دۆخی شەکری بەرز هایپەرۆزمۆلار (Hyperosmolar Hyperglycemic State)
وەسف
دۆخی شەکری بەرز هایپەرۆزمۆلار (HHS) یەکێکە لە نەخۆشیە گەورەکانی شەکرە لەگەڵ کێشەی ڕێژەی شەکر لە خوێندا (هایپەرگلایسمیای زۆر بەرز) و دیهایدراتاسیۆنی قوڵ. ئەم دۆخە بەزۆری لە نەخۆشانی شەکری جۆری ٢دا دەبینرێت، بەتایبەتی لە تەمەنی پێگەیشتوواندا. HHS بەهۆی نەبوونی کەمی ئەنسۆلین و بەرزبوونەوەی ڕێژەی شەکر لە خوێندا دروست دەبێت، کە دەبێتە هۆی زیادبوونی ئۆسمۆلاریتیی خوێن و لەدەستدانی شلەی زۆر لە ڕێگەی میزەوە. ئەم دۆخە کەمتر لە کۆمای شەکری (DKA) باوە، بەڵام مەترسی زیاترە و نەخۆشەکە دەکرێت بۆ چەند ڕۆژێک نەهۆشی بێت. HHS بەزۆری لە کەسەکانی ڕووبەڕووی دیهایدراتاسیۆن بوونەتەوە یان نەخۆشییەکی ترەوە (وەک ژەهراوییەتی یان جەڵدەی دڵ) دەبینرێت. ڕێژەی شەکر لە خوێندا زۆر بەرز دەبێت (زیاتر لە 600 mg/dL) و ئۆسمۆلاریتی خوێن زیاتر لە 320 mOsm/kg دەبێت. HHS گرنگییەکی زۆری هەیە چونکە مەترسی مردنی هەیە (نزیکەی 10-20% لە نەخۆشەکان). نەخۆشەکان پێویستیان بە چارەسەری خێرا و چاودێری چڕی ICU هەیە بۆ ڕێکخستنی شلەکان و ڕێژەی شەکر لە خوێن.
نیشانەکان
- **نیشانە سەرەتاییەکان:**
- • زۆر تینوویی (پۆلیوریا)
- • زۆر هەستکردن بە تینوویی (پۆلیدیپسیا)
- • لاوازبوون و ماندووبوون
- • زەقکردنی چاو
- • گەرمی لەش
- **نیشانە پێشکەوتووەکان:**
- • نەهۆشی و گومڕایی
- • تەقینەوەی پێست (پێست وشک و گەرم)
- • کێشە لە قسەکردندا
- • جەڵتەی دڵ
- • کۆما
هۆکارەکان
- **هۆکارە سەرەکییەکان:**
- 1. **نەخۆشی شەکری جۆری ٢:** کەمبوونی کاریگەری ئەنسۆلین و بەرزبوونەوەی ڕێژەی شەکر.
- 2. **دیهایدراتاسیۆن:** کەمبوونی شلە لە لەش، کە دەبێتە هۆی زیادبوونی ئۆسمۆلاریتی خوێن.
- 3. **نەخۆشییەکانی تر:** وەک ژەهراوییەتی، جەڵدەی دڵ، یان هەوکردنی قوڕگ.
- **هۆکارە یارمەتیدەرەکان:**
- • بەکارهێنانی دەرمانەکانی وەک کۆرتیکۆستیرۆید
- • خواردنەوەی شەکرێکی زۆر
- • کەمبوونی فیزیکی
چارەسەرەکان
- چارەسەری HHS بریتییە لە:
- 1. **ڕێکخستنی شلەکان:** دەستپێکدا شلەی ناوخۆیی (IV) بۆ ڕێکخستنی دیهایدراتاسیۆن.
- 2. **ئەنسۆلین:** بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی شەکر لە خوێن.
- 3. **ئەلکترۆلایتەکان:** ڕێکخستنی سۆدیۆم و پۆتاسیۆم.
- 4. **چاودێری ICU:** بۆ نەخۆشە قورسەکان.
پێشگری
- **ڕێگرتنی سەرەتایی:**
- • کۆنترۆڵی باشی ڕێژەی شەکر لە خوێن
- • خواردنەوەی شلەی بەسوود
- • چالاکی فیزیکی
- • خۆپاراستن لە نەخۆشییەکانی تر
- **ڕێگرتنی لاوەکی:**
- • پشکنینی بەردەوامی شەکر لە خوێن
- • چاودێری پزیشکی بەردەوام
- • خواردنی تەندروست
دۆزینەوە
پزیشکەکان بە پشکنینی کلینیکی و تاقیگە نیشانەکانی HHS دیاری دەکەن. پشکنینەکان بریتین لە: • پشکنینی شەکر لە خوێن (زیاتر لە 600 mg/dL) • پشکنینی ئۆسمۆلاریتی خوێن (زیاتر لە 320 mOsm/kg) • پشکنینی ئەلکترۆلایتەکان (وەک سۆدیۆم و پۆتاسیۆم) • پشکنینی میز (بۆ شەکر و کیتۆن) • پشکنینی دڵ (ECG) بۆ دیاریکردنی جەڵتەی دڵ
بەڕێوەبردن
بۆ بەڕێوەبردنی درێژخایەنی HHS، پێویستە: • کۆنترۆڵی بەردەوامی شەکر لە خوێن • خواردنی تەندروست • چالاکی فیزیکی • پشکنینی بەردەوامی لەلایەن پزیشکەوە
هۆکاری مەترسی
- **فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:**
- • خواردنەوەی نەرێکی زۆر
- • کەمبوونی چالاکی فیزیکی
- • کەمبوونی کۆنترۆڵی شەکر لە خوێن
- • بەکارهێنانی دەرمانەکانی وەک دیورێتیک
- **فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:**
- • تەمەنی پێگەیشتوو (زیاتر لە 60 ساڵ)
- • مێژووی خێزانی شەکری جۆری ٢
- • نەخۆشییەکانی دڵ
ئالۆزەکان
- **ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:**
- • جەڵتەی دڵ
- • نەهۆشی
- • شۆک
- • مردن
- **ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:**
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە
- • نەخۆشییەکانی دڵ
- • زیان لە دەمارەکان (نێورۆپاتی)