زیادەی کۆلێسترۆل (Hypercholesterolemia)
وەسف
زیادەی کۆلێسترۆل یان هایپەرکۆلێسترۆلێمیا (Hypercholesterolemia) بریتییە لە بەرزبوونەوەی ئاستی کۆلێسترۆل لە خوێندا. کۆلێسترۆل مادەیەکی چەورییە کە لە لایەن جەستەوە بەرھەم دێت و ھەروەھا لە ڕێگەی خواردنەوە دەخرێتە ناو جەستەوە. کۆلێسترۆل دوو جۆری سەرەکی ھەیە: کۆلێسترۆلی چاک (HDL) و کۆلێسترۆلی خراپ (LDL). کاتێک ئاستی کۆلێسترۆلی خراپ (LDL) بەرز دەبێتەوە، دەتوانێت ببێتە ھۆی دروستبوونی پەڵەی چەوری لە دەمارەکاندا (atherosclerosis)، کە ئەمەش دەبێتە ھۆی تەنگبوونی دەمارەکان و کەمبوونەوەی خوێنی گەیشتن بە دڵ و مێشک. زیادەی کۆلێسترۆل بە شێوەیەکی باو لە ناو خەڵکدا دەبینرێت، بە تایبەتی لە وڵاتانی پێشکەوتوو کە خواردنی چەوری و ژیانی نەجوڵاویان ھەیە. ئەم نەخۆشییە زۆر گرنگە چونکە دەتوانێت ببێتە ھۆی نەخۆشییەکانی دڵ، جەڵتەی مێشک، و ئاڵۆزییەکانی دەمارەکان. بە بێ چارەسەر، زیادەی کۆلێسترۆل دەتوانێت کاریگەرییەکی خراپی لەسەر تەندروستی ھەبێت و ژیانی کەسەکە بکاتەوە.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • بێ نیشانە بوون (زیادەی کۆلێسترۆل زۆربەی کات نیشانەی سەرەتایی نابێت)
- • ماندوویی و بێ ھێزی
- • سەرئێشە
- • ئازاری سینگ
- • بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • ئازاری دڵ (angina)
- • جەڵتەی مێشک
- • جەڵتەی دڵ
- • تەنگەنەفەس
- • قەڵەوی لە دەست و قاچ
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • جینەتی: ھەندێک کەس بە ھۆی جینەتییەوە زیاتر لە کۆلێسترۆل بەرھەم دەھێنن.
- • خواردنی ناسەقامگیر: خواردنی چەورییەکان و کۆلێسترۆلی زۆر دەبێتە ھۆی بەرزبوونەوەی کۆلێسترۆل.
- • نەجوڵاوی: ژیانی نەجوڵاوی دەبێتە ھۆی کەمبوونەوەی کۆلێسترۆلی چاک (HDL).
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • قەڵەوی
- • جگەرەکێشان
- • خواردنی شەکر و کاربۆھیدراتی زۆر
چارەسەرەکان
- چارەسەری زیادەی کۆلێسترۆل بریتییە لە گۆڕانکارییەکانی ژیان و بەکارھێنانی دەرمان. دەرمانەکانی وەک ستاتینەکان (statins) بە شێوەیەکی باو بەکاردەھێنرێن بۆ کەمکردنەوەی ئاستی کۆلێسترۆلی خراپ (LDL). ھەروەھا، دەرمانەکانی وەک fibrates و niacin دەتوانن بەکاربھێنرێن بۆ باشترکردنی ئاستی کۆلێسترۆلی چاک (HDL). لە ھەندێک حاڵەتی دەگمەندا، نەشتەرگەری وەک LDL apheresis دەکرێت بۆ کەمکردنەوەی کۆلێسترۆل.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خواردنی تەندروست و کەم چەوری
- • وەرزشی بەردەوام
- • کۆنتڕۆڵکردنی کێش
- • پێشگیری لە جگەرەکێشان
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری بەردەوامی ئاستی کۆلێسترۆل
- • بەکارھێنانی دەرمان بە پێچەوانەی پزیشک
- • چاودێری نەخۆشییەکانی وەک شەکرە
- • ڕێنمایییەکانی پزیشکی بەردەوام
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی زیادەی کۆلێسترۆل، پزیشکەکان زۆرجار پشکنینی خوێن دەکەن کە بە پانێلی چەوری ناسراوە. ئەم پشکنینە ئاستی کۆلێسترۆلی چاک (HDL)، کۆلێسترۆلی خراپ (LDL)، و تریگلیسیراید دیاری دەکات. ھەروەھا، پزیشکەکان مێژووی نەخۆشییەکانی کەسەکە و خێزانەکەی دەپرسنەوە و پشکنینی جەستەیی دەکەن بۆ دیاریکردنی ھەر نیشانەیەکی تر. لە ھەندێک حاڵەتدا، پشکنینی تایبەتی وەک ئێکۆکاردیۆگرافی یان سی تی سکان دەکرێت بۆ ئەوەی دیاری بکرێت ئایا زیادەی کۆلێسترۆل کاریگەری لەسەر دڵ یان دەمارەکان ھەبووە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی زیادەی کۆلێسترۆل بریتییە لە گۆڕانکارییەکانی ژیان وەک خواردنی تەندروست، وەرزشی بەردەوام، و کۆنتڕۆڵکردنی کێش. چاودێری بەردەوام و پشکنینی خوێنی بە شێوەیەکی ڕێک گرنگە بۆ ئەوەی دڵنیا بین کە ئاستی کۆلێسترۆل لە سنوورێکی تەندروستیدایە. ھەروەھا، پەیوەندی بە پزیشکەکەوە بۆ ئەوەی دەرمانەکان بە شێوەیەکی گونجاو بەکاربھێنرێن و ھەر ئاڵۆزییەکی نوێ دیاری بکرێت.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • خواردنی ناسەقامگیر
- • نەجوڵاوی
- • جگەرەکێشان
- • قەڵەوی
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (لەگەڵ بەرزبوونەوەی تەمەن، مەترسی زیاد دەبێت)
- • جینەتی
- • نەخۆشی شەکرە
- • مێژووی خێزانی زیادەی کۆلێسترۆل
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن
- • ئازاری سینگ
- • ماندوویی و بێ ھێزی
- • سەرئێشە
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • جەڵتەی مێشک
- • نەخۆشییەکانی دەمارەکان
- • نەخۆشییەکانی جگەر