تاکیکاردیای بطینی (Ventricular Tachycardia)
وەسف
تاکیکاردیای بطینی (Ventricular Tachycardia - VT) بریتییە لە تێکچوونی لێدانی دڵ کە لە ژوورەکانی خوارەوەی دڵ (بطینەکان) دەست پێدەکات. بە شێوەیەکی ئاسایی، لێدانی دڵ لە گرێی سینوسی (SA node) لە گوێچکەکان (Atria) دەست پێدەکات و پاشان بە ناو دڵدا بڵاو دەبێتەوە، کە دەبێتە هۆی گرژبوونی ڕێک و پێک و پاڵنانی خوێن بۆ ناو لەش. لە تاکیکاردیای بطینی، ئیشارەتە کارەباییەکان بە شێوەیەکی نائاسایی لە بطینەکانەوە سەرچاوە دەگرن، ئەمەش دەبێتە هۆی لێدانی دڵ بە خێراییەکی زۆر (بە شێوەیەکی گشتی زیاتر لە ١٠٠ لێدان لە خولەکێکدا). ئەم لێدانە خێرایە دەبێتە هۆی ئەوەی کە ژوورەکانی دڵ بە تەواوی پڕ نەبن لە خوێن و بە شێوەیەکی کاریگەر خوێن پاڵنەنەن، کە دەتوانێت ببێتە هۆی کەمبوونەوەی پەستانی خوێن و کەمبوونەوەی گەیاندنی ئۆکسجین بۆ ئەندامە گرنگەکانی لەش. تاکیکاردیای بطینی دەتوانێت لە ئەنجامی چەندین هۆکارەوە دروست ببێت، لەوانە نەخۆشییەکانی دڵ، جەڵتەی دڵ، نەخۆشی دڵە ماسولکەکان (کاردیۆمیۆپاتی)، تێکچوونی ئاستی کارەبایی لە دڵدا، و هەندێک دەرمان. هەروەها دەتوانێت لە کەسانی بێ نەخۆشی دڵیشدا ڕووبدات، بەتایبەتی ئەگەر هۆکارێکی بۆماوەیی هەبێت. گرنگی تاکیکاردیای بطینی لەوەدایە کە دەتوانێت مەترسیدار بێت و هەڕەشە لە ژیان بکات، بەتایبەتی ئەگەر بەردەوام بێت یان ببێتە هۆی وەستانی دڵ (Cardiac Arrest). هەروەها دەتوانێت ببێتە هۆی ئاڵۆزییەکانی وەک سستبوونی دڵ (Heart Failure) و جەڵتەی مێشک. ئەو کەسانەی کە نەخۆشی دڵیان هەیە یان پێشتر جەڵتەی دڵیان هەبووە، ئەگەری تووشبوونیان بە تاکیکاردیای بطینی زیاترە. هەروەها هەندێک دەرمان و ماددە هۆشبەرەکان دەتوانن مەترسی تووشبوون بەم حاڵەتە زیاد بکەن. لەبەر ئەوەی تاکیکاردیای بطینی دەتوانێت مەترسیدار بێت، دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی خێرا زۆر گرنگە بۆ ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییە مەترسیدارەکان. ئەگەر کەسێک نیشانەکانی تاکیکاردیای بطینی هەبوو، پێویستە دەستبەجێ سەردانی پزیشک بکات. پزیشک دەتوانێت لە ڕێگەی پشکنینی جەستەیی، تۆمارکردنی کارەبایی دڵ (ECG)، و هەندێک پشکنینی تر، دەستنیشانی نەخۆشییەکە بکات و چارەسەری گونجاو دەستنیشان بکات. چارەسەرکردن دەتوانێت دەرمان، کاردیۆڤێرژن (Cardioversion) یان دەستێوەردانی تر لەخۆ بگرێت بۆ ڕێکخستنەوەی لێدانی دڵ.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • سەرگێژخواردن (Dizziness)
- • هەناسەتەنگی (Shortness of breath)
- • ئازاری سنگ (Chest pain)
- • دڵەکوتێ (Palpitations) - هەستکردن بە لێدانی دڵ بە خێرایی یان بە شێوەیەکی نائاسایی
- • بورانەوە (Fainting) یان نزیکبوونەوە لە بورانەوە
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • لەدەستدانی هۆشیاری (Loss of consciousness)
- • وەستانی دڵ (Cardiac arrest) - لەناکاو وەستانی لێدانی دڵ
- • لاوازی (Weakness)
- • ماندوێتی (Fatigue)
- • ئارەقکردنەوەی زۆر (Excessive sweating)
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • نەخۆشییەکانی دڵ (Heart diseases): نەخۆشییەکانی وەک نەخۆشی دەمارەکانی خوێنبەری دڵ (Coronary artery disease)، جەڵتەی دڵ (Myocardial infarction)، و سستبوونی دڵ (Heart failure) دەتوانن زیان بە شانەکانی دڵ بگەیەنن و ببنە هۆی دروستبوونی تاکیکاردیای بطینی. ئەم نەخۆشییانە دەبنە هۆی دروستبوونی برین لە دڵدا، کە دەتوانێت ئیشارەتە کارەباییەکان تێکبدات.
- • کاردیۆمیۆپاتی (Cardiomyopathy): ئەم نەخۆشییە بریتییە لە گەورەبوون یان ئەستووربوونی ماسولکەکانی دڵ، کە دەتوانێت ببێتە هۆی تێکچوونی کارەبایی لە دڵدا و تاکیکاردیای بطینی. دوو جۆری سەرەکی هەن: دڵەگەورەیی فراوانبوو (Dilated cardiomyopathy) و دڵەگەورەیی ئەستووربوو (Hypertrophic cardiomyopathy).
- • تێکچوونی ئاستی کارەبایی دڵ (Electrical disorders of the heart): هەندێک حاڵەتی بۆماوەیی هەن کە دەبنە هۆی تێکچوونی ئیشارەتە کارەباییەکانی دڵ، وەک سندرۆمی درێژبوونەوەی QT (Long QT syndrome) و سندرۆمی برۆگادا (Brugada syndrome). ئەم حاڵەتانە مەترسی تووشبوون بە تاکیکاردیای بطینی زیاد دەکەن.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • ناتەواوی هاوسەنگی ئالیکترۆلیتەکان (Electrolyte imbalances) وەک کەمبوونەوەی پۆتاسیۆم (Hypokalemia) یان مەگنیسیۆم (Hypomagnesemia).
- • بەکارهێنانی هەندێک دەرمان کە کاریگەرییان لەسەر لێدانی دڵ هەیە.
- • بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان وەک کۆکاین و ئەمفیتامین.
چارەسەرەکان
- چارەسەرکردنی تاکیکاردیای بطینی ئامانجی ڕێکخستنەوەی لێدانی دڵە بۆ دۆخی ئاسایی و ڕێگریکردن لە ڕوودانی ئاڵۆزییەکان. جۆری چارەسەرەکە بەندە لەسەر چەند هۆکارێک، لەوانە جۆری تاکیکاردیای بطینی، توندی نیشانەکان، و بوونی نەخۆشییەکانی تری دڵ. لە کاتی هێرشی تاکیکاردیای بطینی، ئەگەر نەخۆشەکە نیشانەی مەترسیداری هەبێت، وەک پەستانی خوێنی نزم یان لەدەستدانی هۆشیاری، ئەوا پێویستە دەستبەجێ چارەسەری کاردیۆڤێرژن (Cardioversion) وەربگرێت. لەم چارەسەرەدا، وزەیەکی کارەبایی لە ڕێگەی سنگەوە دەدرێت بۆ دڵ، کە دەبێتە هۆی ڕێکخستنەوەی لێدانی دڵ.
- ئەگەر نەخۆشەکە نیشانەی مەترسیداری نەبێت، ئەوا دەتوانرێت دەرمان بەکاربهێنرێت بۆ ڕێکخستنەوەی لێدانی دڵ. دەرمانە دژە لێدانی دڵ (Antiarrhythmic drugs) وەک ئەمیۆدارۆن (Amiodarone)، لیدۆکاین (Lidocaine)، و پرۆکاینامید (Procainamide) دەتوانرێن بەکاربهێندرێن بۆ کۆنترۆڵکردنی تاکیکاردیای بطینی. ئەم دەرمانانە کار دەکەن بۆ هێواشکردنەوەی ئیشارەتە کارەباییەکانی دڵ و ڕێگریکردن لە دروستبوونی لێدانی نائاسایی.
- بۆ ئەو کەسانەی کە مەترسی زۆریان لەسەرە بۆ تووشبوون بە تاکیکاردیای بطینی
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • کۆنترۆڵکردنی پەستانی خوێن (Controlling blood pressure): بە پارێزکردن و دەرمان.
- • کۆنترۆڵکردنی شەکرەی خوێن (Controlling blood sugar): بە پارێزکردن و دەرمان.
- • وازهێنان لە جگەرەکێشان (Quitting smoking): وازهێنان لە جگەرەکێشان یارمەتی پاراستنی دڵ دەدات.
- • پاراستنی کێشی تەندروست (Maintaining a healthy weight): بە ڕێگەی وەرزشکردن و خواردنی تەندروست.
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • بەکارهێنانی دەرمانەکان بە ڕێنمایی پزیشک (Taking medications as prescribed): بەتایبەتی دەرمانەکانی دڵ.
- • چاودێریکردنی بەردەوامی دڵ (Regular heart monitoring): سەردانی پزیشک و ئەنجامدانی پشکنینەکان بە شێوەیەکی ڕێک و پێک.
- • گۆڕینی شێوازی ژیان (Lifestyle modifications): خواردنی تەندروست، وەرزشکردن، و کەمکردنەوەی سترێس.
- • چاندنی ئامێری ڕێکخەری لێدانی دڵ (Implantable cardioverter-defibrillator (ICD)): بۆ ئەو کەسانەی کە مەترسی زۆریان لەسەرە.
دۆزینەوە
دەستنیشانکردنی تاکیکاردیای بطینی بریتییە لە چەند هەنگاوێک کە ئامانجیان دیاریکردنی بوونی نەخۆشییەکە و هۆکارەکەی و هەروەها هەڵسەنگاندنی مەترسییەکانییەتی. سەرەتا، پزیشک مێژووی تەندروستی نەخۆشەکە وەردەگرێت و پرسیار لە نیشانەکانی دەکات، وەک دڵەکوتێ، سەرگێژخواردن، بورانەوە، یان ئازاری سنگ. پاشان پشکنینی جەستەیی ئەنجام دەدات بۆ گوێگرتن لە لێدانی دڵ و هەروەها پشکنینی پەستانی خوێن و لێدانی دەمارەکان. گرنگترین پشکنین بۆ دەستنیشانکردنی تاکیکاردیای بطینی بریتییە لە تۆمارکردنی کارەبایی دڵ (Electrocardiogram - ECG یان EKG). ئەم پشکنینە چالاکییە کارەباییەکانی دڵ تۆمار دەکات و دەتوانێت نیشانەکانی تاکیکاردیای بطینی دەستنیشان بکات، وەک لێدانی خێرای دڵ و شێوەی نائاسایی شەپۆلەکانی کارەبایی. هەندێک جار، تاکیکاردیای بطینی بەردەوام نییە و لە کاتی پشکنینی ECG دا دەردەکەوێت. لەم حاڵەتەدا، پزیشک دەتوانێت هۆڵتەر مۆنیتەر (Holter monitor) بەکاربهێنێت، کە ئامێرێکی بچووکە و بۆ ماوەی ٢٤ بۆ ٤٨ کاتژمێر بە نەخۆشەکەوە دەلکێندرێت و بەردەوام چالاکییە کارەباییەکانی دڵ تۆمار دەکات. هەروەها پشکنینی ئیفۆرت تست (Exercise stress test) دەتوانێت یارمەتیدەر بێت، بەتایبەتی ئەگەر تاکیکاردیای بطینی لە کاتی وەرزشکردندا ڕووبدات. لەم پشکنینەدا، نەخۆشەکە لەسەر پیادەڕەو یان پاسکیل وەرزش دەکات لەکاتێکدا ECG تۆمار دەکرێت. بۆ دیاریکردنی هۆکاری تاکیکاردیای بطینی، پزیشک دەتوانێت پشکنینی خوێن ئەنجام بدات بۆ دیاریکردنی ئاستی ئالیکترۆلیتەکان (Electrolytes) وەک پۆتاسیۆم و مەگنیسیۆم، هەروەها پشکنینی ئەنزیمەکانی دڵ (Cardiac enzymes) بۆ دیاریکردنی ئەوەی کە ئایا زیان بە دڵ گەیشتووە یان نا. ئیکۆکاردیۆگرافی (Echocardiography) پشکنینێکی ترە کە بە بەکارهێنانی شەپۆلی دەنگی وێنەی دڵ دروست دەکات. ئەم پشکنینە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دیاریکردنی ئەوەی کە ئایا نەخۆشییەکانی دڵ هەن کە ببنە هۆی تاکیکاردیای بطینی، وەک کاردیۆمیۆپاتی یان نەخۆشییەکانی دڵ. لە هەندێک حاڵەتدا، پزیشک پێویستی بە ئەنجامدانی پشکنینی کارەبایی دڵ (Electrophysiology study - EPS) دەبێت. لەم پشکنینەدا، کاتێتەر (Catheter) لە ڕێگەی دەمارێکەوە دەچێتە ناو دڵەوە و ئیشارەتە کارەباییەکانی دڵ تۆمار دەکات. ئەم پشکنینە یارمەتیدەر دەبێت بۆ دیاریکردنی شوێنی سەرچاوەی تاکیکاردیای بطینی و هەروەها دیاریکردنی ئەوەی کە ئایا چارەسەری ئەبلەیشن (Ablation) گونجاوە یان نا.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەن و شوێنکەوتنی بەردەوام پێویستە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • کۆنترۆڵنەکردنی پەستانی خوێن (Uncontrolled hypertension): پەستانی خوێنی بەرز دەتوانێت فشار بخاتە سەر دڵ و زیانی پێ بگەیەنێت، کە دەبێتە هۆی زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە تاکیکاردیای بطینی.
- • کۆنترۆڵنەکردنی شەکرەی خوێن (Uncontrolled diabetes): شەکرەی خوێنی بەرز دەتوانێت زیان بە دەمارەکانی خوێنبەر بگەیەنێت و مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ زیاد بکات.
- • جگەرەکێشان (Smoking): جگەرەکێشان زیان بە دڵ و دەمارەکانی خوێنبەر دەگەیەنێت و مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ زیاد دەکات.
- • قەڵەوی (Obesity): قەڵەوی فشار دەخاتە سەر دڵ و مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ زیاد دەکات.
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (Age): لەگەڵ زیادبوونی تەمەن، مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ و تاکیکاردیای بطینی زیاد دەکات.
- • ڕەگەز (Gender): پیاوان زیاتر لە ژنان تووشی نەخۆشییەکانی دڵ دەبن.
- • مێژووی خێزانی (Family history): ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەتدا نەخۆشی دڵی هەبووبێت یان تووشی تاکیکاردیای بطینی بووبێت، ئەوا ئەگەری تووشبوونی تۆش زیاتر دەبێت.
- • نەخۆشی دڵ (Previous heart disease): بوونی نەخۆشی دڵ لە پێشوودا، وەک جەڵتەی دڵ یان سستبوونی دڵ، مەترسی تووشبوون بە تاکیکاردیای بطینی زیاد دەکات.
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • بورانەوە (Syncope)
- • وەستانی دڵ (Cardiac arrest)
- • کەمبوونەوەی پەستانی خوێن (Hypotension)
- • سستبوونی دڵ (Heart failure)
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • سستبوونی دڵ (Heart failure) - بەهۆی لێدانی خێرای دڵەوە، دڵ ناتوانێت بە شێوەیەکی کاریگەر خوێن پاڵبنێت.
- • جەڵتەی مێشک (Stroke) - ئەگەر دڵ خوێن بە باشی پاڵنەنێت، ئەگەری دروستبوونی خوێن مەین زیاد دەکات، کە دەتوانێت بەرەو مێشک بڕوات و ببێتە هۆی جەڵتە.
- • مردنی لەناکاو (Sudden cardiac death) - بەهۆی وەستانی دڵەوە.
- • تێکچوونی کوالێتی ژیان (Reduced quality of life) - بەهۆی نیشانەکان و ترس لە ڕوودانی هێرشی تر.