سیندرۆمی کوشینگ (Cushings Syndrome)
وەسف
سیندرۆمی کوشینگ نەخۆشییەکی ئەندۆکرینیە کە لە ئەنجامی بەرزبوونەوەی کۆرتیزۆل لە خوێندا دروست دەبێت. کۆرتیزۆل هۆرمۆنێکی گرنگە کە لە لایەن غەددەی ئەدرینالەوە بەرھەم دێت و کاریگەری لەسەر کۆنتڕۆلی شەکرە، سیستەمی بەرگری، و کارلێکی دەمارەکانی لەش دەبێت. کاتێک ئاستی کۆرتیزۆل بە شێوەیەکی نائاسایی بەرز دەبێتەوە، نیشانە جۆراوجۆرەکانی سیندرۆمی کوشینگ دەردەکەوێت. ئەم نەخۆشیە دەکرێت لە ئەنجامی نەخۆشییەکانی غەددەی ئەدرینال، وەک تومەر، یان لە ئەنجامی بەکارهێنانی درێژخایەنی دەرمانە کۆرتیکۆستێرۆیدیەکان (وەک پڕێدنیزۆن) دروست ببێت. سیندرۆمی کوشینگ نەخۆشییەکی دەگمەنە، بەڵام کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر تەندروستی و کوالیتی ژیانی نەخۆشەکە دەبێت. ئەم نەخۆشیە گرنگە چونکە نەهۆڵدانێکی زۆری لەسەر سیستەمی جۆراوجۆری لەش دەبێت، لەوانە سیستەمی شەکرە، سیستەمی بەرگری، و سیستەمی دڵ و سوڕی خوێن. نەخۆشەکان ڕێژەیەکی بەرچاوی مەترسییان هەیە بۆ نەخۆشییەکانی وەک فشارخوێنی بەرز، نەخۆشی شەکرە، و پووکانەوەی ئێسک.
نیشانەکان
- **نیشانە سەرەتاییەکان:**
- • زیادبوونی کێشی لەش، بەتایبەتی لە ناوچەی سک و دەمروون
- • دەرکەوتنی هێڵی شەورە (striae) لە پێستدا
- • هەوکردنی ڕووخسار (moon face)
- • پێستێکی نازک و ئاسان بۆ برین
- • زیادبوونی مووی لەش
- **نیشانە پێشکەوتووەکان:**
- • ماندوویی و لاوازییەکی زۆر
- • فشارخوێنی بەرز
- • نەخۆشی شەکرە
- • پووکانەوەی ئێسک (ئۆستیۆپۆرۆسیس)
- • کێشە دەروونی وەک خەمۆکی یان دڵەڕاوکێ
هۆکارەکان
- **هۆکارە سەرەکییەکان:**
- 1. **تومەری غەددەی ئەدرینال:** تومەرەکان دەتوانن کۆرتیزۆلی زۆر بەرھەم بھێنن.
- 2. **تومەری هیپۆفیز (Cushing's Disease):** تومەری هیپۆفیز دەتوانێت هۆرمۆنی ACTH زۆر بەرھەم بھێنێت، کە ئەمەش غەددەی ئەدرینال وا دەکات کۆرتیزۆلی زۆر بەرھەم بھێنێت.
- 3. **بەکارهێنانی درێژخایەنی دەرمانە کۆرتیکۆستێرۆیدیەکان:** وەک پڕێدنیزۆن کە دەکرێت ببێتە هۆی زیادبوونی کۆرتیزۆل.
- **هۆکارە یارمەتیدەرەکان:**
- • نەخۆشییەکانی سیستەمی بەرگری
- • جینەتی (هەندێک کەس ڕێژەیەکی بەرزتری مەترسییان هەیە)
- • نەخۆشییەکانی هیپۆفیز
چارەسەرەکان
- چارەسەری سیندرۆمی کوشینگ دەکرێت بە چەند ڕێگەیەک. یەکەم، چارەسەری دەرمانی، وەک دەرمانەکانی کەمکردنەوەی بەرھەمی کۆرتیزۆل (وەک کێتۆکۆنازۆل). دووەم، نەشتەرگەری بۆ لابردنی تومەرەکانی هیپۆفیز یان ئەدرینال. هەروەها، چارەسەری تیشکی بۆ کەمکردنەوەی قەبارەی تومەر. لە هەندێک حاڵەتدا، چارەسەری پشتیوانە وەک دەرمانی فشارخوێن و شەکرە پێویست دەبێت.
پێشگری
- **ڕێگرتنی سەرەتایی:**
- • کەمکردنەوەی بەکارهێنانی دەرمانە کۆرتیکۆستێرۆیدیەکان
- • پاراستنی کێشی تەندروست
- • وەرزشی بەردەوام
- • خواردنی تەندروست
- **ڕێگرتنی لاوەکی:**
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام
- • پشکنینی خوێن بۆ ئاستی کۆرتیزۆل
- • چاودێری نەخۆشییەکانی هیپۆفیز یان ئەدرینال
- • چارەسەری زوو
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی سیندرۆمی کوشینگ، پزیشکەکان چەند پشکنینێک دەکەن. یەکەم، پشکنینی کلینیکی بۆ نیشانەکانی وەک زیادبوونی کێش و هەوکردنی ڕووخسار. دووەم، پشکنینی خوێن بۆ ئاستی کۆرتیزۆل و ACTH. هەروەها، پشکنینی میز بۆ کۆرتیزۆل لە میزدا. پشکنینی تیشکی (وەک MRI یان CT scan) بۆ دۆزینەوەی تومەر لە هیپۆفیز یان ئەدرینال. هەندێک جار پشکنینی تایبەتی وەک دێکسامێتازۆن suppression test دەکرێت.
بەڕێوەبردن
بۆ بەڕێوەبردنی سیندرۆمی کوشینگ، نەخۆش پێویستە کە چاودێری درێژخایەن بکات. ئەمەش بریتییە لە گۆڕانکاری لە شێوازی ژیان، وەک خواردنی تەندروست و وەرزشی بەردەوام. پشکنینی بەردەوام بۆ ئاستی کۆرتیزۆل و چاودێری نەخۆشییەکانی وەک فشارخوێن و شەکرە گرنگە. هەروەها، نەخۆش پێویستە لەگەڵ پزیشکەکەی بەردەوام بێت بۆ گۆڕانکاری لە دەرمانەکان و چارەسەرەکان.
هۆکاری مەترسی
- **فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:**
- • بەکارهێنانی زۆری دەرمانە کۆرتیکۆستێرۆیدیەکان
- • خواردنەوەی ئەلکۆل بە شێوەیەکی زۆر
- • کێشی زۆر
- • نەجوڵەی زۆر
- **فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:**
- • تەمەن (زیاتر لە ناوەڕاستی تەمەنەوە باوە)
- • جینەتی (ژنان زیاتر تووش دەبن)
- • نەخۆشییەکانی هیپۆفیز یان ئەدرینال
- • مێژووی خێزانی
ئالۆزەکان
- **ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:**
- • نەخۆشی شەکرە
- • فشارخوێنی بەرز
- • هەوکردنی زۆر
- • کێشە دەروونی
- **ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:**
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • پووکانەوەی ئێسک
- • نەخۆشی گورچیلە
- • کێشەکانی بینین