانی.

بەڕێوەبردن

* بەردەوامبوون لەسەر پلانی چارەسەری کە پزیشک دیاری کردووە. * بەکارهێنانی کرێمی شێدارکەر بە شێوەیەکی بەردەوام بۆ پاراستنی پێست لە وشکبوونەوە. * خۆپاراستن لە هۆکارەکانی دەستپێکردنی سەدەف، وەکو سترێس و برینداربوون. * پەیوەندی بە گرووپەکانی پشتگیری سەدەف (Psoriasis support groups) بۆ وەرگرتنی زانیاری و پشتگیری لە کەسانی تر کە سەدەفیان هەیە. * پشکنینی بەردەوام لەلایەن پزیشکی پسپۆڕی پێست (Dermatologist) بۆ چاودێریکردنی نەخۆشییەکە و گۆڕینی چارەسەر ئەگەر پێویست بکات.

هۆکاری مەترسی

• * مێژووی خێزانی: ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەت سەدەفی هەبێت، ئەگەری تووشبوونی تۆ زیاترە.
• * سترێس: سترێس دەتوانێت سەدەف دەست پێ بکات یان خراپتری بکات.
• * جگەرەکێشان: جگەرەکێشان ئەگەری تووشبوون بە سەدەف زیاد دەکات و دەتوانێت چارەسەرکردنی سەدەف قورستر بکات.
• * قەڵەوی (Obesity): قەڵەوی ئەگەری تووشبوون بە سەدەف زیاد دەکات.

ئالۆزەکان

• * Psoriatic Arthritis: جۆرێکە لە هەوکردنی جومگەکان کە دەتوانێت ببێتە هۆی ئازار، ڕەقبوون و زیان گەیاندن بە جومگەکان.
• * نەخۆشییەکانی چاو: سەدەف دەتوانێت ببێتە هۆی هەوکردنی چاو (Uveitis)، کۆنژەنکتیڤایتس (Conjunctivitis) و کێشەکانی تر لە چاودا.
• * نەخۆشییەکانی دڵ و دەمارەکان (Cardiovascular Diseases): سەدەف ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ و دەمارەکان زیاد دەکات، وەکو جەڵتەی دڵ و جەڵتەی مێشک.
• * کێشەکانی دەروونی: سەدەف دەتوانێت ببێتە هۆی خەمۆکی، دڵەڕاوکێ و کێشەکانی تر لە تەندروستی دەروونیدا.

بەش

تاگ