تاکیکاردیای سەرەوە بطین (Supraventricular Tachycardia)
وەسف
تاکیکاردیای سەرەوە بطین (SVT) بریتییە لە کۆمەڵێک لێدانی دڵی نائاسایی و خێرا کە لە سەرەوەی ژوورەکانی خوارەوەی دڵ (بطینەکان) دەست پێدەکات. بە واتایەکی تر، کێشەکە لە بەشی سەرەوەی دڵدایە، لە دەرەوەی بطینەکان، کە دەبێتە هۆی لێدانی دڵ بە شێوەیەکی لەناکاو و زۆر خێرا. دڵ بە شێوەیەکی ئاسایی لە ڕێگەی سیستەمێکی کارەباییەوە لێدەدات کە دەبێتە هۆی گرژبوونی ماسولکەکانی دڵ بە شێوەیەکی ڕێک و پێک. لە SVT دا، ئەم سیستەمە کارەباییە تووشی کێشە دەبێت، کە دەبێتە هۆی دروستبوونی بازنەیەکی کارەبایی نائاسایی یان دەستپێشخەرییەکی نائاسایی لە بەشی سەرەوەی دڵدا. ئەم حاڵەتە دەتوانێت لە هەر تەمەنێکدا ڕووبدات، بەڵام زیاتر لە کەسانی گەنج و ناوەڕاستدا دەبینرێت. ڕێژەی بڵاوبوونەوەی ڕاستەقینەی SVT دیار نییە، بەڵام بە یەکێک لە باوترین جۆرەکانی تێکچوونی لێدانی دڵ دادەنرێت. هەندێک خەڵک تەنها چەند جارێک لە ژیانیاندا تووشی دەبن، لە کاتێکدا هەندێکی تر بەردەوام تووشی دەبن. گرنگی SVT لەوەدایە کە دەتوانێت نیشانەی ناخۆش دروست بکات و کاریگەری لەسەر کوالێتی ژیان هەبێت. هەروەها، ئەگەر زۆر بەردەوام بێت یان زۆر خێرا بێت، دەتوانێت ببێتە هۆی ئاڵۆزی مەترسیدارتر، وەک لاوازی دڵ یان جەڵتەی مێشک. هۆکاری ڕاستەقینەی SVT زۆرجار دیار نییە، بەڵام چەند هۆکارێکی مەترسی هەن کە دەتوانن ئەگەری تووشبوون زیاد بکەن. ئەم هۆکارانە بریتین لە کێشەی دڵ، بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان، سترێس، و هەندێک دەرمان. لە هەندێک حاڵەتدا، SVT بەهۆی ڕێڕەوی کارەبایی زیادە لە دڵدا ڕوودەدات کە لە کاتی لەدایکبووندا بوونی هەیە. ئەم ڕێڕەوە زیادانە دەتوانن بازنەیەکی کارەبایی دروست بکەن کە دەبێتە هۆی لێدانی دڵی خێرا. گرنگە ئەوە بزانین کە SVT هەمیشە مەترسیدار نییە، بەڵام پێویستە لەلایەن پزیشکەوە هەڵسەنگاندن و چارەسەر بکرێت. چارەسەرکردن دەتوانێت لە ڕێگەی دەرمان، ڕێکارە پزیشکییەکان، یان گۆڕانکاری لە شێوازی ژیاندا بێت. ئامانج لە چارەسەرکردن بریتییە لە کۆنتڕۆڵکردنی لێدانی دڵ، ڕێگریکردن لە ڕوودانی هێرشەکان، و باشترکردنی کوالێتی ژیانی نەخۆش.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • لێدانی دڵی خێرا (تپش قلب): هەستکردن بەوەی دڵ بە شێوەیەکی نائاسایی خێرا لێدەدات، زۆرجار لەناکاو دەست پێدەکات و کۆتایی دێت.
- • دڵەکوتێ (خفقان): هەستکردن بە لێدانی دڵ بەهێزتر یان نائاساییتر لە ئاسایی.
- • سەرگێژخواردن: هەستکردن بە سووڕانەوە یان سەرسووڕان.
- • تێکچوونی بینین: هەندێک کەس لە کاتی هێرشی SVT دا تووشی تێکچوونی بینین دەبن.
- • دڵەڕاوکێ: هەستکردن بە دڵەڕاوکێ یان ترس لە کاتی هێرشەکەدا.
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • هەناسەتەنگی: هەستکردن بەوەی هەناسەت تەنگە یان ناتوانیت بە تەواوی هەناسە بدەیت.
- • ئازاری سنگ: هەندێک کەس لە کاتی هێرشی SVT دا ئازاریان لە سنگدا دەبێت.
- • بورانەوە (غشی): لە حاڵەتە توندەکاندا، ڕەنگە کەسەکە بورانەوەی بۆ بێت.
- • ئارەقکردنەوە: ئارەقکردنەوەی زۆر لە کاتی هێرشەکەدا.
- • لاوازی: هەستکردن بە لاوازی و ماندوێتی.
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • بازنەی کارەبایی نائاسایی: ئەمە باوترین هۆکارە. لە دڵدا ڕێڕەوێکی کارەبایی زیادە دروست دەبێت کە دەبێتە هۆی گەڕانەوەی سیگناڵە کارەباییەکان و لێدانی دڵی خێرا.
- • دەستپێشخەری نائاسایی: خانەیەک لە بەشی سەرەوەی دڵدا دەست دەکات بە ناردنی سیگناڵی کارەبایی بە شێوەیەکی خۆکارانە و خێرا، ئەمەش دەبێتە هۆی لێدانی دڵی خێرا.
- • نەخۆشییەکانی دڵ: هەندێک نەخۆشی دڵ، وەک نەخۆشییەکانی دەریچەی دڵ یان لاوازی ماسولکەکانی دڵ، دەتوانن ئەگەری تووشبوون بە SVT زیاد بکەن.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • سترێس و دڵەڕاوکێ
- • بەکارهێنانی کافایین و نیکۆتین
- • بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان
چارەسەرەکان
- چارەسەرکردنی تاکیکاردیای سەرەوە بطین (SVT) ئامانجی کۆنتڕۆڵکردنی لێدانی دڵی خێرا و ڕێگریکردنە لە ڕوودانی هێرشەکان لە داهاتوودا. هەڵبژاردنی چارەسەر بەندە لەسەر توندی نیشانەکان، جۆری SVT، و بوونی نەخۆشییەکانی تری دڵ. لە کاتی هێرشی SVT دا، چەند ڕێگایەک هەن بۆ هێورکردنەوەی لێدانی دڵ. یەکێک لە ڕێگاکان بریتییە لە مانۆڕەکانی ڤاگال (Vagal maneuvers)، کە بریتییە لە هەندێک کردار کە دەبنە هۆی هێورکردنەوەی دەماری ڤاگەس (vagus nerve)، کە دەتوانێت لێدانی دڵ هێور بکاتەوە. نموونەی مانۆڕەکانی ڤاگال بریتین لە کۆخین، هەوڵدان بۆ پاڵنانی هەناسە، و دانانی سەهۆڵ لەسەر دەموچاو.
- ئەگەر مانۆڕەکانی ڤاگال سەرکەوتوو نەبن، ئەوا ڕەنگە پێویست بێت دەرمان بەکاربهێنرێت. چەند دەرمانێک هەن کە دەتوانن لێدانی دڵ هێور بکەنەوە، وەک ئەدینۆسین (Adenosine)، ڤێراپامیل (Verapamil)، و دیلتیازیم (Diltiazem). ئەدینۆسین دەرمانێکە کە بە خێرایی لێدانی دڵ هێور دەکاتەوە، بەڵام کاریگەرییەکەی کورتخایەنە. ڤێراپامیل و دیلتیازیم دەرمانن کە هێواشتر کار دەکەن، بەڵام کاریگەرییەکەیان درێژخایەنترە. لە هەندێک حاڵەتدا، ڕەنگە پێویست بێت کاردیۆڤێرژن (Cardioversion) ئەنجام بدرێت، کە بریتییە لە بەکارهێنانی شۆکی کارەبایی بۆ هێورکردنەوەی لێدانی دڵ.
- بۆ ڕێگریکردن لە ڕوودانی هێرشەکانی SVT لە داهاتوودا، چەند ڕێگایەک هەن. یەکێک لە ڕێگاکان بریتییە لە بەکارهێنانی دەرمان بە شێوەیەکی بەردەوام. چەند دەرمانێک هەن کە دەتوانن ئەگەری ڕوودانی هێرشەکانی SVT کەم بکەنەوە، وەک بێتا بلۆکەرەکان (Beta-blockers)، کالسیۆم چەنڵ بلۆکەرەکان (Calcium channel blockers)، و دژە ئاریتمییەکان (Antiarrhythmics). هەروەها، ڕەنگە پێویست بێت گۆ
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خۆپاراستن لە هۆکارە یارمەتیدەرەکان: کەمکردنەوە یان وازهێنان لە بەکارهێنانی کافایین و نیکۆتین.
- • کەمکردنەوەی سترێس: فێربوونی ڕێگاکانی کەمکردنەوەی سترێس، وەک یوگا یان مێدیتەیشن.
- • چارەسەرکردنی نەخۆشییەکانی دڵ: ئەگەر نەخۆشییەکی دڵت هەیە، ئەوا گرنگە بە ڕێکی چارەسەری بکەیت.
- • پشکنینی ڕێکوپێک: ئەنجامدانی پشکنینی ڕێکوپێک لەلایەن پزیشکەوە بۆ دڵنیابوون لە تەندروستی دڵ.
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • بەکارهێنانی دەرمان: بەکارهێنانی دەرمانەکان بە ڕێنمایی پزیشک بۆ کۆنتڕۆڵکردنی لێدانی دڵ و ڕێگریکردن لە ڕوودانی هێرشەکان.
- • ڕێکارە پزیشکییەکان: ئەنجامدانی ڕێکارە پزیشکییەکان، وەک ablation، بۆ چارەسەرکردنی بازنەی کارەبایی نائاسایی لە دڵدا.
- • گۆڕانکاری لە شێوازی ژیاندا: گۆڕانکاری لە شێوازی ژیاندا، وەک وەرزشکردن و خواردنی تەندروست، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت.
- • چاودێریکردنی بەردەوام: چاودێریکردنی بەردەوامی لێدانی دڵ و سەردانی ڕێکوپێکی پزیشک.
دۆزینەوە
دەستنیشانکردنی تاکیکاردیای سەرەوە بطین (SVT) بریتییە لە چەند هەنگاوێک بۆ دیاریکردنی هۆکاری لێدانی دڵی خێرا و جۆری SVT. سەرەتا، پزیشک مێژووی تەندروستی نەخۆشەکە وەردەگرێت و پرسیار لە نیشانەکان دەکات، وەک لێدانی دڵی خێرا، دڵەکوتێ، سەرگێژخواردن، و هەناسەتەنگی. پاشان، پشکنینی جەستەیی ئەنجام دەدات، کە بریتییە لە گوێگرتن لە دڵ و سییەکان بە ستێتسکوپ و پێوانەکردنی فشاری خوێن. گرنگترین پشکنین بۆ دەستنیشانکردنی SVT بریتییە لە ئەنجامدانی نوار قلب (ECG). ECG تۆمارێکی کارەبایی لێدانی دڵە و دەتوانێت نیشان بدات کە ئایا لێدانی دڵ خێرایە و ئایا نائاساییە. هەروەها، ECG دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دیاریکردنی جۆری SVT. لە هەندێک حاڵەتدا، پێویستە ECG لە کاتی هێرشی SVT دا ئەنجام بدرێت بۆ ئەوەی بە دروستی دەستنیشان بکرێت. ئەگەر هێرشەکان زۆر کورتخایەن بن یان زۆر دەگمەن بن، ڕەنگە پێویست بێت ئامێرێکی چاودێریکردنی دڵ بەکاربهێنرێت، وەک هۆڵتەر مۆنیتەر (Holter monitor) یان ئێڤێنت مۆنیتەر (Event monitor)، بۆ تۆمارکردنی لێدانی دڵ بە درێژایی ماوەیەکی دیاریکراو. هەروەها، چەند پشکنینێکی تریش ڕەنگە پێویست بن بۆ دیاریکردنی هۆکاری SVT و هەڵسەنگاندنی تەندروستی دڵ. ئەم پشکنینانە بریتین لە پشکنینی خوێن بۆ دیاریکردنی ئاستی ئەلیکترۆلیتەکان و هۆرمۆنەکانی غودەی دەرەقی، هەروەها ئەنجامدانی ئیکۆکاردیۆگرافی (Echocardiography) بۆ وێنەگرتنی دڵ و هەڵسەنگاندنی کارکردنی. لە هەندێک حاڵەتدا، ڕەنگە پێویست بێت پشکنینی فیزیۆلۆژی کارەبایی (Electrophysiology study - EPS) ئەنجام بدرێت بۆ دیاریکردنی شوێنی سەرچاوەی SVT و هەڵسەنگاندنی ڕێڕەوە کارەباییەکانی دڵ. EPS ڕێکارێکی داگیرکارییە کە تێیدا کاتێتەر (catheter) لە ڕێگەی دەمارەوە دەچێتە ناو دڵەوە بۆ تۆمارکردنی چالاکییە کارەباییەکانی دڵ و هاندانی SVT.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەن و شوێنکەوتنی بەردەوام پێویستە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • بەکارهێنانی کافایین و نیکۆتین: کەمکردنەوە یان وازهێنان لە بەکارهێنانی کافایین و نیکۆتین دەتوانێت ئەگەری تووشبوون بە SVT کەم بکاتەوە.
- • سترێس: فێربوونی ڕێگاکانی کەمکردنەوەی سترێس، وەک یوگا یان مێدیتەیشن، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت.
- • بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان: وازهێنان لە بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان.
- • قەڵەوی: دابەزاندنی کێش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت.
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن: ئەگەری تووشبوون بە SVT لەگەڵ زیادبوونی تەمەندا زیاد دەکات.
- • نەخۆشییەکانی دڵ: بوونی نەخۆشییەکانی دڵ، وەک نەخۆشییەکانی دەریچەی دڵ یان لاوازی ماسولکەکانی دڵ.
- • ڕەگەز: خانمان زیاتر لە پیاوان تووشی SVT دەبن.
- • مێژووی خێزانی: ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەتدا تووشی SVT بووبێت، ئەوا ئەگەری تووشبوونی تۆش زیاترە.
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • بورانەوە (غشی): بەهۆی کەمبوونەوەی فشاری خوێنەوە ڕەنگە کەسەکە بورانەوەی بۆ بێت.
- • ئازاری سنگ: بەهۆی کەمبوونەوەی ئۆکسجین لە ماسولکەکانی دڵدا ڕەنگە ئازاری سنگ دروست ببێت.
- • هەناسەتەنگی: بەهۆی ئەوەی دڵ ناتوانێت بە ڕێکی خوێن پاڵ بنێت ڕەنگە هەناسەتەنگی دروست ببێت.
- • دڵەڕاوکێ: هێرشی SVT دەتوانێت ببێتە هۆی دڵەڕاوکێ و ترس.
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • لاوازی دڵ (قصور القلب): ئەگەر SVT زۆر بەردەوام بێت یان زۆر خێرا بێت، دەتوانێت ببێتە هۆی لاوازی دڵ.
- • جەڵتەی مێشک (سکتة دماغیة): لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا، SVT دەتوانێت ببێتە هۆی جەڵتەی مێشک.
- • وەستانی دڵ (توقف القلب): لە حاڵەتە زۆر دەگمەنەکاندا، SVT دەتوانێت ببێتە هۆی وەستانی دڵ.
- • کاریگەری لەسەر کوالێتی ژیان: SVT دەتوانێت کاریگەری لەسەر کوالێتی ژیانی کەسەکە هەبێت و ببێتە هۆی دڵەڕاوکێ و ترس.