ئالدۆستێرۆنیسمی سەرەتایی (Primary Aldosteronism)
وەسف
ئالدۆستێرۆنیسمی سەرەتایی نەخۆشییەکی ئەندۆکرینییە کە لە ئەنجامی بەرزبوونەوەی نەریتی هۆرمۆنی ئالدۆستێرۆن لە لایەن گورچیلەکانی ئەدرینالەوە دروست دەبێت. ئەم هۆرمۆنە ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە ڕێکخستنی پەستانی خوێن و هاوسەنگی ئاو و ماددە کانزاییەکانی لەشدا. کاتێک ئالدۆستێرۆن بە شێوەیەکی نەریتی زیاد دەکات، ئەوا لەش دەست دەکات بە پاراستنی زۆری سۆدیۆم و لابردنی زۆری پۆتاسیۆم، کە ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن و هەندێک نیشانەی تر. ئالدۆستێرۆنیسمی سەرەتایی نەخۆشییەکی بەربڵاو نییە، بەڵام یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی پەستانی خوێنی بەرز کە دەکرێت چارەسەر بکرێت. لە نزیکەی 5-10%ی کەسەکانی کە پەستانی خوێنیان بەرزە، ئەم نەخۆشییە هەیە. گرنگی ئەم نەخۆشییە لەوەدایە کە ئەگەر چارەسەر نەکرێت، دەبێتە هۆی ئاڵۆزییەکانی وەک نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان و نەخۆشییەکانی گورچیلە. ئالدۆستێرۆنیسمی سەرەتایی زۆرجار لە ئەنجامی گەورەبوونی گورچیلەی ئەدرینال (ئادنۆما) یان گەورەبوونی گشتی گورچیلەکانی ئەدرینال (هایپەرپلازی) دروست دەبێت. هەندێک جار ئەم نەخۆشییە لە ئەنجامی نەخۆشییەکانی تر وەک نەخۆشییەکانی گورچیلە یان دەرمانەکانیش دەردەکەوێت.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • پەستانی خوێنی بەرز
- • ماندوویی و بێهێزی
- • زۆر میزکردن
- • تینوویی زۆر
- • سەرئێشە
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • شلەی زۆر لە لەشدا
- • ماسولکەکان دەکەون
- • بەرزی پلەی پلازما لە خوێندا
- • نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • ئادنۆمای گورچیلەی ئەدرینال: گەورەبوونی بەشێکی گورچیلەی ئەدرینال کە ئالدۆستێرۆن بە شێوەیەکی نەریتی دەر دەکات.
- • هایپەرپلازیی گورچیلەی ئەدرینال: گەورەبوونی گشتی گورچیلەکانی ئەدرینال کە دەبێتە هۆی زیادبوونی ئالدۆستێرۆن.
- • نەخۆشییەکانی تر: وەک نەخۆشییەکانی گورچیلە یان دەرمانەکان کە دەبنە هۆی زیادبوونی ئالدۆستێرۆن.
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • پەستانی خوێنی بەرز
- • تەمەنی نێوان 30-50 ساڵ
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە
چارەسەرەکان
- چارەسەری ئالدۆستێرۆنیسمی سەرەتایی بریتییە لە دەرمان و نەشتەرگەری. دەرمانەکان وەک سپیرۆنۆلاکتۆن و ئێپلێرۆن بۆ کەمکردنەوەی کاریگەری ئالدۆستێرۆن بەکاردەهێنرێن. ئەگەر هۆکارەکە ئادنۆما بێت، ئەوا نەشتەرگەری بۆ لابردنی ئادنۆما دەکرێت. هەروەها چارەسەری پشتیوانە وەک کەمکردنەوەی سۆدیۆم و زیادکردنی پۆتاسیۆم لە خۆراکدا بەکاردەهێنرێت.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • کەمکردنەوەی خواردنی خۆراکی سۆدیۆم
- • زیادکردنی پۆتاسیۆم لە خۆراکدا
- • چاودێری پەستانی خوێن
- • چاودێری تەندروستی گورچیلە
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چارەسەری پەستانی خوێن
- • چارەسەری کەمبوونەوەی پۆتاسیۆم
- • چارەسەری نەخۆشییەکانی گورچیلە
- • چاودێری پێداچوونەوەی پەستانی خوێن
دۆزینەوە
بۆ دیاریکردنی ئالدۆستێرۆنیسمی سەرەتایی، پزیشکەکان چەندین پشکنین دەکەن. لە پشکنینی کلینیکیدا، پزیشکەکان پەستانی خوێن و نیشانەکانی تر دەپشکنن. لە پشکنینی خوێندا، ڕێژەی ئالدۆستێرۆن و رینین دیاری دەکرێت. ئەگەر ڕێژەی ئالدۆستێرۆن بەرز بێت و رینین کەم بێت، ئەوا ئەمە نیشانەیە بۆ ئالدۆستێرۆنیسمی سەرەتایی. هەروەها پشکنینی تیشکی وەک سی تی سکان یان ئێم ئاڕ ئای بۆ دیاریکردنی گەورەبوونی گورچیلەی ئەدرینال بەکاردەهێنرێت.
بەڕێوەبردن
بۆ بەڕێوەبردنی ئالدۆستێرۆنیسمی سەرەتایی لە درێژخایەندا، پەیڕەوی خۆراکی تەندروست و چاودێری پەستانی خوێن گرنگە. پێداچوونەوەی پەستانی خوێن و پشکنینی خوێن بۆ دیاریکردنی ڕێژەی ئالدۆستێرۆن و پۆتاسیۆم بە شێوەیەکی بەردەوام پێویستە. هەروەها چاودێری تەندروستی گورچیلە و دڵیش گرنگە بۆ ڕێگرتن لە ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • خواردنەوەی زۆری خواردنی خۆراکی سۆدیۆم
- • کەمکردنەوەی چەندێتی پۆتاسیۆم لە خۆراکدا
- • کەمکردنەوەی چەندێتی مەگنیسیۆم لە خۆراکدا
- • کەمکردنەوەی چەندێتی کالسیۆم لە خۆراکدا
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن
- • جێندەر (پیاوان زیاتر تووش دەبن)
- • مێژووی خێزانی نەخۆشییەکانی ئەندۆکرین
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • بەرزی پەستانی خوێن
- • کەمبوونەوەی پۆتاسیۆم لە خوێندا
- • ماندوویی و بێهێزی
- • سەرئێشە
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان
- • نەخۆشییەکانی گورچیلە
- • شلەی زۆر لە لەشدا
- • نەخۆشییەکانی ماسولکەکان