ئاوڵەی مریشک (Awllay Mrîşk)

وەسف

• زانیارییە سەرەتاییەکان: - پێناسەی نەخۆشی: ئاوڵەی مریشک نەخۆشییەکی زۆر بڵاوی منداڵانە کە بەهۆی ڤایرۆسی Varicella-Zoster Virus (VZV) دروست دەبێت. - جۆری نەخۆشی: نەخۆشییەکی ڤایرۆسییە و زۆر بە ئاسانی لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر دەگوازرێتەوە. - بڵاوبوونەوەی نەخۆشی: ئاوڵەی مریشک لە سەرانسەری جیهاندا بڵاوە، بە تایبەتی لەو شوێنانەی کە کوتان (vaccination) بە شێوەیەکی بەرفراوان بەردەست نییە. زۆربەی کات منداڵان تووشی دەبن، بەڵام گەورەساڵانیش ئەگەری تووشبوونیان هەیە ئەگەر پێشتر تووش نەبووبن یان ڤاکسینیان وەرنەگرتبێت. • تایبەتمەندییە پاتۆلۆژییەکان: - گۆڕانکارییەکانی جەستە: ڤایرۆسەکە دەچێتە ناو لەشەوە و لە ڕێگەی کۆئەندامی هەناسەدانەوە بڵاو دەبێتەوە. دواتر دەگاتە پێست و دەبێتە هۆی دروستبوونی زیپکە و ئاوسانی سوور. - کاریگەری لەسەر ئەندامەکان: بە شێوەیەکی گشتی کاریگەرییەکی ئەوتۆی لەسەر ئەندامەکانی لەش نییە، بەڵام لە هەندێک حاڵەتدا دەکرێت ببێتە هۆی هەوکردنی سییەکان (pneumonia) یان مێشک (encephalitis). - پرۆسەی نەخۆشی: ڤایرۆسەکە لە ڕێگەی هەناسەدان یان بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی زیپکەکانەوە دەگوازرێتەوە. دوای ئەوەی کەسێک تووش دەبێت، ماوەی حەفتەیەک بۆ سێ حەفتە دەخایەنێت تا نیشانەکان دەردەکەون. • گرنگی کلینیکی: - ئاستی مەترسی: بە شێوەیەکی گشتی مەترسیدار نییە بۆ منداڵان، بەڵام بۆ گەورەساڵان و ئەو کەسانەی کە سیستەمی بەرگرییان لاوازە، دەکرێت مەترسیدارتر بێت. - کاریگەری لەسەر ژیان: دەکرێت ببێتە هۆی بێزارکردن و خوران، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی کاریگەرییەکی درێژخایەنی نییە. - پێداویستی چارەسەری: زۆربەی کات پێویستی بە چارەسەری تایبەت نییە و بە پشوودان و بەکارهێنانی دەرمانی دژە خوران چاک دەبێتەوە. - ئەگەری چاکبوونەوە: ئەگەری چاکبوونەوە زۆرە، بەڵام ڤایرۆسەکە لە لەشدا دەمێنێتەوە و دەکرێت دواتر ببێتە هۆی شینگلز (shingles). • تایبەتمەندییە تایبەتەکان: - نیشانە تایبەتەکان: زیپکەی سوور و خورانی زۆر، کە سەرەتا لەسەر سنگی و پشت دەردەکەون و دواتر بە هەموو لەشدا بڵاو دەبنەوە. - جیاوازی لە نەخۆشییە هاوشێوەکان: لەگەڵ نەخۆشییەکانی تر کە زیپکە دروست دەکەن، وەک سورێژە (measles) و سوورجێ (rubella) جیاوازە. - خاڵە گرنگەکان: گرنگە کەسەکە خۆی بپارێزێت لە خوراندنی زیپکەکان بۆ ئەوەی شوێنەواریان نەمێنێتەوە و هەوکردن دروست نەبێت.

نیشانەکان

• * تا (Fever)
• * خوران (Itching)
• * زیپکەی سوور (Red spots) کە دەبنە فوولکە (blisters) و دواتر وشک دەبنەوە.
• * ماندوێتی (Fatigue)
• * لەدەستدانی ئیشتها (Loss of appetite)
• * سەرئێشە (Headache)

هۆکارەکان

• * ڤایرۆسی Varicella
• Zoster Virus (VZV)
• * بەرکەوتنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ کەسێکی تووشبوو
• * هەناسەدانی هەوای پیسبوو بە ڤایرۆسەکە
• * بەرکەوتنی شتومەکی پیسبوو بە ڤایرۆسەکە (کەمتر ڕوودەدات)
• @Risk Factors:
• * منداڵان (Children)
• * ئەو کەسانەی کە پێشتر تووش نەبوون یان ڤاکسینیان وەرنەگرتووە.
• * ئەو کەسانەی کە سیستەمی بەرگرییان لاوازە (Weakened immune system) بەهۆی نەخۆشی یان دەرمانەوە.
• * بەرکەوتن لەگەڵ کەسێکی تووشبوو.

چارەسەرەکان

• * پشوودان (Rest)
• * بەکارهێنانی دەرمانی دژە خوران (Anti-itch medication) وەک کالامین لۆشن (calamine lotion).
• * پاراستنی پێست پاک و وشک.
• * بەکارهێنانی دەرمانی دابەزاندنی تا (Fever reducers) وەک پاراسیتامۆڵ (paracetamol) بە ڕێنمایی پزیشک.
• * لە هەندێک حاڵەتدا، بەکارهێنانی دەرمانی دژە ڤایرۆس (Antiviral medication) وەک ئەسایکلۆڤیر (acyclovir)، بە تایبەتی بۆ گەورەساڵان و ئەو کەسانەی کە مەترسی تووشبوونیان بە کێشەی زیاتر هەیە.

پێشگری

• * کوتان (Vaccination) بە ڤاکسینی ئاوڵەی مریشک (Varicella vaccine).
• * خۆپاراستن لە بەرکەوتنی کەسانی تووشبوو.
• * شۆردنی دەستەکان بە بەردەوامی.
• * بەکارهێنانی دەرمانی دژە ڤایرۆس (Antiviral medication) لە هەندێک حاڵەتی تایبەتدا بە ڕێنمایی پزیشک.

دۆزینەوە

* پشکنینی جەستەیی (Physical examination) و بینینی زیپکەکان. * پرسیارکردن دەربارەی نیشانەکان و مێژووی نەخۆشی. * لە هەندێک حاڵەتدا، پشکنینی خوێن (Blood test) بۆ دڵنیابوون لە بوونی ڤایرۆسەکە.

بەڕێوەبردن

* خۆپاراستن لە خوراندنی زیپکەکان بۆ ڕێگرتن لە هەوکردن و دروستبوونی شوێنەوار. * کورتکردنەوەی نینۆکەکان بۆ کەمکردنەوەی زیانەکانی خوراندن. * بەکارهێنانی جلوبەرگی شل و نەرم. * مانەوە لە ماڵەوە بۆ ڕێگرتن لە بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە بۆ کەسانی تر. * سەردانی پزیشک ئەگەر نیشانەکان خراپتر بوون یان کێشەی تر دروست بوو.

هۆکاری مەترسی

• * منداڵان (Children)
• * ئەو کەسانەی کە پێشتر تووش نەبوون یان ڤاکسینیان وەرنەگرتووە.
• * ئەو کەسانەی کە سیستەمی بەرگرییان لاوازە (Weakened immune system) بەهۆی نەخۆشی یان دەرمانەوە.
• * بەرکەوتن لەگەڵ کەسێکی تووشبوو.

ئالۆزەکان

• * هەوکردنی پێست (Skin infection) بەهۆی خوراندنەوە.
• * هەوکردنی سییەکان (Pneumonia)
• * هەوکردنی مێشک (Encephalitis)
• * کێشە لە کاتی دووگیانیدا (Problems during pregnancy) بۆ دایک و کۆرپەلە.

بەش

تاگ