سیندرۆمی میتابۆلیک (Metabolic Syndrome)
وەسف
سیندرۆمی میتابۆلیک کۆمەڵێک فاکتەری مەترسیدارە کە ئەگەری نەخۆشیەکانی دڵ و سوڕی خوێن و شەکرە (جۆری ٢) زیاد دەکات. ئەم سیندرۆمە پێکدێت لە چەند نیشانەیەکی وەک پەستانی خوێنی بەرز، ڕێژەی کۆلسترۆلی ناتەواو، چەوری ناوپەپوولە، و بەرزی ڕێژەی شەکری خوێن. ئەم فاکتەرانە پێکەوە کاردەکەن بۆ زیادکردنی مەترسی نەخۆشیەکانی دڵ و سوڕی خوێن. سیندرۆمی میتابۆلیک بەهۆی کۆمەڵێک هۆکار پەیدا دەبێت، وەک ژینگە، ژینگەی خۆراکی، و جینەکان. ژینگەی خۆراکی ناتەواو، وەک خواردنی چەوری زۆر و شەکری زۆر، یارمەتی دەدات بۆ پەیدابوونی ئەم سیندرۆمە. هەروەها، بێجووڵەیی و کێشی زۆریش یارمەتیدەرن. ئەم سیندرۆمە زۆر باوە، بە تایبەت لە وڵاتانی پێشکەوتوو و وڵاتانی بەرەوپێشکەوتوو. لە وڵاتانی ڕۆژئاوا، نزیکەی ٢٥٪ی دانیشتوانیان تووشی ئەم سیندرۆمە دەبن. لە کوردستانیش، بەهۆی گۆڕانکارییەکانی ژینگەی خۆراکی و شێوازی ژیان، ڕێژەی تووشبوون بەرزە. ئەم سیندرۆمە گرنگە چونکە ئەگەری نەخۆشیەکانی دڵ و سوڕی خوێن و شەکرە زیاد دەکات. ئەگەر بەرەنگاری نەکرێت، دەتوانێت ببێتە هۆی نەخۆشیەکانی وەک سکەڵکوتن، نەخۆشیەکانی گورچیلە، و نەخۆشیەکانی چاو.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • پەستانی خوێنی بەرز (بەرزی پەستانی خوێن)
- • ڕێژەی کۆلسترۆلی ناتەواو (کۆلسترۆلی LDL بەرز و کۆلسترۆلی HDL نزم)
- • چەوری ناوپەپوولە (چەوری زۆر لە ناوپەپوولە)
- • بەرزی ڕێژەی شەکری خوێن
- • کێشی زۆر یان چەوری زۆر
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • نەخۆشیەکانی دڵ و سوڕی خوێن
- • شەکرە (جۆری ٢)
- • نەخۆشیەکانی گورچیلە
- • نەخۆشیەکانی چاو
- • نەخۆشیەکانی جەگەر
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • ژینگەی خۆراکی ناتەواو: خواردنی چەوری زۆر و شەکری زۆر
- • بێجووڵەیی: کەمبوونی چالاکیی جەستەیی
- • کێشی زۆر یان چەوری زۆر
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • جینەکان: مێژووی خێزانی تووشبوون بە سیندرۆمی میتابۆلیک
- • تەمەن: ئەگەری تووشبوون لەگەڵ تەمەندا زیاد دەکات
- • جێندەر: پیاوان زیاتر تووش دەبن
چارەسەرەکان
- چارەسەری سیندرۆمی میتابۆلیک بریتییە لە چەند ڕێگەیەک. لە ڕێگەی دەرمانەوە، دەرمانەکانی وەک دەرمانی کەمکردنەوەی پەستانی خوێن، دەرمانی کۆلسترۆل، و دەرمانی شەکرە بەکار دەهێنرێت. لە ڕێگەی نەشتەرگەرییەوە، نەشتەرگەریی کەمکردنەوەی کێش دەکرێت بۆ ئەوانەی کێشی زۆریان هەیە. لە ڕێگەی چارەسەری پشتیوانەوە، ڕاوێژکاری خۆراکی و چالاکیی جەستەیی دەکرێت. هەروەها، چارەسەری نوێ وەک دەرمانەکانی تایبەت بە سیندرۆمی میتابۆلیک لە پەرەسەندندایە.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خواردنی تەندروست
- • چالاکیی جەستەیی بەردەوام
- • کۆنتڕۆڵکردنی کێش
- • وازھێنان لە جگەرە
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری پەستانی خوێن
- • چاودێری ڕێژەی شەکری خوێن
- • چاودێری ڕێژەی کۆلسترۆل
- • چاودێری کێش
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی سیندرۆمی میتابۆلیک، پزیشکەکان چەند پشکنینێک دەکەن. لە پشکنینی کلینیکی، پەستانی خوێن، کێش، و چەوری ناوپەپوولە دەپشکنن. لە پشکنینی خوێندا، ڕێژەی شەکری خوێن، کۆلسترۆل، و تریگلیسیرید دەپێورێت. هەروەها، پشکنینی ئیمێجینگ وەک سۆنۆگرافی دەکرێت بۆ دیاریکردنی چەوری ناوپەپوولە. پزیشکەکان هەروەها پشکنینی تایبەتی وەک پشکنینی گلوکۆز دەکەن بۆ دیاریکردنی شەکرە.
بەڕێوەبردن
بۆ بەڕێوەبردنی سیندرۆمی میتابۆلیک بە درێژخایەن، گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان گرنگن. خواردنی تەندروست، چالاکیی جەستەیی بەردەوام، و کۆنتڕۆڵکردنی کێش پێویستن. هەروەها، چاودێری بەردەوام لە پەستانی خوێن، ڕێژەی شەکری خوێن، و ڕێژەی کۆلسترۆل دەکرێت. پزیشکەکان پێشنیاری دەکەن کە نەخۆشەکان بە شێوەیەکی بەردەوام سەردانی پزیشک بکەن بۆ چاودێری و پشکنینی بەردەوام.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • خواردنی ناتەواو
- • بێجووڵەیی
- • کێشی زۆر
- • جگەرەکێشان
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن
- • جێندەر
- • مێژووی خێزانی
- • جینەکان
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • پەستانی خوێنی بەرز
- • بەرزی ڕێژەی شەکری خوێن
- • چەوری ناوپەپوولە
- • نەخۆشیەکانی دڵ و سوڕی خوێن
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • شەکرە (جۆری ٢)
- • نەخۆشیەکانی گورچیلە
- • نەخۆشیەکانی چاو
- • نەخۆشیەکانی جەگەر