ئێگزێما (Eczema)
وەسف
١. پێناسە و زانیاری گشتی • ئێگزێما (Eczema) نەخۆشییەکی پێستە کە دەبێتە هۆی هەوکردن، خوروو، وشکی و قڵیشانی پێست. ئەم نەخۆشییە زۆر باوە و دەتوانێت لە هەموو تەمەنێکدا دەربکەوێت، بەڵام زیاتر لە منداڵاندا دەبینرێت. • ئێگزێما جۆرێکی زۆرە، وەک ئەتۆپیک دێرماتایتیس (Atopic Dermatitis)، کۆنتێکت دێرماتایتیس (Contact Dermatitis)، دیسهیدرۆتیک ئێگزێما (Dyshidrotic Eczema) و چەندین جۆری تر. سروشتی نەخۆشییەکە درێژخایەنە و دەکرێت بۆ ماوەیەکی زۆر بەردەوام بێت. • ئێگزێما کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر کوالێتی ژیانی تووشبووان هەیە، بەتایبەتی بەهۆی خوروو و ناڕەحەتییەوە. بڵاوبوونەوەی لە کۆمەڵگادا بەرفراوانە و کاریگەری لەسەر هەموو چین و توێژەکان هەیە. ٢. میکانیزم و کاریگەرییەکان • میکانیزمی دروستبوونی ئێگزێما (Eczema) بە تەواوی ڕوون نییە، بەڵام زۆرجار پەیوەندی بە تێکچوونی بەرگری پێست و هەستیاری بەرامبەر ماددە هاندەرەکانەوە هەیە. هەروەها فاکتەرە بۆماوەییەکانیش ڕۆڵیان هەیە. • ئێگزێما دەبێتە هۆی هەوکردنی پێست، کە دەبێتە هۆی سووربوونەوە، ئاوسان، خوروو و دروستبوونی زیپکە یان قڵیشان. کاریگەرییەکانی دەکرێت لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر لەسەر جەستە بگۆڕێت. • پرۆسەی پێشکەوتنی نەخۆشییەکە بە شێوەیەکی گشتی بە چەند قۆناغێکدا تێدەپەڕێت، لەوانە قۆناغی سەرهەڵدان، قۆناغی توندبوونەوە و قۆناغی هێوربوونەوە. ٣. گرنگی پزیشکی • ئاستی مەترسی ئێگزێما (Eczema) بە شێوەیەکی گشتی نزمە، بەڵام دەتوانێت کوالێتی ژیانی تووشبوو زۆر دابەزێنێت. هەروەها دەکرێت ببێتە هۆی تووشبوون بە هەوکردنی باکتریایی ئەگەر پێست بە باشی پاک نەکرێتەوە. • چارەسەری ئێگزێما پێویستە بۆ کۆنترۆڵکردنی نیشانەکان و ڕێگریکردن لە توندبوونەوەی. دەستپێکردنی چارەسەر لە کاتی خۆیدا دەتوانێت ئەگەری چاکبوونەوە باشتر بکات. • پێشبینی و ئەگەری چاکبوونەوە دەگۆڕێت بەپێی جۆری ئێگزێما و وەڵامی نەخۆش بۆ چارەسەر. زۆرجار کۆنترۆڵکردنی نیشانەکان و ڕێگریکردن لە سەرهەڵدانەوە ئامانجی سەرەکییە. ٤. خاڵە تایبەتەکان • تایبەتمەندییە سەرەکییەکانی ئێگزێما (Eczema) بریتین لە خورووی زۆر، وشکی پێست، سووربوونەوە و قڵیشان. • جیاکەرەوەکان لە نەخۆشییە هاوشێوەکان بریتین لەوەی کە ئێگزێما زۆرجار پەیوەندی بە هەستیاری و فاکتەرە بۆماوەییەکانەوە هەیە. هەروەها شێوازی دەرکەوتنی لەسەر پێست دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دەستنیشانکردن. • خاڵە گرنگەکانی پێویست بۆ هۆشیاری بریتین لە خۆپاراستن لە ماددە هاندەرەکان، بەکارهێنانی کرێمی شێدارکەرەوە و سەردانکردنی پزیشکی پێست بۆ چارەسەری گونجاو.
نیشانەکان
- • * خورووی زۆر ( زۆر گرنگترین نیشانەیە)
- • * وشکی پێست
- • * سووربوونەوەی پێست
- • * قڵیشانی پێست
- • * ئاوسانی پێست
- • * دروستبوونی زیپکە یان تاولکە لەسەر پێست
- • * ئەستووربوونی پێست لە شوێنی خورووە بەردەوامەکان
هۆکارەکان
- • * فاکتەرە بۆماوەییەکان (Genetic factors)
- • * هەستیاری بەرامبەر ماددە هاندەرەکان (Irritants) وەک سابوون، بۆن، یان جلوبەرگی دروستکراو لە ماددەی دەستکرد.
- • * هەستیاری بەرامبەر هەندێک خۆراک (Food Allergies)
- • * تێکچوونی سیستەمی بەرگری لەش (Immune System Dysfunction)
- • @Risk Factors:
- • * بوونی مێژووی خێزانی ئێگزێما (Family history of eczema)
- • * هەبوونی هەستیاری (Allergies) یان ڕەبۆ (Asthma)
- • * کارکردن لە ژینگەیەکدا کە پێست بەردەوام بەرکەوتنی هەبێت لەگەڵ ماددە هاندەرەکان.
- • * وشکی ئاووهەوا (Dry climate)
چارەسەرەکان
- • * بەکارهێنانی کرێمی کۆرتیزۆن (Corticosteroid Creams) بۆ کەمکردنەوەی هەوکردن و خوروو.
- • * بەکارهێنانی کرێمی شێدارکەرەوە (Moisturizers) بە شێوەیەکی بەردەوام.
- • * بەکارهێنانی دەرمانی دژە هیستامین (Antihistamines) بۆ کەمکردنەوەی خوروو.
- • * چارەسەری ڕووناکی (Light Therapy) لە هەندێک حاڵەتدا.
- • * دەرمانی سیستەماتیک (Systemic Medications) وەک کۆرتیزۆن و دەرمانی سەرکوتکەری بەرگری لەش لە حاڵەتە توندەکاندا.
پێشگری
- • * خۆپاراستن لە ماددە هاندەرەکان (Avoiding irritants) وەک سابوون و بۆنە تیژەکان.
- • * بەکارهێنانی کرێمی شێدارکەرەوە (Moisturizers) بە شێوەیەکی بەردەوام.
- • * خۆشۆردن بە ئاوی شلەتێن (Lukewarm water) نەک گەرم.
- • * وشککردنەوەی پێست بە نەرمی (Patting skin dry) نەک ڕووشاندن.
- • * جلوبەرگی لە لۆکە دروستکراو (Cotton clothing) لەبەرکردن.
دۆزینەوە
• * پشکنینی فیزیکی (Physical Examination) لەلایەن پزیشکی پێستەوە. • * پرسیارکردن دەربارەی مێژووی نەخۆشی (Medical History) و هەستیارییەکان. • * ئەنجامدانی تاقیکردنەوەی هەستیاری (Allergy Testing) ئەگەر پێویست بێت. • * بایۆپسی پێست (Skin Biopsy) لە هەندێک حاڵەتدا بۆ دڵنیابوونەوە لە دەستنیشانکردن.
بەڕێوەبردن
• * خۆپاراستن لە ماددە هاندەرەکان (Avoiding irritants) وەک سابوون و بۆنە تیژەکان. • * بەکارهێنانی کرێمی شێدارکەرەوە (Moisturizers) بە شێوەیەکی بەردەوام. • * کۆنترۆڵکردنی سترێس (Stress Management) چونکە دەتوانێت ئێگزێما توندتر بکات. • * خۆشۆردن بە ئاوی شلەتێن (Lukewarm water) نەک گەرم. • * سەردانکردنی پزیشکی پێست (Dermatologist) بە شێوەیەکی ڕێک و پێک بۆ چاودێریکردن و گۆڕینی پلانی چارەسەر ئەگەر پێویست بکات.
هۆکاری مەترسی
- • * بوونی مێژووی خێزانی ئێگزێما (Family history of eczema)
- • * هەبوونی هەستیاری (Allergies) یان ڕەبۆ (Asthma)
- • * کارکردن لە ژینگەیەکدا کە پێست بەردەوام بەرکەوتنی هەبێت لەگەڵ ماددە هاندەرەکان.
- • * وشکی ئاووهەوا (Dry climate)
ئالۆزەکان
- • * هەوکردنی پێست (Skin Infections) بەهۆی خوراندنی بەردەوام.
- • * خەوزڕان (Sleep Disturbances) بەهۆی خورووەوە.
- • * دێرماتایتیسی دەستی (Hand Dermatitis)
- • * ئاستی باڵای سترێس (Stress) و خەمۆکی (Depression)