ئادێنۆمای هیپۆفایز (Pituitary Adenoma)
وەسف
ئادێنۆمای هیپۆفایز جۆرێکە لە شێرپەنجەی بەرین (تۆمارێکی بەرین) کە لە ناوچەی هیپۆفایز دەرئەکەوێت. هیپۆفایز بەشێکی گرنگی سیستەمی ئەندۆکرینە و دەرمانەکانی کۆنتڕۆڵی گەشەکردن، سووڕی خوێن، وەرگرتنی ئاو، و کارەکانی ڕێکخراوی جەستە دەکات. ئادێنۆمای هیپۆفایز زۆربەی کات شێرپەنجەی بەرینی خۆشە (خۆشخەرپەنجە) و خاوەن گەشەکردنی هێواشە، بەڵام دەتوانێت کاریگەری لەسەر ئەندامەکانی جەستە بگەیەنێت بەهۆی فشاری لەسەر ناوچەکانی دەوروبەر یان بەهۆی زیادکردنی دەرمانەکانی هیپۆفایز. ئەم نەخۆشییە زۆر باو نییە، بەڵام یەکێکە لە هۆکارەکانی کێشەی ئەندۆکرین لە نێو مرۆڤدا. ئەگەر چارەسەر نەکرێت، دەتوانێت ببێتە هۆی کێشەکانی بینین، کێشەکانی هۆرمۆن، و ئاڵۆزییەکانی تری تەندروستی.
نیشانەکان
- نیشانە سەرەتاییەکان:
- • سەرئێشەی نەگۆڕ
- • کێشەکانی بینین وەک لێواربینین یان کەمبوونەوەی بینین
- • گۆڕانکاری لە سووڕی مانگانە (پێشوازی یان نەمانی مانگانە)
- • گەورەبوونی دەست و پێ (ئاکرۆمێگالی)
- • کێشەکانی ڕژێنەکانی تایروید
- نیشانە پێشکەوتووەکان:
- • کێشەکانی یادەوەری و تێگەیشتن
- • کێشەکانی سووڕی خوێن وەک نەخۆشی شەکرە
- • کێشەکانی پەستانی خوێن
- • کێشەکانی ڕژێنەکانی ئەدرینال
- • کێشەکانی گەشەکردن لە منداڵان
هۆکارەکان
- هۆکارە سەرەکییەکان:
- • گۆڕانکاری لە جینەکان (وەک جینەکانی MEN1 یە AIP)
- • هۆکارە نەزانراوەکانی گەشەکردنی شێرپەنجەی بەرین
- • هۆکارە ژینگەییەکان وەک تیشکی یۆنایزەکردن
- هۆکارە یارمەتیدەرەکان:
- • مێژووی خێزانی نەخۆشیەکانی ئەندۆکرین
- • تەمەن (زۆربەی کات لە تەمەنی 30-50 ساڵیدا دەردەکەوێت)
- • نەخۆشیەکانی وەک نەخۆشی شەکرە
چارەسەرەکان
- چارەسەری ئادێنۆمای هیپۆفایز دەگۆڕێت بەپێی جۆر و قەبارەی شێرپەنجەی بەرین. چارەسەری دەرمانی وەک دەرمانەکانی کۆنتڕۆڵی هۆرمۆنەکان دەکرێت بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی نەخۆشییەکە. لە هەندێک حاڵەتدا، نەشتەرگەری دەکرێت بۆ لابردنی شێرپەنجەی بەرین. هەروەها، چارەسەری تیشکی دەکرێت بۆ کەمکردنەوەی گەورەبوونی شێرپەنجەی بەرین. چارەسەری پشتیوانە وەک چاودێریکردنی کێشەکانی بینین یان هۆرمۆنەکان دەکرێت بۆ باشترکردنی تەندروستی نەخۆش.
پێشگری
- ڕێگرتنی سەرەتایی:
- • خۆپاراستن لە تیشکی یۆنایزەکردن
- • خواردنی تەندروست
- • کۆنتڕۆڵکردنی پەستانی خوێن
- • چاودێریکردنی سووڕی خوێن
- ڕێگرتنی لاوەکی:
- • چاودێریکردنی نەخۆشیەکانی ئەندۆکرین
- • پشکنینی ڕەوت لە تەمەنی گەورەتر
- • چاودێریکردنی کێشەکانی بینین
- • پشکنینی هۆرمۆنەکان
دۆزینەوە
ئادێنۆمای هیپۆفایز بە چەند ڕێگەیەک دەزانرێت. سەرەتا، پزیشکەکە پشکنینی کلینیکی دەکات و نیشانەکانی وەک کێشەکانی بینین یان گۆڕانکاری لە هۆرمۆنەکان دەپشکنێت. پشکنینی خوێن دەکرێت بۆ پێوانەکردنی ئاستی هۆرمۆنەکان. پشکنینی وێنەیی وەک MRI یە CT سکان دەکرێت بۆ بینینی گەورەبوونی هیپۆفایز. هەروەها، پشکنینی تایبەتی وەک پشکنینی بینین یان پشکنینی هۆرمۆنەکان دەکرێت بۆ دیاریکردنی کاریگەرییەکانی نەخۆشییەکە.
بەڕێوەبردن
بەڕێوەبردنی ئادێنۆمای هیپۆفایز پێویستی بە چاودێری درێژخایەن هەیە. نەخۆشەکە پێویستی بە پشکنینی ڕەوت لەلایەن پزیشکەکەیەوە هەیە بۆ چاودێریکردنی ئاستی هۆرمۆنەکان و کاریگەرییەکانی نەخۆشییەکە. گۆڕانکاری لە شێوازی ژیان وەک خواردنی تەندروست و وەرزشکردن دەکرێت بۆ باشترکردنی تەندروستی گشتی. هەروەها، چاودێریکردنی کێشەکانی بینین یان هۆرمۆنەکان دەکرێت بۆ کەمکردنەوەی ئاڵۆزییەکانی نەخۆشییەکە.
هۆکاری مەترسی
- فاکتەرەکانی گۆڕانپەزیر:
- • خواردنەوەی ئەلکۆل بە زۆری
- • کێشەکانی پەستانی خوێن
- • کێشەکانی سووڕی خوێن
- • نەخۆشیەکانی وەک نەخۆشی شەکرە
- فاکتەرەکانی ناگۆڕانپەزیر:
- • تەمەن (زۆربەی کات لە تەمەنی 30-50 ساڵیدا دەردەکەوێت)
- • مێژووی خێزانی نەخۆشیەکانی ئەندۆکرین
- • جینەکانی نەخۆشیەکانی وەک MEN1
- • ڕەگەز (پیاوان زیاتر تووش دەبن)
ئالۆزەکان
- ئاڵۆزییەکانی کورتخایەن:
- • کێشەکانی بینین
- • کێشەکانی سووڕی خوێن
- • کێشەکانی پەستانی خوێن
- • کێشەکانی ڕژێنەکانی تایروید
- ئاڵۆزییەکانی درێژخایەن:
- • نەخۆشی شەکرە
- • کێشەکانی دڵ
- • کێشەکانی گەشەکردن
- • کێشەکانی یادەوەری و تێگەیشتن