سیندرۆمی تێخمەی چەندکیسەیی (Polycystic Ovary Syndrome)
وەسف
سیندرۆمی تێخمەی چەندکیسەیی (PCOS) نەخۆشییەکی هۆرمۆنییە کە ژنان لە تەمەنی بەکامەوەدا تووشی دەبێت. ئەم نەخۆشیە بەهۆی نائاسایی لە هۆرمۆنەکانی ژنانەوە دروست دەبێت، بەتایبەتی زیادبوونی هۆرمۆنی ئەندرۆجین (هۆرمۆنی نێرینە). ئەمە دەبێتە هۆی دروستبوونی چەند کیسەی بچووک لەسەر تێخمە و نائاسایی لە سوڕی مانگانە. PCOS یەکێکە لە نەخۆشیە هۆرمۆنییەکانی ژنان کە زۆر باوە، بەڵام زۆر جار نەدەزانرێت یان هەڵە دەزانرێت. ئەم نەخۆشیە لە نزیکەی ١٠% هەتا ١٥%ی ژنانی تەمەنی بەکامەوەدا ڕوودەدات. PCOS گرنگە چونکە دەتوانێت ببێتە هۆی کێشە تەندروستییە درێژخایەنەکان وەک نەخۆشی شەکرە، نەخۆشی دڵ، و نەخۆشیەکانی جگەر. هەروەها، PCOS دەتوانێت کاریگەری لەسەر توانایی منداڵبوون هەبێت و زۆر جار دەبێتە هۆی قورسی لە دووگیانبوون.
نیشانەکان
- **نیشانە سەرەتاییەکان:**
- • نائاسایی لە سوڕی مانگانە (کەم یان زۆر بوونی خوێن)
- • زیادبوونی موو لە دەموچاو و جەستە (hirsutism)
- • چڕبوونی پێست و دروستبوونی گەڕەک (ئەکنی)
- • قورسی لە کێش کەمکردنەوە یان زیادبوونی کێش
- • دەرکەوتنی کیسە لەسەر تێخمە بەهۆی سۆنەر
- **نیشانە پێشکەوتووەکان:**
- • نەخۆشی شەکرە جۆری ٢
- • فشارخوێنی بەرز
- • چڕی خوێنی نائاسایی
- • خەوپەرستێکی نەخۆشی (sleep apnea)
- • نەخۆشی دڵ
هۆکارەکان
- **هۆکارە سەرەکییەکان:**
- ١. **نائاسایی هۆرمۆنی:** زیادبوونی هۆرمۆنی ئەندرۆجین (وەک testosterone) کە دەبێتە هۆی نیشانەکانی وەک زیادبوونی موو و چڕبوونی پێست.
- ٢. **بەرگری ئەنسۆلین:** ناتوانینی جەستە بە کاریگەری ئەنسۆلین بەکاربهێنێت، کە دەبێتە هۆی زیادبوونی هۆرمۆنی ئەندرۆجین.
- ٣. **هۆکاری بۆماوەیی:** PCOS ڕەنگە بۆماوەیی بێت و لە خێزانەکاندا بڵاوببێتەوە.
- **هۆکارە یارمەتیدەرەکان:**
- • کێشی زۆر
- • نەخۆشی شەکرە لە خێزان
- • کەمی ڕێکخستنی خۆراک
چارەسەرەکان
- چارەسەری PCOS بریتییە لە کۆنترۆڵکردنی نیشانەکان و کەمکردنەوەی مەترسی ئاڵۆزییەکان. دەرمانەکان بریتین لە:
- • **قرصی مانگانە** بۆ ڕێکخستنی سوڕی مانگانە
- • **مێتفۆرمین** بۆ کۆنترۆڵکردنی بەرگری ئەنسۆلین
- • **ئەنتی ئەندرۆجین** بۆ کەمکردنەوەی مووی زۆر
- • **Clomiphene** بۆ یارمەتیدانی منداڵبوون
- هەروەها، گۆڕانکاری لە ژیاندا وەک کێش کەمکردنەوە و وەرزش زۆر گرنگە. لە هەندێک حاڵەتدا، نەشتەرگەری (وەک لیزەری کیسەکان) پێویست دەبێت.
پێشگری
- **ڕێگرتنی سەرەتایی:**
- • پاراستنی کێشی تەندروست
- • ڕێکخستنی خۆراکی تەندروست
- • وەرزشی بەردەوام
- • کۆنترۆڵکردنی شەکرە
- **ڕێگرتنی لاوەکی:**
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام
- • دەرمان بۆ کۆنترۆڵکردنی هۆرمۆنەکان
- • چارەسەری نەخۆشیە پەیوەندیدارەکان
دۆزینەوە
پزیشکەکان PCOS بە پشتبەستن بە نیشانە کلینیکیەکان، پشکنینی خوێن، و سۆنەر دەناسنەوە. پشکنینی خوێن بۆ پێوانی هۆرمۆنەکان (وەک LH, FSH, testosterone) ئەنجام دەدرێت. سۆنەری تێخمەش بۆ دۆزینەوەی کیسە بچووکەکان بەکاردەهێنرێت. هەروەها، پزیشکەکان دەتوانن پشکنینی بەرگری ئەنسۆلین بکەن بۆ دیاریکردنی نەخۆشی شەکرە.
بەڕێوەبردن
بۆ بەڕێوەبردنی PCOS، پەیڕەوی خۆراکی تەندروست و وەرزشی بەردەوام گرنگە. چاودێری پزیشکی بەردەوام و پشکنینی خوێن بۆ کۆنترۆڵکردنی هۆرمۆنەکان پێویستە. ژنەکان پێویستە کێشی تەندروستیان هەبێت و نەخۆشیە پەیوەندیدارەکان وەک شەکرە و فشارخوێن چاودێری بکەن.
هۆکاری مەترسی
- **فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:**
- • کێشی زۆر
- • نەخۆشی شەکرە
- • بێجووڵەیی
- • خۆراکی ناسەقامگیر
- **فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:**
- • مێژووی خێزانی PCOS
- • تەمەن (لە نێوان ١٥-٤٤ ساڵیدا)
- • ڕەگەز (زیاتر لە ئەسیایی و هیسپانیکەکان)
- • نەخۆشی شەکرە لە دووگیانیدا
ئالۆزەکان
- **ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:**
- • نەخۆشی شەکرەی دووگیانی
- • فشارخوێنی بەرز لە دووگیانیدا
- • لەدایکبوونی پێشوەختە
- **ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:**
- • نەخۆشی شەکرە جۆری ٢
- • نەخۆشی دڵ
- • نەخۆشی جگەری چەوری
- • نەخۆشی سوڕی خوێن