سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش (Sick Sinus Syndrome)
وەسف
سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش (Sick Sinus Syndrome - SSS) کۆمەڵێک حاڵەتە کە تێیدا گرێی ساینۆس (SA node)، کە ڕێکخەری سروشتی لێدانی دڵە، بە دروستی کار ناکات. گرێی ساینۆس دەکەوێتە بەشی سەرەوەی دڵی ڕاست و بەرپرسە لە دەستپێکردنی لێدانی دڵ بە ناردنی سیگناڵی کارەبایی. کاتێک گرێی ساینۆس بە دروستی کار ناکات، دەبێتە هۆی لێدانی دڵ کە زۆر خێرایە (تاکیکاردی)، زۆر هێواشە (برادیکاردی)، یان تێکەڵەیەک لە هەردووکیان. هەروەها ڕەنگە دڵ لە لێدانە ئاساییەکان ڕاوەستێت یان لێدانی نائاسایی هەبێت. پەرەسەندنی سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش دەتوانێت بەهۆی چەندین هۆکارەوە بێت، لەوانە پیربوون، نەخۆشییەکانی دڵ (وەک نەخۆشییەکانی دەماری خوێنبەرەکان و نەخۆشییەکانی ماسولکەی دڵ)، هەندێک دەرمان، و هەندێک حاڵەتی پزیشکی وەکو هایپۆتایرۆیدیزم. لە هەندێک حاڵەتدا، هۆکاری ڕاستەقینەی سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش دیار نییە. نەخۆشییەکە دەتوانێت کاریگەری لەسەر هەر کەسێک هەبێت، بەڵام زیاتر لە کەسانی بەتەمەن باوە. ئەگەرچی ڕێژەی بڵاوبوونەوەی وردی سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش دیار نییە، بەڵام بە یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی دانانی ئامێری ڕێکخەری لێدانی دڵ دادەنرێت، بەتایبەتی لە کەسانی بەتەمەن. گرنگی ئەم نەخۆشییە لەوەدایە کە دەتوانێت ببێتە هۆی نیشانەی جدی وەکو سەرگێژخواردن، بێهۆشی، هەناسەتەنگی، و ماندوێتی، کە دەتوانن کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر کوالێتی ژیانی کەسەکە هەبێت. لە هەندێک حاڵەتدا، سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش دەتوانێت ببێتە هۆی ئاڵۆزییەکانی مەترسیدار وەکو جەڵتەی مێشک و وەستانی دڵ. بۆیە، دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی دروستی ئەم نەخۆشییە زۆر گرنگە. سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش دەتوانێت کاریگەری لەسەر هەموو تەمەنەکان هەبێت، بەڵام زیاتر لە کەسانی سەروو 50 ساڵ دەبینرێت. لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێک هۆکاری مەترسی هەن کە دەتوانن ئەگەری تووشبوون بەم نەخۆشییە زیاد بکەن، وەکو نەخۆشییەکانی دڵ، بەکارهێنانی هەندێک دەرمان، و هەندێک حاڵەتی بۆماوەیی. دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی زووی سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکان و ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • سەرگێژخواردن (Sargijzhwardin): هەستکردن بە سووڕانەوە یان ناجێگیری.
- • ماندوێتی (Manduweti): هەستکردن بە شەکەتی و بێهێزی بەبێ هۆکارێکی دیار.
- • هەناسەتەنگی (Hanasatangy): قورسی لە هەناسەدان، بەتایبەتی لە کاتی چالاکیدا.
- • لێدانی دڵ کە زۆر هێواشە (Lêdani dill ka zor hêwasha): هەستکردن بەوەی دڵ بە هێواشی لێدەدات.
- • سینگ ئێشە (Sing êsha): ئازار یان ناڕەحەتی لە سینگدا.
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • بێهۆشی (Bêhoshî): لەدەستدانی هۆشیاری بۆ ماوەیەکی کورت.
- • گێژبوون (Gêj bûn): هەستکردن بە تێکچوونی هۆش و سەرلێشێواوی.
- • بیرچوونەوە (Bîr chûnawa): کێشە لە بیرکردنەوە و لەبیرکردنی شتەکان.
- • تێکچوونی بینین (Têkchûni bînîn): کێشە لە بینیندا، وەکو بینینی ناڕوون یان دوو بینین.
- • وەستانی دڵ (Wastani dill): لە حاڵەتە زۆر مەترسیدارەکاندا، دڵ لە لێدان دەوەستێت.
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • پیربوون (Pîrbûn): لەگەڵ زیادبوونی تەمەن، شانەکانی گرێی ساینۆس دەتوانن زیان ببینن و کاراییان کەم ببێتەوە.
- • نەخۆشییەکانی دڵ (Nexoshîyekani dill): نەخۆشییەکانی وەکو نەخۆشییەکانی دەماری خوێنبەرەکان، نەخۆشییەکانی ماسولکەی دڵ (کاردیۆمایۆپاتی)، و هەوکردنی ماسولکەی دڵ (میۆکاردیت) دەتوانن زیان بە گرێی ساینۆس بگەیەنن.
- • دەرمانەکان (Dermanekan): هەندێک دەرمان وەکو بێتا بلۆکەرەکان، دیجۆکسین، و هەندێک دەرمانی دژە خەمۆکی دەتوانن کاریگەری لەسەر کارکردنی گرێی ساینۆس هەبێت و ببنە هۆی سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • نەخۆشییەکانی غودەی دەرەقی (Nexoshîyekani ghuday daraqî): کەمبوونەوەی چالاکیی غودەی دەرەقی (هایپۆتایرۆیدیزم).
- • تێکچوونی هاوسەنگی ئاوی خوێ (Têkchûni hawsaengî awî xwên): وەکو کەمبوونەوەی ئاستی پۆتاسیۆم یان مەگنیسیۆم لە خوێندا.
- • نەشتەرگەری دڵ (Nashtargary dill): هەندێک نەشتەرگەری دڵ دەتوانن زیان بە گرێی ساینۆس بگەیەنن.
چارەسەرەکان
- چارەسەری سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش ئامانجی کەمکردنەوەی نیشانەکان و ڕێگریکردنە لە ئاڵۆزییەکان. هەڵبژاردنی چارەسەر پشت دەبەستێت بە توندی نیشانەکان و هۆکاری سەرەکی نەخۆشییەکە. لە هەندێک حاڵەتدا، ئەگەر نیشانەکان سووک بن، ڕەنگە هیچ چارەسەرێک پێویست نەبێت.
- دەرمانەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ کۆنتڕۆڵکردنی لێدانی دڵ. دەرمانەکانی وەکو ئەترۆپین دەتوانن بۆ زیادکردنی لێدانی دڵ بەکاربهێنرێن لە حاڵەتەکانی برادیکاردی (لێدانی دڵ کە زۆر هێواشە). لە حاڵەتەکانی تاکیکاردی (لێدانی دڵ کە زۆر خێرایە)، دەرمانەکانی وەکو بێتا بلۆکەرەکان و کالسیۆم چەنڵ بلۆکەرەکان دەتوانن بۆ هێواشکردنەوەی لێدانی دڵ بەکاربهێنرێن. هەروەها دەرمانی دژە لێدانی نائاسایی دڵ (Antiarrhythmic drugs) دەتوان
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • کۆنتڕۆڵکردنی پەستانی خوێن (Kontrôlkirdini pasharî xwên): پاراستنی پەستانی خوێن لە ئاستی تەندروستدا.
- • کۆنتڕۆڵکردنی کۆلیسترۆڵ (Kontrôlkirdini kolîstrôl): پاراستنی ئاستی کۆلیسترۆڵ لە ئاستی تەندروستدا.
- • وازهێنان لە جگەرەکێشان (Wazhênan la jigarrakêshan): جگەرەکێشان زیان بە دڵ دەگەیەنێت.
- • ڕاگرتنی کێشی تەندروست (Ragirtini kêshî tendrust): قەڵەوی ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ زیاد دەکات.
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • بەکارهێنانی دەرمانەکان بە ڕێنمایی پزیشک (Bahênerani dermanekan ba rêinmayî pizishk): خۆپاراستن لە بەکارهێنانی دەرمانەکان بەبێ ڕاوێژی پزیشک.
- • پشکنینی بەردەوامی دڵ (Pishkinînî bardewamî dill): ئەنجامدانی پشکنینی بەردەوامی دڵ بۆ دەستنیشانکردنی زووی هەر کێشەیەک.
- • پابەندبوون بە چارەسەرەکان (Pabendbûn ba charasarekan): پابەندبوون بە چارەسەرەکان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی نەخۆشییەکانی دڵ.
- • گۆڕینی شێوازی ژیان (Ghôrrînî shêwazî jiyan): گۆڕینی شێوازی ژیان بۆ شێوازێکی تەندروستتر.
دۆزینەوە
دەستنیشانکردنی سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش پشت دەبەستێت بە کۆمەڵێک هەنگاو، لەوانە وەرگرتنی مێژووی تەندروستی ورد لە نەخۆشەکە و ئەنجامدانی پشکنینی جەستەیی. پزیشکەکە سەرەتا پرسیار لە نەخۆشەکە دەکات دەربارەی نیشانەکانی، وەکو سەرگێژخواردن، بێهۆشی، هەناسەتەنگی، و لێدانی دڵ کە زۆر خێرایە یان زۆر هێواشە. هەروەها پرسیار دەربارەی مێژووی نەخۆشییەکانی دڵ لە خێزاندا و بەکارهێنانی هەر دەرمانێک دەکات. لە پشکنینی جەستەییدا، پزیشکەکە گوێ لە لێدانی دڵی نەخۆشەکە دەگرێت و فشاری خوێنی دەپێوێت. پشکنینە تاقیگەییەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن بۆ دەستنیشانکردنی هۆکارەکانی دیکەی نیشانەکان. پشکنینی خوێن دەتوانێت ئاستی ئەلیکترۆلیتەکان (وەکو پۆتاسیۆم و مەگنیسیۆم) و هۆرمۆنەکانی غودەی دەرەقی بپێوێت، چونکە تێکچوونی ئەم ماددانە دەتوانێت کاریگەری لەسەر لێدانی دڵ هەبێت. هەروەها پشکنینی خوێن دەتوانێت نیشانەکانی هەوکردن یان نەخۆشییەکانی دیکەی دڵ دەستنیشان بکات. وێنەگرتنی دڵ دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ هەڵسەنگاندنی پێکهاتە و کارکردنی دڵ. ئەلکترۆکاردیۆگرام (ECG یان EKG) پشکنینێکی سەرەکییە بۆ دەستنیشانکردنی سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش. ECG تۆمارێکی کارەبایی لێدانی دڵە و دەتوانێت لێدانی نائاسایی دڵ و وەستانی دڵ و کێشەکانی دیکەی گرێی ساینۆس دەستنیشان بکات. هۆڵتەر مۆنیتەر (Holter monitor) جۆرێکە لە ECG کە بۆ ماوەی 24 بۆ 48 کاتژمێر بەردەوام تۆمار دەکرێت، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ دەستنیشانکردنی لێدانی نائاسایی دڵ کە لە کاتی پشکنینی ECG ئاسایی دەرناکەون. ئیڤێنت مۆنیتەر (Event monitor) ئامێرێکی دیکەیە کە بۆ ماوەیەکی درێژتر بەکاردێت و تەنها کاتێک تۆمار دەکات کە نەخۆشەکە نیشانەی هەبێت. تستەکانی تایبەت وەکو تاقیکردنەوەی کارەبایی فیزیۆلۆژی (Electrophysiology study - EPS) دەتوانن بۆ هەڵسەنگاندنی کارکردنی گرێی ساینۆس و دەستنیشانکردنی هۆکاری لێدانی نائاسایی دڵ بەکاربهێنرێن. لە کاتی EPS، کاتێتەرێک لە ڕێگەی دەمارێکەوە دەچێتە ناو دڵ و سیگناڵی کارەبایی دەدرێت بۆ هاندانی دڵ. ئەم پشکنینە یارمەتیدەرە بۆ دەستنیشانکردنی کێشەکان لە سیستەمی کارەبایی دڵ و دیاریکردنی باشترین چارەسەر.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەن و شوێنکەوتنی بەردەوام پێویستە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • بەکارهێنانی هەندێک دەرمان (Bahênerani hendêk derman): خۆپاراستن لە بەکارهێنانی ئەو دەرمانانەی کە دەتوانن کاریگەری لەسەر لێدانی دڵ هەبێت، بە ڕاوێژکردن لەگەڵ پزیشک.
- • کۆنتڕۆڵکردنی نەخۆشییەکانی دڵ (Kontrôlkirdini nexoshîyekani dill): چارەسەرکردنی نەخۆشییەکانی دڵ وەکو پەستانی خوێن و کۆلیسترۆڵ.
- • ڕاگرتنی هاوسەنگی ئاوی خوێ (Ragirtini hawsaengî awî xwên): دڵنیابوون لە ئاستی دروستی پۆتاسیۆم و مەگنیسیۆم لە خوێندا.
- • شێوازی ژیانی تەندروست (Shêwazî jiyanî tendrust): وازهێنان لە جگەرەکێشان و کەمکردنەوەی کێش.
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (Taman): زیادبوونی تەمەن، بەتایبەتی سەروو 50 ساڵ.
- • نەخۆشییەکانی دڵ لە مێژووی خێزاندا (Nexoshîyekani dill la mêzhûy xêzanda): بوونی مێژووی نەخۆشییەکانی دڵ لە خێزاندا.
- • هەندێک حاڵەتی بۆماوەیی (Hendêk hallati bômaweyî): هەندێک حاڵەتی بۆماوەیی دەتوانن ئەگەری تووشبوون بە سیندرۆمی ساینۆسی نەخۆش زیاد بکەن.
- • بوونی نەخۆشییەکانی دیکەی دڵ (Bûnî nexoshîyekani dîkey dill): بوونی نەخۆشییەکانی دڵ وەکو نەخۆشییەکانی دەماری خوێنبەرەکان.
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • سەرگێژخواردن و بێهۆشی (Sargijzhwardin û bêhoshî): بەهۆی کەمبوونەوەی خوێن بۆ مێشک.
- • هەناسەتەنگی (Hanasatangy): بەهۆی ناتەواوی لێدانی دڵ.
- • سینگ ئێشە (Sing êsha): بەهۆی کەمبوونەوەی ئۆکسجین بۆ دڵ.
- • ماندوێتی و بێهێزی (Manduweti û bêhêzî): بەهۆی کەمبوونەوەی توانای دڵ بۆ پاڵنانی خوێن.
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • جەڵتەی مێشک (Jalltay mêshk): بەهۆی دروستبوونی خوێن مەین لە دڵ و گەیشتنی بە مێشک.
- • وەستانی دڵ (Wastani dill): لە حاڵەتە زۆر مەترسیدارەکاندا.
- • دابەزینی فشاری خوێن (Dabazinî fisharî xwên): بەهۆی ناتەواوی لێدانی دڵ.
- • کەمبوونەوەی کوالێتی ژیان (Kambûnaway kuwalêtî jiyan): بەهۆی نیشانە بەردەوامەکان.