زیادەی چەوری خوێن (Hyperlipidemia)
وەسف
زیادەی چەوری خوێن یان Hyperlipidemia بریتییە لە بەرزبوونەوەی ئاستی چەورییەکان لە خوێندا، لەوانە کۆلیسترۆڵ و تریگلیسیراید. ئەم نەخۆشییە بە شێوەیەکی گشتی بێ نیشانەیە، بەڵام دەتوانێت ببێتە هۆی ئاڵۆزییەکانی وەک نەخۆشییەکانی دڵ و جەڵدە. زیادەی چەوری خوێن دەتوانێت بەهۆی هۆکارە جینییەکان، خواردن، و شێوازی ژیانەوە دروست ببێت. ئەم نەخۆشییە لە هەموو تەمەنێکدا دەبینرێت، بەڵام لە پێگەیشتوواندا زۆرترە. زیادەی چەوری خوێن یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی نەخۆشییەکانی دڵ و جەڵدە، کە یەکێکە لە هۆکارەکانی مردنی لە جیهاندا. بەرزبوونەوەی ئاستی چەورییەکان دەتوانێت ببێتە هۆی دروستبوونی پەڵەی چەوری لە جەڵدەدا، کە ئەمەش دەبێتە هۆی تەنگبوونەوەی جەڵدە و کەمبوونەوەی خوێن ڕۆیشتن. لەگەڵ کاتی زیاتر، ئەمە دەتوانێت ببێتە هۆی جەڵدە توندی و تەقینەوەی دڵ. زیادەی چەوری خوێن زۆر باوە، بە تایبەت لە وڵاتە پێشکەوتووەکاندا. لە کوردستاندا، بەهۆی گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان و خواردن، ژمارەی ئەو کەسانەی کە تووشی ئەم نەخۆشییە دەبن بەرزبووەتەوە. پێویستە ئاگاداری ئەم نەخۆشییە بکرێت، چونکە بێ چارەسەری دەتوانێت ببێتە هۆی کێشە تەندروستییەکی گەورە.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • بێ نیشانەیە (زۆربەی کات)
- • ئاستی بەرزی کۆلیسترۆڵ لە خوێندا
- • ئاستی بەرزی تریگلیسیراید لە خوێندا
- • ماندوویی
- • سەرئێشە
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • ئەڵقەی چەوری لە پێستدا (Xanthomas)
- • هەوکردنی پێست لە دەوری پەنجەکان
- • ئەستووربوونی جەڵدە
- • تەنگبوونەوەی دڵ
- • جەڵدە توندی
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • جینی: هەندێک کەس لەدایکبووی زیادەی چەوری خوێنن بەهۆی هەڵە لە جینییەکاندا.
- • خواردن: خواردنی چەورییە سیربەرزەکان و خواردنی بەرزی کۆلیسترۆڵ.
- • شێوازی ژیان: نەجوڵان و چەندینی زۆر.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • جەستەی قەڵەو
- • مەلەلی
- • نەخۆشییەکانی وەک نەخۆشی شەکرە
چارەسەرەکان
- چارەسەری زیادەی چەوری خوێن بریتییە لە گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان و بەکارهێنانی دەرمان. گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان بریتین لە خواردنی تەندروست، وەرزشی بەردەوام، و کەمکردنەوەی کێشە. دەرمانەکان بریتین لە Statins (وەک Atorvastatin)، Fibrates، و Niacin. لە هەندێک حاڵەتی دەگمەندا، نەشتەرگەری دەکرێت بۆ چارەسەری ئاڵۆزییەکان.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خواردنی تەندروست
- • وەرزشی بەردەوام
- • کەمکردنەوەی کێشە
- • پەرەپێدانی شێوازی ژیانی تەندروست
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێری ئاستی چەورییەکان لە خوێندا
- • بەکارهێنانی دەرمانی پێویست
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام
- • گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان
دۆزینەوە
زیادەی چەوری خوێن بە شێوەیەکی گشتی لە ڕێگەی تاقیکردنەوەی خوێنەوە دەزانرێت. ئەم تاقیکردنەوەیە پێی دەوترێت Lipid Profile، کە ئاستی کۆلیسترۆڵی گشتی، LDL (کۆلیسترۆڵی خراپ)، HDL (کۆلیسترۆڵی باش)، و تریگلیسیراید دەپێوێت. پزیشک دەتوانێت هەروەها پشکنینی جەستەیی بکات بۆ نیشانەکانی وەک ئەڵقەی چەوری لە پێستدا. لە هەندێک حاڵەتدا، پشکنینی تایبەتی وەک پشکنینی جەڵدە و دڵ دەکرێت بۆ دیاریکردنی ئاڵۆزییەکان.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی زیادەی چەوری خوێن بریتییە لە گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان و چاودێری پزیشکی بەردەوام. پێویستە کەسەکان خواردنی تەندروست بخۆن، وەرزش بکەن، و کێشی تەندروستیان بپارێزن. چاودێری پزیشکی بەردەوام و پشکنینی خوێن بۆ ئاستی چەورییەکان پێویستە. لەگەڵ چارەسەری ڕاستەقینە، زیادەی چەوری خوێن دەتوانرێت بەڕێوەببرێت و ئاڵۆزییەکانی کەم بکرێنەوە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • خواردنی ناسەقامەن
- • نەجوڵان
- • جەستەی قەڵەو
- • جگەرەکێشان
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (پێگەیشتووان زیاتر تووش دەبن)
- • جینی
- • ڕەگەز (پیاوان زیاتر تووش دەبن)
- • مێژووی خێزانی
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • ماندوویی
- • سەرئێشە
- • هەوکردنی پێست
- • ئەڵقەی چەوری لە پێستدا
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • جەڵدە توندی
- • جەڵدە تەقینەوە
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە