خوێنبەرە دەماری (Varicose Veins)
وەسف
خوێنبەرە دەماری، کە بە "دەوالی"ش ناسراوە، حاڵەتێکی باوە کە تێیدا خوێنبەرەکان، بەتایبەتی لە قاچ و پێیەکاندا، گەورە دەبن، دەئاوسێن و پێچاوپێچ دەبن. خوێنبەرەکان ئەو بۆرییە خوێنانەن کە خوێن لە بەشەکانی تری لەشەوە دەگەڕێننەوە بۆ دڵ. بۆ ئەوەی خوێن بەرەو سەرەوە و دژی کێشکردنی زەوی بڕوات، خوێنبەرەکانی قاچ زمانەی بچووکیان تێدایە کە تەنها بە یەک ئاڕاستەدا دەکرێنەوە. کاتێک ماسولکەکانی قاچ گرژ دەبن، ئەم زمانانە دەکرێنەوە بۆ ئەوەی خوێن بەرەو دڵ بڕوات، و کاتێک ماسولکەکان خاو دەبنەوە، دادەخرێن بۆ ئەوەی خوێن نەگەڕێتەوە دواوە. دروستبوونی خوێنبەرە دەمارییەکان کاتێک ڕوودەدات کە ئەم زمانانە لاواز دەبن یان زیانیان پێدەگات. کاتێک زمانەکان بە باشی کارناکەن، خوێن لەبری ئەوەی بەرەو دڵ بڕوات، بەرەو دواوە دەگەڕێتەوە و لە خوێنبەرەکاندا کۆدەبێتەوە. ئەم کۆبوونەوەی خوێنە (کە پێی دەوترێت venous stasis) دەبێتە هۆی زیادبوونی پەستان لەناو خوێنبەرەکاندا. بە تێپەڕبوونی کات، ئەم پەستانە بەردەوامە وا دەکات دیواری خوێنبەرەکان بکشێن و لاواز بن، کە دەبێتە هۆی ئاوسان، درێژبوونەوە و پێچخواردنیان، و لە ژێر پێستدا بە ڕەنگی شین یان مۆری تۆخ دەردەکەون. خوێنبەرە دەمارییەکان حاڵەتێکی زۆر باون و بەپێی ئامارەکان کاریگەرییان لەسەر نزیکەی ٢٠-٢٥٪ی کەسانی پێگەیشتوو هەیە. ئەم حاڵەتە لە ژناندا باوترە وەک لە پیاوان، و مەترسی تووشبوون لەگەڵ چوونە تەمەنەوە زیاد دەکات. هەرچەندە زۆرجار وەک کێشەیەکی جوانکاری سەیر دەکرێت، بەڵام خوێنبەرە دەماری دەتوانێت ببێتە هۆی نیشانەی ناخۆش وەک ئازار، قورسی قاچەکان، و خوران. گرنگیی ئەم حاڵەتە لەوەدایە کە ئەگەر پشتگوێ بخرێت، دەتوانێت ببێتە هۆی ئاڵۆزیی مەترسیدارتر. ئەم ئاڵۆزییانە لەوانەیە بریتی بن لە گۆڕانی ڕەنگی پێست، هەوکردنی پێست (dermatitis)، دروستبوونی برینی قورس لە چاکبوونەوە (venous ulcers) لە نزیک قولەپێ، خوێنبەربوون، یان دروستبوونی کڵۆی خوێن لە خوێنبەرە ڕووکەشییەکاندا (superficial thrombophlebitis). لە حاڵەتی دەگمەندا، دەکرێت پەیوەندی هەبێت بە مەترسی زیاتری دروستبوونی کڵۆی خوێن لە خوێنبەرە قووڵەکاندا (DVT)، کە حاڵەتێکی پزیشکیی جددییە. بۆیە، ناسینەوە و چارەسەرکردنی خوێنبەرە دەمارییەکان نەک تەنها بۆ لابردنی نیشانەکان بەڵکو بۆ ڕێگریکردن لەم ئاڵۆزییانەش گرنگە.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • دەرکەوتنی خوێنبەری پێچاوپێچ و ئاوساو بە ڕەنگی شین یان مۆری تۆخ لە ژێر پێستدا، بەتایبەتی لە قاچەکاندا.
- • هەستکردن بە ئازارێکی کز، قورسی، یان ماندوێتی لە قاچەکاندا، بەتایبەتی دوای ماوەیەکی زۆر لە وەستان یان دانیشتن.
- • ئاوسانی کەم لە قولەپێ و پێیەکاندا، کە لە کۆتایی ڕۆژدا خراپتر دەبێت.
- • هەستکردن بە سووتانەوە، لێدانی دڵەکووتە (throbbing)، یان گرژبوونی ماسولکەکان لە قاچەکاندا، زۆرجار لە شەواندا.
- • خوران لە دەوروبەری یەکێک یان زیاتر لە خوێنبەرەکان.
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • گۆڕانی ڕەنگی پێست (hyperpigmentation) لە دەوروبەری خوێنبەرە تووشبووەکە، کە زۆربەی کات ڕەنگێکی قاوەیی یان شینکاری هەیە.
- • ڕەقبوون و ئەستووربوونی پێستی قاچ و شانەکانی ژێر پێست (lipodermatosclerosis).
- • دروستبوونی برینی کراوە (قورحەی خوێنبەری) لەسەر پێست، بەتایبەتی لە نزیک قولەپێ، کە زۆر بە هێواشی چاک دەبێتەوە.
- • خوێنبەربوونی لەناکاو لە یەکێک لە خوێنبەرە دەمارییەکان، تەنانەت بەهۆی برینێکی بچووکیشەوە.
- • مەیینی خوێن لە خوێنبەرە ڕووکەشییەکاندا (thrombophlebitis)، کە دەبێتە هۆی سووربوونەوە، گەرمبوون، ڕەقبوون و ئازاری توند لە ناوچەکەدا.
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • لاوازبوون یان تێکچوونی زمانەکان (Chronic Venous Insufficiency): ئەمە هۆکاری بنەڕەتییە. زمانەکانی ناو خوێنبەرەکان وەک دەرگای یەکلایەنە کاردەکەن کە ڕێگە بە خوێن دەدەن بەرەو دڵ بڕوات و ناهێڵن بگەڕێتەوە دواوە. کاتێک ئەم زمانانە لاواز دەبن یان زیانیان پێدەگات، ناتوانن بە تەواوی دابخرێن. ئەمەش دەبێتە هۆی گەڕانەوەی خوێن و کۆبوونەوەی لە خوێنبەرەکاندا، کە پەستانیان زیاد دەکات و دیواریان دەکشێنێت.
- • زیادبوونی پەستان لەناو خوێنبەرەکاندا: هەر هۆکارێک کە پەستانی ناو خوێنبەرەکانی بەشی خوارەوەی لەش زیاد بکات، دەتوانێت ببێتە هۆی دروستبوونی خوێنبەرە دەماری. بۆ نموونە، وەستانی زۆر، دانیشتنی درێژخایەن، قەڵەوی، و دووگیانی، هەموویان پەستان لەسەر خوێنبەرەکانی قاچ زیاد دەکەن و بارگرانی لەسەر زمانەکان دروست دەکەن.
- • لاوازبوونی دیواری خوێنبەرەکان: لەگەڵ چوونە تەمەنەوە یان بەهۆی هۆکاری بۆماوەییەوە، نەرمی و پتەوی دیواری خوێنبەرەکان کەم دەکات. ئەمەش وایان لێدەکات زیاتر توانای کشان و فراوانبوونیان هەبێت لەژێر پەستانی خوێندا، کە لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی دەرکەوتنی خوێنبەرە دەماری.
- هۆکارە یارمەتیدەر
چارەسەرەکان
- چارەسەر بەپێی دۆخی نەخۆش و قورسی نەخۆشی دیاری دەکرێت.
پێشگری
- • ژیانێکی تەندروست
- • پشکنینی بەردەوام
دۆزینەوە
دەستنیشانکردن لە ڕێگەی پشکنینی پزیشکی و تاقیکردنەوە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەن و شوێنکەوتنی بەردەوام پێویستە.
هۆکاری مەترسی
- • تەمەن
- • ڕەگەز
- • مێژووی خێزانی
ئالۆزەکان
- • ئاڵۆزییەکان دەتوانن ڕووبدەن ئەگەر چارەسەر نەکرێت