سیندرۆمی سێلای بەتاڵ (Empty Sella Syndrome)
وەسف
سیندرۆمی سێلای بەتاڵ حاڵەتێکی پزیشکییە کە لە ئەنجامی بەتاڵبوونی بەشێک یان هەمووی سێلای تورسیکا ڕوودەدات، کە بەشێکە لە کەوەری مێشک کە هیپۆفیز لەخۆدەگرێت. لەم حاڵەتەدا، هیپۆفیز کەم دەبێتەوە یان بەتاڵ دەبێت، و بە شلەی مێشک-مۆڕە (CSF) دادەپۆشرێت. ئەم حاڵەتە دەکرێت بە دوو جۆر دابەش بکرێت: سێلای بەتاڵی سەرەتایی و سێلای بەتاڵی دووەمی. سێلای بەتاڵی سەرەتایی بە شێوەیەکی خۆڕسک ڕوودەدات و هۆکارەکەی نادیارە، لەکاتێکدا سێلای بەتاڵی دووەمی لە ئەنجامی نەخۆشییەکانی وەک شێرپەنجە، نەشتەرگەری، یان هەوکردنی هیپۆفیز ڕوودەدات. ئەم حاڵەتە بە شێوەیەکی باو لە نێو ژناندا، بە تایبەتی ئەوانەی کە کێشیان زۆرە یان پەستانی خوێنیان بەرزە، دەبینرێت. هەرچەندە زۆربەی کاتەکان نیشانەیەکی نییە، بەڵام دەکرێت ببێتە هۆی کێشە هۆرمۆنییەکان یان نیشانەکانی پەیوەست بە فشاری مێشک. بەهۆی ئەوەی هیپۆفیز ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە کۆنتڕۆڵکردنی هۆرمۆنەکان، سیندرۆمی سێلای بەتاڵ دەکرێت کاریگەری لەسەر چەندین فەرمانی لەش بکات، وەک گەشەکردن، کاری ڕژێنی تایەرۆید، و کۆنتڕۆڵکردنی ئاو و خوێ.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • سەرئێشە
- • بینین ناڕێک (وەک کەمبوونەوەی بینین یان بینینی دووڕوو)
- • ماندوویی
- • کێشەی یادەوەری
- • دەردی مل
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • کێشە هۆرمۆنییەکان (وەک کەمکاری تایەرۆید یان کەمکاری ئەدریناڵ)
- • کەمبوونەوەی میلەت
- • کێشەکانی سووڕی مانگانە
- • گەورەبوونی دەست و پێ
- • فشاری مێشک
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • بەتاڵبوونی سێلای تورسیکا بە شلەی مێشک-مۆڕە (CSF)
- • کەمبوونەوەی هیپۆفیز بە هۆکاری نادیار (سێلای بەتاڵی سەرەتایی)
- • نەخۆشییەکانی وەک شێرپەنجە، نەشتەرگەری، یان هەوکردنی هیپۆفیز (سێلای بەتاڵی دووەمی)
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • پەستانی خوێنی بەرز
- • کێشی زۆر
- • هەوکردنی مێشک
چارەسەرەکان
- چارەسەری سیندرۆمی سێلای بەتاڵ بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر کۆنتڕۆڵکردنی نیشانەکان و کێشە هۆرمۆنییەکان دامەزراوە. ئەگەر کێشە هۆرمۆنییەکان هەبن، دەرمانی جێگرەوەی هۆرمۆن وەک لێڤۆتایرۆکسین بۆ کەمکاری تایەرۆید یان کۆرتیزۆڵ بۆ کەمکاری ئەدریناڵ دەدرێت. لە هەندێک حاڵەتدا، نەشتەرگەری دەکرێت بۆ چارەسەری کێشەکانی بینین یان فشاری مێشک. چارەسەری پشتیوانە وەک چاودێری بینین و چاودێری دەروونی دەکرێت پێشنیار بکرێت.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • کۆنتڕۆڵکردنی کێش
- ە• چاودێری پەستانی خوێن
- • خۆراکی تەندروست
- • چالاکییە وەرزشییەکان
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام
- • تاقیکردنەوەی هۆرمۆنی
- • چاودێری بینین
- • دەرمان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی نیشانەکان
دۆزینەوە
سیندرۆمی سێلای بەتاڵ بە شێوەیەکی باو لە ڕێگەی تیشکی MRI یان CT دەدۆزرێتەوە، کە دەتوانرێت بەتاڵبوونی سێلای تورسیکا دەربخات. پزیشکەکان دەتوانن لە ڕێگەی تاقیکردنەوەی خوێن هەندێک لە کێشە هۆرمۆنییەکان دەستنیشان بکەن. هەروەها، چاودێری نیشانەکان وەک سەرئێشە و کێشەکانی بینین دەکرێت بەشێک لە پرۆسەی دەستنیشانکردن بێت.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی سیندرۆمی سێلای بەتاڵ پێویستی بە چاودێری بەردەوام و چاودێری نیشانەکان هەیە. پێویستە نەخۆشەکان بە شێوەیەکی بەردەوام چاودێری پزیشکی بکەن و تاقیکردنەوەی هۆرمۆنی بەردەوام بکەن. گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان وەک خۆراکی تەندروست، چالاکییە وەرزشییەکان، و کۆنتڕۆڵکردنی کێش دەکرێت یارمەتی بدات لە کۆنتڕۆڵکردنی نیشانەکان. هەروەها، چاودێری دەروونی و پشتیوانی کۆمەڵایەتی دەکرێت بەشێک لە بەڕێوەبردنی درێژخایەن بێت.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • کێشی زۆر
- • پەستانی خوێنی بەرز
- • نەخۆشی شەکرە
- • نەخوشییەکانی دڵ و سووڕی خوێن
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (لە نێو ژنان لە تەمەنی ٣٠-٥٠ ساڵیدا باوترە)
- • جێندەر (ژنان زیاتر مەترسییان هەیە)
- • مێژووی خێزانی نەخۆشییەکانی هیپۆفیز
- • نەخۆشییەکانی لەدایکبوون
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • سەرئێشەی بەردەوام
- • کێشەکانی بینین
- • ماندوویی
- • کێشە هۆرمۆنییەکان
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • کەمکاری هیپۆفیز
- • کێشەکانی سووڕی مانگانە
- • گەورەبوونی دەست و پێ
- • کێشەکانی دڵ و سووڕی خوێن