بلۆککردنی دڵ (Heart Block)
وەسف
بلۆککردنی دڵ، کە هەروەها بە بلۆکی ئەترۆڤێنتریکولار (AV) یان بلۆکی گەیاندنیش ناسراوە، حاڵەتێکە کە تێیدا گەیاندنی کارەبایی لە نێوان ژوورەکانی سەرەوەی دڵ (ئەتریا) و ژوورەکانی خوارەوەی دڵ (ڤێنتریکڵەکان) خاو دەبێتەوە یان ڕادەوەستێت. دڵ بە سیستەمێکی کارەبایی ئاڵۆز کاردەکات کە لێدانی دڵ ڕێکدەخات. ئەم سیستەمە گرێی سینۆئەتریال (SA) لەخۆدەگرێت، کە وەک ڕێکخەری لێدانی دڵ کاردەکات، و گرێی ئەترۆڤێنتریکولار (AV)، کە وەک دەروازەیەک کاردەکات، هێما کارەباییەکان بەرەو ڤێنتریکڵەکان دەگوازێتەوە. کاتێک بلۆککردنی دڵ ڕوودەدات، ئەم گواستنەوەیە تێکدەچێت، ئەمەش دەبێتە هۆی لێدانی دڵ خاو یان ناڕێک. بلۆککردنی دڵ دەتوانێت لە توندی جیاوازدا بێت، لە بلۆکی پلە یەکەمەوە، کە تەنها خاوبوونەوەی گەیاندنە، تا بلۆکی پلە سێیەم (بلۆکی تەواو)، کە تێیدا هیچ هێمایەک لە ئەتریاوە ناگاتە ڤێنتریکڵەکان. هۆکارەکانی بلۆککردنی دڵ زۆرن و دەتوانن نەخۆشییەکانی دڵ، دەرمانەکان، هەوکردنەکان، و کێشە لەگەڵ سیستەمی کارەبایی دڵ لەخۆبگرن. هەروەها لە هەندێک حاڵەتدا، بلۆککردنی دڵ لە دایکبوونەوە بوونی هەیە (لەدایکبوویی). ئەگەرچی ڕێژەی بڵاوبوونەوەی وردی بلۆککردنی دڵ دیار نییە، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی لەگەڵ زیادبوونی تەمەندا ڕوودەدات، بەتایبەتی لەو کەسانەی کە نەخۆشی دڵیان هەیە. لەوانەیە بلۆککردنی دڵ لە کەسانی گەنجدا ڕووبدات، بەڵام زۆرجار پەیوەندی بە حاڵەتە لەدایکبووییەکان یان هەوکردنەکانەوە هەیە. گرنگی بلۆککردنی دڵ لەوەدایە کە دەتوانێت ببێتە هۆی کۆمەڵێک نیشانە، لەوانە سەرگێژخواردن، ماندوێتی، و بورانەوە. لە حاڵەتە توندەکاندا، دەتوانێت ببێتە هۆی وەستانی دڵ و مردن. بۆیە، دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی زووی بلۆککردنی دڵ زۆر گرنگە بۆ ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان و باشترکردنی ئەنجامەکان. دەستنیشانکردنی بلۆککردنی دڵ زۆرجار پێویستی بە ئەنجامدانی پشکنینی کارەبایی دڵ (ECG) هەیە، کە دەتوانێت جۆری بلۆکەکە و توندییەکەی دیاریبکات. چارەسەرکردنەکە بەندە لەسەر جۆری بلۆکەکە و هۆکارە بنەڕەتییەکەی. لە هەندێک حاڵەتدا، هیچ چارەسەرێک پێویست نییە، لە کاتێکدا لە حاڵەتەکانی تردا، ڕەنگە پێویست بە دانانی ڕێکخەری لێدانی دڵ (پەیس مەیكەر) هەبێت بۆ یارمەتیدانی ڕێکخستنی لێدانی دڵ.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • سەرگێژخواردن (Sargîjxiwardin): هەستکردن بە سووڕانەوە یان ناجێگیری.
- • ماندوێتی (Mandûyetî): هەستکردن بە هیلاکی و بێهێزی بەردەوام.
- • هەناسەتەنگی (Henasedengî): قورسی لە هەناسەداندا، بەتایبەتی لە کاتی چالاکیدا.
- • بورانەوە (Bûranewe): لەدەستدانی هۆشیاری بۆ ماوەیەکی کورت.
- • لێدانی دڵ خاو (Lêdanî dill xaw): هەستکردن بەوەی دڵ بە هێواشی لێدەدات.
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • ئازاری سنگ (Azarî sing): هەستکردن بە فشار یان ناڕەحەتی لە سنگدا.
- • تێکچوونی هۆش (Têkçûnî hoş): سەرلێشێواوی یان کێشە لە بیرکردنەوەدا.
- • وەستانی دڵ (Westanî dill): وەستانی لەناکاو و تەواوی لێدانی دڵ.
- • هەناسەدانێکی قووڵ و خێرا (Henasedanêkî qûll û xêra): هەوڵدان بۆ قەرەبووکردنەوەی کەمی ئۆکسجین.
- • شینبوونەوەی پێست (Şînbûnewey pîst): ڕەنگی پێست دەگۆڕێت بۆ شین بەهۆی کەمی ئۆکسجین.
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • نەخۆشییەکانی دڵ (Nexweşiyekanî dill): نەخۆشییەکانی وەک نەخۆشییەکانی دەماری خوێنبەرەکانی دڵ (CAD)، جەڵتەی دڵ (MI)، و هەوکردنی ماسولکەکانی دڵ (Myocarditis) دەتوانن زیان بە سیستەمی کارەبایی دڵ بگەیەنن و ببنە هۆی بلۆککردنی دڵ.
- • دەرمانەکان (Dermanekan): هەندێک دەرمان، وەک بێتا بلۆکەرەکان (Beta-blockers)، دیجۆکسین (Digoxin)، و چەند دەرمانێکی دژە ئاڕیتمیا (Antiarrhythmics)، دەتوانن گەیاندنی کارەبایی لە دڵدا خاو بکەنەوە و ببنە هۆی بلۆککردنی دڵ.
- • کێشە لەدایکبووییەکان (Kêşe ledaykbûyiyekan): لە هەندێک حاڵەتدا، بلۆککردنی دڵ لە کاتی لەدایکبوونەوە بوونی هەیە بەهۆی کێشە لە گەشەکردنی دڵدا.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • بەرزبوونەوەی ئاستی پۆتاسیۆم (Berzbûnewey astî potasyûm): زیادبوونی ڕێژەی پۆتاسیۆم لە خوێندا.
- • نەخۆشی لایم (Nexweşî laym): هەوکردنێکە کە لە ڕێگەی گازی تووشبووەوە دەگوازرێتەوە.
- • نەخۆشییەکانی کۆلاجین (Nexweşiyekanî kolajîn): نەخۆشییەکانی وەک لوپوس و سکلیرۆدێرما.
چارەسەرەکان
- چارەسەرکردنی بلۆککردنی دڵ بەندە لەسەر جۆری بلۆکەکە، توندییەکەی، و هۆکارە بنەڕەتییەکەی. لە هەندێک حاڵەتدا، بەتایبەتی لە بلۆکی پلە یەکەمدا، ڕەنگە هیچ چارەسەرێک پێویست نەبێت ئەگەر نەخۆشەکە هیچ نیشانەیەکی نەبێت. بەڵام، پێویستە نەخۆشەکە بە بەردەوامی چاودێری بکرێت بۆ د
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • کۆنترۆڵکردنی نەخۆشییەکانی دڵ (Kontrollkirdinî nexweşiyekanî dill): چارەسەرکردن و کۆنترۆڵکردنی نەخۆشییەکانی دڵ بۆ ڕێگریکردن لە زیان گەیاندن بە سیستەمی کارەبایی دڵ.
- • خۆپاراستن لە دەرمانە مەترسیدارەکان (Xoparasitin le dermanî metirsîdarekan): ئاگاداربوون لە کاریگەرییە لاوەکییەکانی دەرمانەکان و خۆپاراستن لە بەکارهێنانی ئەو دەرمانانەی کە دەتوانن ببنە هۆی بلۆککردنی دڵ.
- • پشکنینی بەردەوام (Pişkinînî berdewam): ئەنجامدانی پشکنینی بەردەوامی دڵ بەتایبەتی بۆ ئەو کەسانەی کە مەترسی تووشبوونیان بەرزە.
- • ڕێگریکردن لە هەوکردنەکان (Rêgrîkirdin le hewkirdinekan): خۆپاراستن لە هەوکردنەکان کە دەتوانن زیان بە دڵ بگەیەنن.
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • بەکارهێنانی ڕێکخەری لێدانی دڵ (Bekarhênanî rêkxerî lêdanî dill): دانانی ڕێکخەری لێدانی دڵ بۆ ڕێکخستنی لێدانی دڵ لەو کەسانەی کە بلۆککردنی دڵیان هەیە.
- • چاودێریکردنی بەردەوامی دڵ (Çawdêrîkirdinî berdewamî dill): چاودێریکردنی بەردەوامی لێدانی دڵ و ئەنجامدانی پشکنینی پێویست بۆ زوو دەستنیشانکردنی هەر گۆڕانکارییەک.
- • گۆڕینی شێوازی ژیان (Gorrînî şêwazî jiyan): گۆڕینی شێوازی ژیان بۆ شێوازێکی تەندروستتر، وەک وەرزشکردن و خواردنی تەندروست.
- • پابەندبوون بە چارەسەرەکان (Pabendbûn be çareserekan): پابەندبوون بە چارەسەرەکان و ڕێنماییەکانی پزیشک بۆ کۆنترۆڵکردنی بلۆککردنی دڵ.
دۆزینەوە
دەستنیشانکردنی بلۆککردنی دڵ پڕۆسەیەکە کە چەند هەنگاوێکی لەخۆدەگرێت بۆ دیاریکردنی بوونی بلۆکەکە، جۆری بلۆکەکە، و هۆکارە بنەڕەتییەکەی. سەرەتا، پزیشک مێژووی تەندروستی نەخۆشەکە وەردەگرێت و پشکنینی جەستەیی ئەنجام دەدات. ئەمە یارمەتیدەر دەبێت بۆ زانینی نیشانەکان و هەر فاکتەرێکی مەترسی کە لەوانەیە پەیوەندی بە بلۆککردنی دڵەوە هەبێت. پشکنینی جەستەیی لەوانەیە گوێگرتن لە لێدانی دڵ لەخۆبگرێت بۆ دیاریکردنی هەر ناڕێکییەک. پشکنینی کارەبایی دڵ (ECG یان EKG) گرنگترین پشکنینە بۆ دەستنیشانکردنی بلۆککردنی دڵ. ECG چالاکییە کارەباییەکانی دڵ تۆمار دەکات و دەتوانێت جۆری بلۆکەکە و توندییەکەی دیاریبکات. لە ڕێگەی ECG ەوە، دەتوانرێت بلۆکی پلە یەکەم، پلە دووەم (مۆبیتز جۆری یەکەم و دووەم)، و پلە سێیەم دەستنیشان بکرێن. هەروەها، ECG دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دیاریکردنی هەر کێشەیەکی تری دڵ کە لەوانەیە ببێتە هۆی بلۆککردنی دڵ. هۆڵتەر مۆنیتەر (Holter monitor) ئامێرێکی بچووکە کە بۆ ماوەی ٢٤ بۆ ٤٨ کاتژمێر بە نەخۆشەکەوە دەلکێندرێت بۆ تۆمارکردنی بەردەوامی چالاکییە کارەباییەکانی دڵ. ئەم پشکنینە بەسوودە بۆ دەستنیشانکردنی بلۆککردنی دڵ کە تەنها لە کاتێکی دیاریکراودا ڕوودەدات یان لە کاتی چالاکیدا دەردەکەوێت. هەروەها، دەتوانرێت پشکنینی ڕووداو تۆمارکەر (Event recorder) بەکاربهێنرێت، کە ئامێرێکە نەخۆشەکە دەتوانێت لە کاتی هەستکردن بە نیشانەکان چالاکی بکات بۆ تۆمارکردنی چالاکییە کارەباییەکانی دڵ لەو کاتەدا. هەندێک پشکنینی تریش هەن کە لەوانەیە بۆ دیاریکردنی هۆکاری بنەڕەتی بلۆککردنی دڵ بەکاربهێنرێن. پشکنینی خوێن دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دیاریکردنی ئاستی ئەلیکترۆلیتەکان (وەک پۆتاسیۆم) و بوونی هەوکردن. هەروەها، پشکنینی ئیکۆکاردیۆگرافی (Echocardiography) دەتوانێت وێنەیەکی وردی دڵ نیشان بدات و یارمەتیدەر بێت بۆ دیاریکردنی هەر کێشەیەک لە پێکهاتەی دڵدا کە لەوانەیە ببێتە هۆی بلۆککردنی دڵ. لە هەندێک حاڵەتدا، ڕەنگە پێویست بە ئەنجامدانی پشکنینی کارەبایی فیزیۆلۆژی (Electrophysiology study) هەبێت بۆ هەڵسەنگاندنی وردتری سیستەمی کارەبایی دڵ و دیاریکردنی شوێنی بلۆکەکە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی درێژخایەن و شوێنکەوتنی بەردەوام پێویستە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • بەکارهێنانی دەرمانەکان (Bekarhênanî dermanekan): بەکارهێنانی ئەو دەرمانانەی کە دەتوانن ببنە هۆی بلۆککردنی دڵ.
- • نەخۆشییەکانی دڵ (Nexweşiyekanî dill): کۆنترۆڵنەکردنی نەخۆشییەکانی دڵ.
- • کێشی زیادە (Kêşî zîyade): قەڵەوی دەتوانێت مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ زیاد بکات.
- • جگەرەکێشان (Cigerekêşan): جگەرەکێشان زیان بە دەمارەکانی خوێن دەگەیەنێت و مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ زیاد دەکات.
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (Temen): مەترسی بلۆککردنی دڵ لەگەڵ زیادبوونی تەمەندا زیاد دەکات.
- • نەخۆشی لەدایکبوویی دڵ (Nexweşî ledaykbûyî dill): هەندێک کەس بە کێشەی دڵەوە لەدایک دەبن کە مەترسی بلۆککردنی دڵ زیاد دەکات.
- • مێژووی خێزانی (Mêjûy xêzanî): ئەگەر کەسێک لە خێزانەکەتدا بلۆککردنی دڵی هەبووبێت، ئەوا مەترسی تووشبوونت زیاد دەکات.
- • ڕەگەز (Regez): هەندێک توێژینەوە ئەوە دەخەنەڕوو کە ڕەگەز دەتوانێت ڕۆڵی هەبێت، بەڵام پێویستە زیاتر لێکۆڵینەوە بکرێت.
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • بورانەوە (Bûranewe): لەدەستدانی هۆشیاری لەناکاو بەهۆی کەمی خوێن بۆ مێشک.
- • سەرگێژخواردن (Sargîjxiwardin): هەستکردن بە سووڕانەوە یان ناجێگیری.
- • ماندوێتی (Mandûyetî): هەستکردن بە هیلاکی و بێهێزی بەردەوام.
- • کەمی لێدانی دڵ (Kemî lêdanî dill): لێدانی دڵ لە ئاستی ئاسایی خۆی کەمتر دەبێتەوە.
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • وەستانی دڵ (Westanî dill): وەستانی لەناکاو و تەواوی لێدانی دڵ.
- • دابەزینی فشاری خوێن (Dabezînî fişarî xwên): فشاری خوێن بەردەوام لە ئاستی ئاسایی خۆی کەمتر دەبێتەوە.
- • نەخۆشی دڵ (Nexweşî dill): دروستبوونی کێشەی زیاتر لە دڵدا.
- • مردن (Mirdin): لە حاڵەتە توندەکاندا، بلۆککردنی دڵ دەتوانێت ببێتە هۆی مردن.